روزنامه اعتماد نوشت: بررسیهای بر اظهارات كارشناسان گیاهان دارویی و یافته‌های این تحقیقات نشان داد كه شیوه‌های غلط، غیراستاندارد و سودجویانه تولید و همچنین، رعایت نشدن اصول كاشت، برداشت و نگهداری گیاهان دارویی، دلیل اصلی وجود مقادیر كم تا زیاد متانول، بقایای فلزات سنگین یا آلودگیهای سمی و باكتریایی و میكروبی در بسیاری از عرقیات گیاهی است. در حالی كه محققان در این تحقیقات بر ضرورت نظارت مستمر بر نحوه تولید عرقیات گیاهی به دلیل آمار قابل توجه عرضه و تقاضای این محصولات در كشور تاكید كرده‌اند، تولیدكنندگان عرقیات گیاهی به «اعتماد» میگویند كه با وجود مكلف بودن سازمان غذا و دارو به نظارت بر نحوه تولید محصولات خوراكی، نه تنها خبری از حضور بازرسان و ناظران در واحدهای سنتی و صنعتی تولید عرقیات گیاهی نیست هم تعداد كارگاه‌های زیر زمینی، غیرمجاز و بدون مجوز در كشور رو به افزایش است و هم به دلیل اینكه نشان «سیب سلامت» با پرداخت هزینه قابل خریداری است، باید در كیفیت و سلامت انواع عرقیات گیاهی موجود در بازار شك كرد.
وجود متانول و انواع آلودگیها در عرقیات گیاهی به دلیل ضعف شدید نظارتها
آقای «میم» صاحب یك عطاری بزرگ در شمال شهر تهران است. سابقه فعالیت این عطاری به دو نسل قبل از تولد آقای «میم» برمیگردد و آقای «میم» كه سومین نسل از این خانواده عطار است، برای تكمیل دانش خود به دانشگاه رفته و فارغ‌التحصیل رشته مهندسی گیاهان دارویی است.
عرقیات گیاهی عرضه شده در این عطاری، همگی از یك تولیدكننده خاص است و قیمتی گران‌تر از محصولات مشابه در عطاریهای این منطقه دارد. توضیح درباره دلیل گرانی قیمت‌ها، پای كیفیت و مرغوبیت را به میان میكشد و اینجاست كه عطار جوان، ادعا میكند بسیاری از عرقیات گیاهی موجود در بازار، غیراستاندارد، غیربهداشتی، آلوده به سموم و مضر برای سلامت است.
«هرگیاه حاوی قند (فروكتوز) حتما اتانول (الكل اتیلیك) هم تولید میكند. قند موجود در گیاه، عامل رشد گیاه است. متانول (الكل چوب یا الكل متیلیك) هم بر اثر فعالیت متابولیك گیاهان و هم بر اثر تقطیر و عرقگیری غلط تولید میشود. هر گیاهی كه اتانول داشته باشد، حتما میتواند متانول هم تولید كند. هرچه مقدار باكتریها در بافت گیاه بیشتر باشد، متانول طبیعی در گیاه غلیظ‌تر است. متانول هم مثل اتانول، عامل رشد گیاه است و به همین دلیل در بسیاری مناطق كشور، برای رشد سریع‌تر یا باردهی بیشتر، محلول اتانول یا متانول روی گیاه میپاشند. بعضی از گیاهان مثل خارشتر، شنبلیله، رازیانه، انیسون، یونجه و دارچین، بیشترین مقدار متانول طبیعی را دارند و در زمان عرقگیری، باید این ویژگی طبیعی گیاهان را مدنظر داشته باشیم ولی متاسفانه بسیاری از تولیدكنندگان عرقیات گیاهی، به این خاصیت توجه نمیكنند و گیاهان را به صورت فله میجوشانند در حالی كه هیچ نظارتی هم بر نحوه تولید نیست. میزان متانول موجود در عرقیات گیاهی، ارتباط مستقیم با فرآیند تولید دارد. وقتی تولیدكننده‌ای، برای منفعت بیشتر، شوید را پاك نكرده و با چوب و ساقه‌هایش میجوشاند، حتما در عرق تولید شده، متانول هست چون جوشاندن چوب به تولید متانول منجر میشود. بسیاری از عرقیات گیاهی در كشور، برخلاف ادعای تولیدكنندگان، حاوی افزودنی است و ناخالصی عرقیات را از قیمت نازل این محصولات میتوان فهمید. وقتی در حال حاضر، هر كیلو هل بیش از 3 میلیون تومان و هر كیلو گل گاو زبان حدود 2 میلیون تومان است، چطور ممكن است بطری یك لیتری عرق هل 130 هزار تومان و یك لیتر عرق گل گاو زبان كمتر از 100 هزار تومان باشد آن هم در حالی كه بسته‌بندی هر لیتر، حدود 50 هزار تومان هزینه دارد؟ دلیل تولید عرقیات گیاهی بیكیفیت، ضعف شدید نظارت بر فرآیند عرقگیری و بیاطلاعی بازرسان از شیوه صحیح عرقگیری است. اغلب بازرسانی كه به كارگاه‌های عرقگیری میروند، فقط به تمیزی دیوار و كف كارگاه توجه دارند و نمیدانند كه عرقگیری از گیاه كپك زده و فاسد یا آلوده به خاك و چوب و حشره، چه عوارضی برای سلامت مصرف‌كننده دارد.»
آقای مهندس ح – غ، مدیرعامل یك شركت تولید عرقیات گیاهی و كارشناس گیاهان دارویی است. این مهندس كشاورزی حرف‌های عطار جوان را رد نمیكند ولی با جملات علمیتر و پخته‌تری درباره خطر تولید و عرضه عرقیات گیاهی آلوده و مسموم ابراز نگرانی میكند.
«عرقگیری، یا از گیاه خشك یا از گیاه‌تر انجام میشود. تكلیف ما با گیاه‌تر معلوم است چون به‌طور طبیعی احتباس آب دارد اما گیاه خشك باید چند ساعت پیش از عرقگیری خیسانده شده، یك نوبت شسته شده و دوباره خیسانده شود و سپس به مرحله عرقگیری برسد. در عرقگیری از انواع گیاهان دارویی، باید شرایط علمی و بهداشتی را رعایت كنیم چون در غیر این صورت، آنچه به دست مصرف‌كننده میرسد، یك محصول آلوده، بیكیفیت و حتی مضر برای سلامت خواهد بود. بیشترین خطر بیتوجهی به موازین عرقگیری، وجود متانول در عرقیات است در حالی كه با رعایت شیوه صحیح، میزان متانول غیرطبیعی كه در واقع همان الكل چوب و مرگ‌آور است، نزدیك به صفر خواهد بود. بیتوجهی به پاكسازی بافت چوبی بعضی گیاهان یا استفاده از گیاه فاسد یا گیاه مرطوبی كه به درستی خشك نشده و به مرحله تخمیر رسیده، باعث تولید متانول در زمان عرقگیری خواهد شد. مدت زمان خیساندن گیاهان دارویی، مشخص و بسیار محدود است. عرق به دست آمده از گیاهی كه به جای 8 ساعت، سه روز در آب خیسانده شده، حتما مسموم و فاسد است. گیاه مرطوب و تخمیری كه هم از نظر رنگ و هم از نظر اسانس، سیاه شده، باید معدوم شود اما فرد ناشی یا منفعت‌طلب، همین گیاه را برای عرقگیری استفاده میكند.»
آقای «سین»، مسوول فنی یك شركت تولیدكننده گلاب و روغن گل محمدی و مدعی ممنوعیت استفاده از هرگونه ماده شیمیایی در خاك و آب مزرعه 100 هكتاری تحت نظارت این شركت است. آقای «سین» مدعی است كه گلاب تولید شده در این شركت، گواهینامه ارگانیك از اتحادیه اروپا دارد و تمدید این گواهینامه، منوط به نمونه‌برداری سالانه از خاك مزرعه و تایید صفر یا نزدیك به صفر بودن مقادیر سموم در خاك یا گل و غنچه خشك و بررسی شرایط تولید و كیفیت محصول نهایی است. آقای «سین» در توضیح چگونگی وجود بقایای فلزات سنگین یا سموم دفع آفات در عرقیات گیاهی تولید شده به شیوه سنتی یا صنعتی در ایران، به «اعتماد» میگوید: «تعداد عرقیات ارگانیك در ایران، انگشت‌شمار است و در عوض، با تعداد بالایی از عرقیاتی مواجهیم كه گیاه مورد استفاده‌شان با انواع سم و كود شیمیایی مجاز و غیرمجاز تغذیه شده است. سم و كود شیمیایی مجاز یا غیرمجاز، علاوه اینكه مانع از آفت‌زدگی گیاه میشود، رشد گیاه را تسریع میكند و البته دلیل اصلی استفاده از سموم و كود شیمیایی، قیمت نازل این مواد سمی در مقابل سود قابل توجه برداشت هرچه زودتر محصول است. كود اوره، از جمله كودهایی است كه رشد گیاه را تسریع كرده و حجم گل را افزایش میدهد اما گیاه تغذیه شده با كود اوره، دیگر یك گیاه ارگانیك نیست. سم زینو، سال‌هاست كه در دنیا منسوخ شده ولی هنوز به صورت قاچاق وارد ایران میشود و از جمله سموم پرطرفدار بین كشاورزان است. تغییر الگوی كشت به دلیل زیان‌دهی، از دیگر دلایل آلودگی عرقیات گیاهی است. كشاورزی كه تا یك سال قبل، سیب‌زمینی یا گندم میكاشته و زمینش را با كود شیمیایی یا سموم غیرمجاز یا آب آلوده به مقادیر بالای نیترات تغذیه میكرده، امسال در همین زمین، كاسنی یا بومادران یا شاتره میكارد در حالی كه بقایای كود شیمیایی، همچنان در خاك و آب این زمین باقی مانده و توسط گیاه جذب خواهد شد و در زمان عرقگیری هم از بین نخواهد رفت چون بقایای نیترات، نیتریت و انواع سموم غیرمجاز دفع آفات، گاهی تا 5 سال در آب و خاك زمین كشاورزی باقی میماند.»
آقای «سین» سهم كشاورزان و صاحبان كارگاه‌های سنتی و كارخانه‌ها و مسوولان اداره جهاد كشاورزی و سازمان استاندارد و حتی وزارت بهداشت در تولید و عرضه عرقیات گیاهی مسموم، آلوده و بیكیفیت را به یك اندازه میداند و معتقد است در صف طویل دلایل تولید و عرضه عرقیات گیاهی مضر و بیكیفیت، ضعف نظارتها باید در ردیف اول صف مقصران باشد.
«در منطقه ما، تعداد كارگاه‌های عرقگیری و گلابگیری فراوان است و حداقل بر سر در 50 خانه، تابلوی عرقگیری سنتی نصب كرده اند؛ كارگاه‌هایی كه با دریافت وام خوداشتغالی از اداره جهاد كشاورزی و با راه‌اندازی یك دیگ 100 كیلویی فعال شده‌اند و با آب چاه، به عرقگیری و گلابگیری فاقد بهداشت و خارج از استاندارد مشغولند و هیچ بازرسی و نظارتی هم بر فعالیت اینها صورت نمیگیرد در حالی كه هم آب مورد استفاده برای عرقگیری و گلابگیری و هم محصول نهایی، باید در هر نوبت از تولید بابت آلودگیهای میكروبی و سختی میزان نیترات و نیتریت و ماندگاری فلزات سنگین آزمایش شود اما عرقگیریهای غیراستاندارد، در طول یك روز، به عرقگیری از نعناع و گل‌محمدی و پونه مشغول میشوند بدون اینكه كمترین سوادی از شرایط صحیح عرقگیری داشته باشند و البته محصول‌شان را هم به ارزان‌ترین قیمت میفروشند كه قطعا همین ارزانی قیمت، باب طبع گردشگران است. بارها از اداره جهاد كشاورزی استان درخواست كردیم كه از محصولات موجود در بازار نمونه‌برداری كنند و بازرسی سالانه از مراكز تولید گلاب انجام شود. اگر انتقال گل‌محمدی به دیگ گلابگیری و تقطیر، به مدت 5 یا 6 ساعت تاخیر داشته باشد، یك تركیب سمی در گل تولید خواهد شد ولی امروز بسیاری از تولیدكنندگان گلاب، گل‌محمدی را از منطقه لاله‌زار كرمان میخرند و به كاشان میبرند در حالی كه این بعد مسافت، باعث تخمیر گل و تولید مواد مضر و سمی خواهد شد كه حتما بقایای این سموم در گلاب یا روغن گل هم وجود دارد. نعناع از جمله گیاهانی است كه به سرعت فاسد و متعفن میشود ولی بعضی تولیدكنندگان عرقیات، بدون توجه به ضرورت شتاب در عرقگیری نعناع، این گیاه را تا ساعت‌ها به عرقگیری نمیفرستند و عرق به دست آمده از گیاهی كه به مرحله تخمیر رسیده، حتما حاوی مواد مضر و زیانبار خواهد بود. گیاه بومادران و شاتره‌ای كه در زمان عرقگیری به خوبی خشك نشده باشد، كپك زده است و حتما در عرقگیری سم تولید میكند. گل‌محمدی باید در فضای مسقف خشك شود و هر دو روز یك‌بار باید گل‌ها زیر و رو شوند وگرنه كپك میزنند و گلاب مسموم و غیراستاندارد تولید میكنند. در تولید عرق كاسنی حتما باید از گیاه ریشه‌دار استفاده كنیم در حالی كه گیاه ریشه دار، بسیار گران اما گیاه بدون ریشه و البته مخلوط با چوب، بسیار ارزان است و بعضی تولیدكنندگان، شاخه‌های كاسنی را برای عرقگیری استفاده میكنند و به این توجه ندارند كه همین شاخه‌ها حتما در عرقگیری به تولید متانول منجر میشود و وجود بیش از 3 دهم گرم متانول در عرقیات، برای سلامت مصرف‌كننده مضر است. امروز هزاران تولیدكننده عرقیات گیاهی در كشور فعالند و سالانه میلیون‌ها لیتر عرقیات گیاهی در كشور تولید و فروخته میشود ولی واقعا چه مقدار از این میلیون‌ها لیتر عرق، با شرایط و شیوه‌های سالم، استاندارد، بهداشتی و تحت نظارت تولید شده است؟»
نتایج تحقیقات دو دهه اخیر درباره آلودگی سمی عرقیات گیاهی چه میگوید؟
بررسیها نشان داد كه اولین مطالعات جامع بر كیفیت عرقیات گیاهی تولید شده در كشور از اوایل دهه 1380 آغاز شده است. در برخی از این مطالعات، مقادیر متانول در عرقیات گیاهی مورد بررسی قرار گرفته و در برخی دیگر، میزان فلزات سنگین یا بقایای آلودگی میكروبی و سموم شیمیایی اندازه‌گیری شده است.
محققانی كه به وجود متانول در عرقیات گیاهی پرداخته‌اند، تاكید داشته‌اند كه برداشت غیراصولی و استفاده از برخی قسمت‌های گیاه كه ذخیره متانول بیشتری دارد و همچنین، روش‌های غلط آماده‌سازی گیاه برای تقطیر و عرقگیری، باعث شده كه متانول طبیعی موجود در بافت گیاه، در عرقیات تولید شده هم ماندگار شود و حتی غلظت آن افزایش یابد. این محققان در نتیجه مطالعات خود تاكید كرده‌اند كه دلیل اصلی آلودگی عرقیات گیاهی به متانول، ناآگاهی و سودجویی برخی تولیدكنندگان و ضعف شدید نظارتها و جای خالی دستورالعمل‌هاست. در نتایج تحقیقاتی هم كه از نیمه دهه 1380 درباره وجود مقادیری از فلزات سنگین، سموم دفع آفات و كودهای شیمیایی در عرقیات گیاهی انجام شده، محققان تاكید كرده‌اند كه افزایش میزان فلزات سنگین در بدن انسان، به مسمومیت، نازایی و معلول‌زایی، فلج عصبی و آسیب‌های مغزی، بیماریهای تنفسی و كلیوی و كبدی و خونی و مفصلی و قلبی، بیماریهای صعب‌العلاج همچون انواع سرطان‌ها منجر خواهد شد.
به نظر میرسد تحقیقی كه سال 1385 با موضوع تعیین مقدار متانول در عرقیات گیاهی تولید شده در مشهد و توسط محققان دانشگاه علوم پزشكی مشهد انجام شده، اولین مطالعه برای ارزیابی كیفی عرقیات گیاهی بوده و محققان در توضیح یافته‌های خود نوشتند: «تولید و مصرف عرقیات گیاهی به صورتی كه در حال حاضر در كشور ایران وجود دارد، به ندرت در كشورهای دیگر مشاهده میشود. به نظر میرسد در مراحل تولید یا نگهداری عرقیات گیاهی، فرآیند تخمیر و فعالیت برخی آنزیم‌ها و اثر آن بر بافت‌های گیاهی، باعث ایجاد متانول میشود. لذا این احتمال وجود دارد كه در گیاهانی مثل خارشتر، كاسنی، نعناع و شوید كه دارای بافت چوبی بیشتری هستند، تشكیل متانول افزایش یابد .با توجه به مصرف مزمن بعضی از عرقیات گیاهی، احتمال بروز مسمومیت با متانول وجود دارد. توصیه میشود كه حد مجاز برای آن تعیین شود.»
در این تحقیق مقدار متانول در 10 نوع از عرقیات گیاهی پرمصرف (بیدمشك، خارشتر، زنیان، زیره سبز، زیره سیاه، شنبلیله، شوید، كاسنی، گلاب و نعناع) تولید شده در 6 كارخانه در سطح استان خراسان رضوی بررسی شد. بیشترین مقدار متانول در عرق شوید (1447 میلیگرم بر لیتر) و كمترین مقدار در عرق بیدمشك (79.4 میلیگرم بر لیتر) بود. سه نمونه از عرق شنبلیله، یك نمونه عرق زیره سبز، یك نمونه عرق زیره سیاه، دو نمونه گلاب، 4 نمونه عرق نعناع، 5 نمونه عرق كاسنی، 4 نمونه عرق بیدمشك، 5 نمونه عرق خارشتر و 4 نمونه عرق شوید غلظت متانول بیش از 100 میلیگرم بر لیتر داشتند به گونه‌ای كه در یكی از نمونه‌ها، غلظت متانول بیش از 6 برابر، در سه نمونه بیش از 4 برابر، در یك نمونه بیش از 14 برابر و در دو نمونه بیش از 3 برابر میزان توصیه شده بود.
محققان دانشگاه علوم پزشكی بیرجند، سال 1388 به دنبال بررسی آلودگی باكتریایی و قارچی در 30 نمونه از عرق كاسنی، كلپوره و چهل گیاه تهیه شده از فروشگاه‌های شهر بیرجند اعلام كردند: «15 نمونه به شیوه سنتی و 15 نمونه در كارخانه‌ها تولید شده بود. یك نمونه از عرقیات سنتی كلپوره و چهل گیاه و كاسنی، آلوده به قارچ بودند، در 4 نمونه، كپك شناسایی شد، سه نمونه، آلودگی باكتریایی و 80 درصد نمونه‌ها، آلودگی میكروبی – مدفوعی داشتند. 7 نمونه، آلودگی باكتریایی داشتند. نتایج مطالعات مختلف نشان‌دهنده باقی مانده سموم آفت‌كش ارگانو كلره در عرقیات گیاهی است. با توجه به اهمیت موضوع و گسترش روزافزون مصرف عرقیات گیاهی در كشورمان و تهیه این عرقیات در مكان‌های سنتی و بعضا با شرایط كاملا غیربهداشتی، لزوم پژوهشی در مورد تعیین میزان آلودگی باكتریایی و قارچی آنها ضرورت دارد.»
سال 1391 كارشناسان دانشگاه علوم پزشكی كاشان برای ارزیابی وضعیت میكروبی عرقیات گیاهی عرضه شده در كاشان، 132 نمونه از عرقیات گیاهی (27 نمونه سنتی و 105 نمونه صنعتی) را مورد آزمایش قرار دادند و در نتیجه بررسی خود اعلام كردند: «61 نمونه از كل نمونه‌ها (46.21 درصد) طبق استاندارد ملی ایران قابل مصرف و 53.79 درصد (71 نمونه) غیرقابل مصرف بودند. 14.81 درصد عرقیات سنتی (4 نمونه) و 54.29 درصد عرقیات صنعتی (57 نمونه) قابل مصرف بود. میزان آلودگی عرقیات گیاهی تهیه شده به روش سنتی نسبت به روش صنعتی بیشتر بود و 85.19 درصد نمونه‌های سنتی (23 نمونه) و 45.71 درصد نمونه‌های صنعتی (48 نمونه) به دلیل میزان باكتری و كپك غیرقابل مصرف بودند.»
محققان دانشكده پرستاری مامایی دانشگاه آزاد گیلان، سال 1394 در نتایج تحقیقی با موضوع اندازه‌گیری متانول در عرقیات گیاهی اعلام كردند: «آزمایش 30 نمونه عرق گیاهی از انواع نعناع، رازیانه، خارشتر، شوید، كاسنی، بیدمشك، بهار نارنج، شاتره، گلاب و شیرین بیان از تولیدات 3 كارخانه در شهر رشت با كیت تشخیص متانول نشان داد كه همه نمونه‌ها حاوی مقادیر متفاوتی متانول بودند. میانگین میزان متانول در انواع عرق نعناع، 185 میلیگرم بر لیتر، رازیانه 108، خارشتر 300، شوید 207، كاسنی 278، بیدمشك 194، بهار نارنج 200، شاتره 172، گلاب 79 و شنبلیله 236 میلیگرم بر لیتر بود در حالی كه این اعداد، میانگین سه خط تولید بود و برخی نمونه‌های تفكیك شده از محصولات هر كارخانه، غلظت بالاتری از متانول را نشان میداد. به عنوان مثال، غلظت متانول در یكی از انواع عرق نعناع در این تحقیق، 203 میلیگرم بر لیتر و غلظت متانول در یكی از انواع عرق كاسنی 353 میلیگرم بر لیتر بود.»
نتایج تحقیق انجام شده توسط استادان و دانشجویان دانشگاه تربیت مدرس برای تعیین میزان غلظت متانول در فرآیند عرقگیری از گیاه «زوفا»، تیر ماه 1398 منتشر شد. در حالی كه صاحبان عطاریها مدعیاند كه عرق تولید شده از گیاه زوفا، به شرط مصرف روزانه، میتواند در نیروبخشی، تقویت معده، درمان آسم و سرماخوردگی و سرفه خلط‌آور و عفونت‌های ریوی و زكام مزمن، رفع كم‌خونی و تسكین درد گلو موثر باشد. كارشناسان دانشگاه تربیت مدرس در نتایج تحقیق خود نوشتند: «ارتفاع متفاوت برداشت از گیاه كاشته شده نشان داد با فاصله گرفتن از قسمت سرشاخه و نزدیك شدن به زمین، مقادیر متانول در عرق گیاه به‌طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته به‌طوری كه از 71.6 میلیگرم بر لیتر در برداشت از ارتفاع 15 سانتیمتر (ساقه گیاه) به 117 میلیگرم بر لیتر در برداشت از ارتفاع 25 سانتیمتر (ساقه گیاه) و 219 میلیگرم بر لیتر در برداشت از ارتفاع 45 سانتیمتر (ساقه گیاه) رسید …. كاهش ضایعات (بافت چوبی ساقه و شاخه‌ها) و برداشت دقیق گیاهان دارویی با كمترین قسمت‌های چوبی، میتواند به كاهش تولید متانول منجر شود علاوه بر اینكه برداشت دقیق به افزایش خلوص عرق گیاهی منجر خواهد شد. پژوهش‌های متعددی در ایران نشان داده كه وجود متانول در عرقیات، گاهی به دلیل برداشت از پایین‌ترین ناحیه گیاه برای افزایش توده گیاهی به منظور صرفه اقتصادی بیشتر برای كشاورزان است. حداكثر غلظت مجاز متانول در تقطیر گیاهی طبق توصیه سازمان استاندارد ایران، 100 میلیگرم بر لیتر است كه بررسیها نشان داد حدود 85 درصد عرقیات گیاهی موجود در بازار كشورمان، دارای میزان متانول بیش از حد مجاز هستند… در پژوهشی كه 10 نوع مختلف عرق گیاهی مورد بررسی قرار گرفت، میزان متانول در عرق كرفس، 1477 میلیگرم بر لیتر (بیش از 14 برابر توصیه سازمان استاندارد ایران) در عرق سیاه شور تولید شده به روش سنتی، 266 میلیگرم بر لیتر (بیش از 2 برابر توصیه سازمان استاندارد ایران) و در عرق نعناع فلفلی تولید شده به روش صنعتی، 415 میلیگرم بر لیتر (بیش از 4 برابر توصیه سازمان استاندارد ایران) بود.»
محققان دانشگاه علوم پزشكی شیراز و سازمان غذا و دارو، در نتایج مطالعه‌ای كه سال 1399 و با عنوان «تعیین غلظت فلزات سنگین ارسنیك، مس، سرب و میزان اتانول و متانول در گلاب‌های صنعتی» انجام دادند، نوشتند: «افزایش استفاده از كودهای شیمیایی، سموم و آفت‌كش‌های مختلف برای افزایش عملكرد محصولات كشاورزی از یك طرف و توسعه شهرنشینی و فعالیت‌های صنعتی و همچنین مكان برداشت نامعلوم گیاهان دارویی در ایران و احتمال جمع‌آوری گیاهان از مكان‌های آلوده به ارسنیك، مس و سرب، میتواند تجمع این عناصر در گیاهان دارویی و انتقال آن به فرآورده را افزایش بدهد. در پژوهشی بر 20 نمونه گلاب تولید شده به روش صنعتی، مشخص شد كه آلودگی قابل ملاحظه‌ای به سرب و مس و ارسنیك ندارند، اما به صورت میانگین، درصد كمی از گلاب‌ها حاوی متانول بالاتر از حد مجاز استاندارد بودند.»
كارشناسان مركز تحقیقات پزشكی قانونی كشور هم در نتایج تحقیقی كه سال 1400 و با عنوان «بررسی كمی اتانول و متانول در برخی عرقیات گیاهی فله موجود در بازار ایران» منتشر شد، نوشتند: «140 نمونه از 14 نوع عرق گیاهی فله (فاقد استاندارد كارخانه‌ای و صنعتی) موجود در عطاریهای سطح شهر تهران مورد آنالیز قرار گرفت؛ عرقیات گلاب، خارشتر، كاسنی، شاتره، زیره سیاه، نعناع، ترخون، شنبلیله، بیدمشك، چهل گیاه، پونه، پنیرك و زیره سبز بیشترین مصرف را دارند. هیچ كدام دارای برچسب معتبر مبنی بر تاریخ تولید، تاریخ انقضا، نام تولیدكننده و برند خاص نبود. همگی از نظر وجود اتانول (الكل اتیلیك) منفی بودند. غلظت متانول در عرق گیاهی نعنا با متوسط 334.6 ppm دارای تفاوت معناداری نسبت به سایر عرقیات بود. میزان بالایی از متانول در عرق شنبلیله (321 ppm) و ترخون (311 ppm) وجود داشت. عرق پونه فاقد متانول و گلاب با میزان 14.6 ppm دارای حداقل متانول بود. میانگین غلظت متانول در عرق بیدمشك 148.94 ppm، عرق پنیرك 288.32 PPM، عرق چهل گیاه 198.94 PPM، عرق خارشتر 136.76 PPM، عرق رازیانه 135.7 PPM، عرق زیره سبز 100.23 PPM، عرق زیره سیاه 91.59 PPM، عرق شاتره 263.71 PPM، عرق كاسنی 206.06 PPM بود. با توجه به عدم رعایت شرایط بهینه و استاندارد تولید عرقیات گیاهی، عدم پاستوریزاسیون و امكان ایجاد آلودگیهای میكروبی، احتمال تولید اتانول و متانول در نمونه‌ها پس از طی مراحل تولید وجود دارد. در مورد عرقیات گیاهی حداكثر میزان مجاز متانول در ایران 100 میلیگرم بر لیتر است و در مطالعه حاضر برخی از انواع عرقیات حاوی متانول در مقادیر بالاتر از مقدار مجاز بودند. با توجه به مصرف گسترده عرقیات گیاهی لزوم نظارت گسترده بر تولید آنها احساس میشود.»
محققان موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع كشور، سال 1400 در نتایج مطالعه‌ای با عنوان «آلودگی گیاهان دارویی به فلزات سنگین و حد مجاز آنها» نوشتند: «سازمان بهداشت جهانی تاكید كرده كه گیاهانی با عملكرد دارویی و درمانی باید برای تایید وجود فلزات سنگین آزمایش شوند. از آنجایی كه امكان حذف كامل فلزات سنگین در فرآورده‌های گیاهی وجود ندارد، لازم است یك حد مجاز از فلزات سنگین تعریف شود. در ایران هیچ دستورالعمل ملی برای فلزات سنگین در گیاهان دارویی ندارد. برخی گیاهان دارویی، پتانسیل بالایی در جذب فلزات سنگین دارند. انباشتگی فلزات بر اندام‌های گیاهان تاثیرات مختلفی میگذارد و ورود فلزات سنگین به برگ‌های آن دسته از گیاهان دارویی كه از برگ‌های آنها استفاده میشود یك تهدید جدی به شمار میرود. به عنوان مثال، در اراضی كشاورزی جنوب تهران، سبزیهای برگی كشت میشوند كه بیشتر از گروه گیاهان دارویی هستند. در برخی از این مناطق، میزان آلودگی دوبرابر حد مجاز استاندارد جهانی گزارش شده است. فلزات سنگین از طریق ریشه و برگ، جذب گیاهان و سبب اختلال در متابولیسم گیاه میشوند. تحقیقی در سال 1386 روی 10 نوع قطره گیاهی خوراكی موجود در بازار دارویی نشان داد كه كادمیوم و سرب در اكثر نمونه‌ها و جیوه در سه نمونه از 10 نمونه وجود داشت، اما میزان این عناصر در فرآورده‌ها در مقایسه با استانداردهای جهانی قابل قبول بود. در نتیجه تحقیق سال 1393 در همه نمونه‌های شیرین بیان، دو نمونه از مرزه و یك نمونه سنا در تهران، میزان كادمیوم از حد توصیه سازمان بهداشت جهانی فراتر بود.»
