از دورهمیهای صمیمی و شبنشینیهای خانوادگی گرفته تا چیدن سفرههای رنگین یلدا با خوراکیهای محلی و اجرای بازیها و سرگرمیهای سنتی، همه و همه حکایت از اهمیتی دارد که اصفهانیها برای این جشن باستانی قائلاند. در این مطلب سفری خواهیم داشت به کوچه پسکوچههای اصفهان و با آداب و رسوم یلدایی در این شهر تاریخی و فرهنگی آشنا خواهیم شد.
پرتو خورشید در دل تاریکی؛ یلدا در باورهای کهن ایرانیان
نیاکان ما، با دانش ستارهشناسی خود، متوجه تغییرات طول روز و شب در طول سال شده بودند. آنان دریافتند که در آخرین شب پاییز، خورشید در پایینترین نقطه افق قرار میگیرد و پس از آن، روزها به تدریج بلندتر میشوند. این شب را به عنوان زادروز خورشید (مهر) و نمادی از غلبه نور بر تاریکی جشن میگرفتند.
یلدا و آیین مهرپرستی؛ پیوند ناگسستنی خورشید و روشنایی
در دوران پیش از اسلام، آیین مهرپرستی در ایران رواج داشت. مهر، ایزد خورشید و پیمان، از جایگاه ویژهای برخوردار بود و شب یلدا با تولد او پیوندی عمیق داشت. مهرپرستان در این شب به نیایش و ستایش خورشید میپرداختند، آتش میافروختند و با جشن و سرور به استقبال خورشید نویدبخش روشنایی میرفتند.
یلدا در گاهشماری ایرانی؛ آغاز چلّهی بزرگ
در گاهشماری سنتی ایران، شب یلدا (اول دیماه) به عنوان آغاز چلّهی بزرگ (چهل روز آغازین زمستان) شناخته میشود. چلّهی بزرگ، دورهای سرد و سخت بود و ایرانیان با برگزاری جشن یلدا و گردهمایی، به استقبال این دوران میرفتند و با تقسیم کردن خوراکیها و همدلی، خود را برای گذراندن روزهای سرد آماده میکردند.
یلدا پس از اسلام؛ جشنی کهن با ردایی نو
با ورود اسلام به ایران، بسیاری از آیینها و رسوم تغییر یافتند، اما یلدا به واسطه ریشههای فرهنگی و اجتماعی عمیق خود، همچنان جایگاه خود را حفظ کرد و به عنوان یک جشن ملی و فرهنگی در میان ایرانیان باقی ماند.
یلدا در اصفهان
اصفهان، مهد فرهنگ و هنر ایرانزمینبا تاریخی کهن و غنی، در برگزاری آیینها و جشنهای باستانی نیز همواره پیشگام بوده است. شب یلدا، بلندترین شب سال، در این دیار کهن با آداب و رسوم خاصی همراه است که ریشه در باورها و سنتهای دیرینه مردمان این خطه دارد. از دورهمیهای صمیمی و شبنشینیهای خانوادگی گرفته تا چیدن سفرههای رنگین یلدا با خوراکیهای محلی و اجرای بازیها و سرگرمیهای سنتی، همه و همه حکایت از اهمیتی دارد که اصفهانیها برای این جشن باستانی قائلاند. در ادامه سفری خواهیم داشت به کوچه پسکوچههای اصفهان و با آداب و رسوم یلدایی در این شهر تاریخی و فرهنگی آشنا خواهیم شد.
آداب و رسوم شب یلدا در اصفهان؛ جشنی برای گردهمایی خانواده و پاسداشت سنتها
شب یلدا در اصفهان، همچون دیگر نقاط ایران، با گردهم آمدن اعضای خانواده و فامیل دور هم آغاز میشود. در این شب، کوچکترها به دیدار بزرگترها میروند و با بوسیدن دست آنها، احترام و ارادت خود را نشان میدهند. یکی از رسوم زیبای اصفهان در شب یلدا، «خوانچهبَران» (هدیهای که خانواده داماد در شب یلدا برای عروس میبرند) است.
در این رسم، خانوادهی داماد با هدایایی از جمله میوههای تزیین شده، شیرینیهای محلی، آجیل و خشکبار، به خانه عروس میروند و این شب را به او تبریک میگویند. این رسم نشان از اهمیت دادن به تحکیم روابط خانوادگی و ایجاد پیوند محبتآمیز بین خانوادهها دارد.
راهنمای خرید هدیه فرهنگی به مناسبت شب یلدا
چیدن سفره یلدا هم از ارکان اصلی این جشن به شمار میرود. سفرهای رنگین که با انواع میوههای فصل مثل انار و هندوانه، که نماد سرخی خورشید و برکت هستند، آراسته میشود. علاوه بر این، آجیل و خشکبار، شیرینیهای محلی اصفهان مثل گوشفیل و پولکی و شیرینی برشتوک (نوعی شیرینی سنتی اصفهان که با آرد نخودچی، شکر و روغن تهیه میشود) زینتبخش سفرهی یلدا هستند.
اصفهانیها به خوردن کدو حلوایی پخته هم در شب یلدا علاقهی خاصی دارند. در کنار اینها، شام مخصوص شب یلدا هم جایگاه ویژهای دارد. معمولا در اصفهان شام شب یلدا شامل غذاهایی مثل بریانی (غذای معروفی از گوشت گوسفند که در اصفهان طبخ میشود)، خورش فسنجان یا”کوفته قُلقُلی (کوفته ریزههایی که در سس گوجه فرنگی پخته میشوند) است.
بعد از صرف شام و پذیرایی، نوبت به شبنشینی و اجرای بازیها و سرگرمیهای سنتی میرسد. شاهنامهخوانی و قصهگویی بزرگان خانواده، از جمله رسومی است که نسل به نسل در بین اصفهانیها منتقل شده و شور و حال خاصی به جمع میبخشد. فال گرفتن با دیوان حافظ هم یکی دیگر از رسوم پرطرفدار شب یلدا است. افراد با نیت کردن و باز کردن دیوان حافظ، سعی در پیشبینی آینده و تفسیر احوال خود دارند.
همچنین، فال گوش (یکی از رسوم قدیمی شب یلدا که در آن افراد نیت میکنند و به اولین حرفی که میشنوند توجه کرده و آن را تعبیر میکنند) از دیگر رسوم جالب و سرگرمکننده این شب است. در این رسم، افراد نیت میکنند و سپس به اولین صحبتی که میشنوند، گوش میدهند و آن را به فال نیک یا بد تعبیر میکنند.
یلدا در اصفهان امروزی
در سالهای اخیر علاوه بر رسوم سنتی، برگزاری جشنها و دورهمیهای دوستانه نیز به آیینهای شب یلدا در اصفهان اضافه شده است. این دورهمیها معمولا با پخش موسیقی، شعرخوانی و انجام بازیهای گروهی همراه است و فضایی شاد و مفرح را برای جوانان فراهم میکند.
در مجموع شب یلدا در اصفهان، جشنی است برای گردهمایی خانواده، پاسداشت سنتها و ایجاد لحظاتی شاد و بهیادماندنی. این جشن، فرصتی است برای تجدید دیدار با عزیزان، ابراز محبت و همدلی و تقویت پیوندهای عاطفی بین نسلها.
کلام آخر
شب یلدا در اصفهان، فراتر از یک جشن و دورهمی ساده، تجلیگاه فرهنگ غنی و پیوند عمیق نسلها است. این آئین کهن، فرصتی است برای زنده نگه داشتن سنتها، ابراز محبت و همدلی و ایجاد خاطراتی خوش در بلندترین شب سال. امید است با حفظ و انتقال این میراث گرانبها به نسلهای آینده، چراغ فرهنگ و تمدن ایرانزمین همواره روشن بماند.
منبع: دیجی کالا مگ
