آموزش کمک‌های اولیه برای نجات‌بخشی در شرایط بحران و جنگ
در شرایط بحران و جنگ، توانایی ارائه کمک‌های اولیه فوری می‌تواند تفاوت بین مرگ و زندگی باشد. دسترسی به امکانات پزشکی محدود می‌شود و شما ممکن است اولین و تنها امدادگر در صحنه باشید. این راهنما اول فارس به شما اصول اساسی کمک‌های اولیه را برای مواجهه با جراحات رایج در چنین شرایطی آموزش می‌دهد.
مقدمه: چرا کمک‌های اولیه در بحران و جنگ حیاتی است؟
بحران‌ها و جنگ‌ها محیط‌هایی غیرقابل پیش‌بینی و خطرناک هستند که می‌توانند منجر به آسیب‌های جسمی و روانی گسترده شوند. زیرساخت‌ها ممکن است تخریب شوند، خدمات اورژانس مختل گردند و بیمارستان‌ها از دسترس خارج شوند. در چنین شرایطی، دانش کمک‌های اولیه نه تنها به شما کمک می‌کند تا جان دیگران را نجات دهید، بلکه می‌تواند جان خودتان و عزیزانتان را نیز حفظ کند. هدف اصلی کمک‌های اولیه در این شرایط، جلوگیری از مرگ، کاهش درد و رنج مصدوم، جلوگیری از بدتر شدن آسیب‌ها و حفظ ثبات بیمار تا رسیدن کمک‌های پزشکی تخصصی است.
آمادگی پیش از بحران: جعبه کمک‌های اولیه و دانش لازم
قبل از هر اتفاقی، باید آماده باشید. یک جعبه کمک‌های اولیه جامع و دانش کافی برای استفاده از آن، اولین قدم است.
جعبه کمک‌های اولیه ضروری:
یک جعبه کمک‌های اولیه جامع برای شرایط بحرانی باید شامل موارد زیر باشد:
- لوازم پانسمان:
- گاز استریل در اندازه‌های مختلف
- باند کشی و نواری (در اندازه‌های مختلف)
- چسب زخم و چسب نواری پزشکی
- پد جاذب خون (مانند پدهای قاعدگی تمیز یا پوشک تمیز)
- پد چشم
- مواد ضدعفونی‌کننده:
- بتادین یا محلول کلرهگزیدین
- پد الکلی
- ژل ضدعفونی‌کننده دست
- ابزار:
- قیچی پزشکی (جهت بریدن لباس و باند)
- موچین (برای برداشتن خرده‌ها)
- دستکش یکبار مصرف (لاتکس یا نیتریل)
- ماسک تنفسی (مانند N95 یا جراحی)
- پتوی نجات (فویل حرارتی)
- چراغ قوه و باتری اضافه
- سوت (برای اعلام خطر یا درخواست کمک)
- داروها:
- مسکن‌ها (مانند استامینوفن، ایبوپروفن)
- آنتی‌هیستامین (برای واکنش‌های آلرژیک)
- داروهای ضد اسهال
- داروهای خاص شخصی (مانند داروهای فشار خون، دیابت، آسم و غیره)
- قطره چشمی سالین (جهت شستشوی چشم)
- سایر موارد:
- دفترچه یادداشت و خودکار (برای ثبت اطلاعات بیمار)
- اطلاعات تماس اضطراری (نوشته شده و در کیف)
- کارت شناسایی شخصی و کپی مدارک مهم (در کیف ضدآب)
- مقدار کمی پول نقد
آموزش و تمرین:
- شرکت در دوره‌های کمک‌های اولیه: این دوره‌ها توسط سازمان‌هایی مانند هلال احمر یا صلیب سرخ برگزار می‌شوند و اصول حیاتی را آموزش می‌دهند.
- تمرین سناریوهای مختلف: با اعضای خانواده یا دوستان خود سناریوهای مختلف جراحات را تمرین کنید تا در شرایط واقعی آمادگی بیشتری داشته باشید.
- حفظ خونسردی: شاید مهمترین اصل در کمک‌های اولیه، حفظ خونسردی شماست. وحشت می‌تواند توانایی شما را برای تصمیم‌گیری صحیح و انجام اقدامات لازم از بین ببرد.
اصول اساسی کمک‌های اولیه: اقدام در صحنه حادثه
هنگامی که با یک فرد مصدوم مواجه می‌شوید، باید طبق یک اولویت‌بندی مشخص عمل کنید.
۱. ایمنی صحنه:
اولین و مهمترین گام، اطمینان از ایمنی خود، مصدوم و دیگران است. هرگز بدون ارزیابی ایمنی صحنه وارد عمل نشوید. خطرات احتمالی را شناسایی کنید (مانند آتش‌سوزی، گاز سمی، برق‌گرفتگی، ریزش آوار، تیراندازی یا انفجار دوم). اگر صحنه ناامن است، تا حد امکان مصدوم را به محل امن‌تری منتقل کنید.
۲. ارزیابی اولیه مصدوم (ABCDE):
پس از اطمینان از ایمنی، باید وضعیت حیاتی مصدوم را به سرعت ارزیابی کنید. این ارزیابی با نام “ABCDE” شناخته می‌شود:
- A (Airway – راه هوایی):
- آیا راه هوایی مصدوم باز است؟ (دهان و بینی او را بررسی کنید).
- آیا چیزی مانع تنفس او شده است؟ (مانند خون، استفراغ، دندان شکسته).
- در صورت انسداد، با دقت سر مصدوم را به عقب خم کنید و چانه‌اش را بالا بیاورید (ماند مانور Head Tilt-Chin Lift). اگر به آسیب نخاعی مشکوک هستید (مثلاً در اثر سقوط یا انفجار)، از مانور Jaw Thrust استفاده کنید تا سر و گردن حرکت نکند.
- B (Breathing – تنفس):
- آیا مصدوم نفس می‌کشد؟ (به حرکت قفسه سینه نگاه کنید، صدای نفس کشیدن را بشنوید و حس کنید).
- آیا تنفس او طبیعی است؟ (نفس‌های کوتاه، سریع یا قطع و وصل شدن غیرطبیعی است).
- اگر نفس نمی‌کشد یا تنفسش غیرطبیعی است، آماده شروع احیای قلبی ریوی (CPR) شوید.
- C (Circulation – گردش خون):
- آیا مصدوم خونریزی شدید دارد؟ (به دنبال خونریزی‌های قابل مشاهده بگردید).
- نبض او را بررسی کنید (در گردن یا مچ دست).
- پوست او را لمس کنید (سردی یا رنگ‌پریدگی شدید نشانه شوک است).
- کنترل خونریزی شدید اولویت اصلی است.
- D (Disability – وضعیت هوشیاری):
- سطح هوشیاری مصدوم را ارزیابی کنید (آیا بیدار است؟ به صدا پاسخ می‌دهد؟ به درد پاسخ می‌دهد؟ بیهوش است؟).
- اگر مصدوم بیهوش است و به پشت خوابیده، او را در وضعیت ریکاوری (Recovery Position) قرار دهید تا از خفگی ناشی از استفراغ یا انسداد راه هوایی توسط زبان جلوگیری شود، مگر اینکه به آسیب نخاعی مشکوک باشید.
- E (Exposure – بررسی کامل بدن):
- پس از ارزیابی‌های اولیه، لباس‌های مصدوم را به آرامی باز کنید تا بتوانید تمام بدن او را برای یافتن جراحات پنهان (مانند سوختگی، کبودی، زخم‌های عمیق) بررسی کنید. اما مراقب باشید مصدوم دچار هیپوترمی (کاهش دمای بدن) نشود.
۳. درخواست کمک:
به محض امکان، با نیروهای امدادی محلی (در ایران شماره ۱۱۵ اورژانس است) تماس بگیرید و موقعیت، تعداد مصدومین و نوع جراحات را اطلاع دهید. اگر تنها هستید، بعد از کنترل خونریزی‌های شدید و بررسی راه هوایی، تماس بگیرید.
رسیدگی به جراحات رایج در شرایط بحران و جنگ
۱. خونریزی شدید:
خونریزی شدید می‌تواند به سرعت باعث شوک و مرگ شود. کنترل خونریزی اولویت اصلی است.
- فشار مستقیم: با یک گاز استریل یا پارچه تمیز، مستقیماً روی محل خونریزی فشار وارد کنید. این فشار را تا بند آمدن خونریزی ادامه دهید.
- بالا نگه داشتن عضو: اگر اندام آسیب‌دیده (مانند دست یا پا) خونریزی می‌کند، آن را بالاتر از سطح قلب مصدوم نگه دارید.
- پانسمان فشاری: پس از توقف خونریزی اولیه با فشار مستقیم، یک پانسمان تمیز و ضخیم روی زخم قرار دهید و با باند محکم ببندید.
- تورنیکه (شریان‌بند): تورنیکه آخرین راه‌حل برای خونریزی‌های شدید و غیرقابل کنترل در اندام‌ها است. فقط در صورتی از آن استفاده کنید که فشار مستقیم و پانسمان فشاری مؤثر نباشد و زندگی مصدوم در خطر باشد. تورنیکه را حدود ۵-۷ سانتی‌متر بالاتر از محل خونریزی ببندید و زمان بستن آن را یادداشت کنید. سعی کنید هرگز آن را شل نکنید، مگر اینکه توسط پرسنل پزشکی انجام شود.
۲. زخم‌ها (گلوله، ترکش، بریدگی):
- تمیز کردن زخم: زخم را با آب تمیز (اگر در دسترس است) یا محلول سالین بشویید تا آلودگی‌ها خارج شوند.
- کنترل خونریزی: طبق روش‌های بالا عمل کنید.
- پانسمان: زخم را با گاز استریل تمیز بپوشانید و با باند ثابت کنید. هدف جلوگیری از عفونت و جذب خون است.
- اجسام فرورفته: هرگز اجسام فرورفته (مانند ترکش یا چاقو) را از زخم خارج نکنید، زیرا ممکن است خونریزی شدیدتری ایجاد شود. جسم را با پانسمان‌های بزرگ و محکم در جای خود ثابت کنید تا حرکت نکند.
- سوختگی‌ها:
- سرد کردن: محل سوختگی را بلافاصله با آب خنک (نه یخ) به مدت حداقل ۱۰-۲۰ دقیقه سرد کنید.
- پوشاندن: سوختگی را با یک پارچه استریل و تمیز بپوشانید. هرگز از پنبه یا مواد پرزدار استفاده نکنید.
- تاول‌ها: هرگز تاول‌ها را پاره نکنید.
- لباس: اگر لباس به سوختگی چسبیده است، آن را جدا نکنید.
۳. شکستگی‌ها و دررفتگی‌ها:
- عدم جابجایی: عضو آسیب‌دیده را به هیچ وجه جابجا نکنید.
- آتل‌بندی: عضو را در همان حالتی که هست، با استفاده از آتل (تخته، چوب، مجله لوله شده) و باند یا پارچه ثابت کنید. هدف از آتل‌بندی، جلوگیری از حرکت و آسیب بیشتر است. مفصل بالا و پایین شکستگی را نیز ثابت کنید.
- درد و ورم: برای کاهش درد و ورم، می‌توانید از کمپرس سرد (یخ پیچیده شده در پارچه) استفاده کنید.
۴. آسیب‌های سر، گردن و نخاع:
- عدم حرکت: اگر به آسیب سر، گردن یا نخاع مشکوک هستید (مثلاً در اثر انفجار، سقوط یا ضربه شدید)، هرگز مصدوم را حرکت ندهید، مگر اینکه خطر فوری جانی وجود داشته باشد.
- ثابت نگه داشتن: سر و گردن مصدوم را در راستای بدن ثابت نگه دارید (با دست یا با استفاده از پتو/رول پارچه در اطراف سر).
- بررسی هوشیاری و تنفس: راه هوایی و تنفس را با حداقل حرکت گردن بررسی کنید.
۵. شوک:
شوک یک وضعیت تهدیدکننده زندگی است که در اثر نارسایی سیستم گردش خون و عدم خونرسانی کافی به اندام‌ها ایجاد می‌شود. علائم شامل رنگ‌پریدگی، پوست سرد و مرطوب، نبض سریع و ضعیف، تنفس سریع و سطحی، گیجی یا بی‌قراری و کاهش سطح هوشیاری است.
- خواباندن مصدوم: مصدوم را به پشت بخوابانید.
- بالا بردن پاها: پاهای مصدوم را حدود ۳۰ سانتی‌متر بالاتر از سطح قلب قرار دهید (مگر اینکه به آسیب سر یا نخاع مشکوک باشید).
- حفظ گرما: مصدوم را با پتو یا لباس بپوشانید تا بدنش گرم بماند.
- کنترل خونریزی: هرگونه خونریزی را بلافاصله کنترل کنید.
- تسکین روانی: با آرامش با مصدوم صحبت کنید و به او اطمینان دهید.
۶. آسیب‌های چشمی:
- عدم مالش: هرگز چشم آسیب‌دیده را مالش ندهید.
- اجسام فرورفته: اگر جسمی در چشم فرو رفته است، هرگز آن را خارج نکنید. چشم را با یک کاور پلاستیکی (مانند ته فنجان) که روی لبه‌های استخوان دور چشم قرار می‌گیرد، بپوشانید و با چسب ثابت کنید. هدف این است که جسم فرورفته حرکت نکند.
- شستشو: اگر ماده شیمیایی به چشم پاشیده است، چشم را به مدت ۱۵-۲۰ دقیقه با آب تمیز فراوان بشویید.
ملاحظات خاص در شرایط جنگ و بحران
- بهداشت: در شرایط بحرانی، بهداشت اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. همیشه قبل و بعد از کمک به مصدوم، دست‌های خود را با آب و صابون یا ژل ضدعفونی‌کننده تمیز کنید و از دستکش استفاده کنید.
- مدیریت تعداد زیاد مصدومین (Triage): در شرایطی که تعداد زیادی مصدوم وجود دارد و منابع محدود است، باید مصدومین را بر اساس شدت جراحات و شانس بقا اولویت‌بندی کنید. به طور کلی، کسانی که جراحات تهدیدکننده زندگی دارند اما با کمک‌های اولیه می‌توانند نجات یابند (مانند خونریزی شدید)، در اولویت قرار می‌گیرند. کسانی که جراحات جزئی دارند یا متاسفانه جراحات آنها به قدری شدید است که شانس بقای بسیار کمی دارند، در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرند.
- حفظ روحیه مصدوم: با مصدوم صحبت کنید، به او اطمینان دهید و در صورت هوشیاری، او را تشویق کنید که آرامش خود را حفظ کند. حضور آرام و حمایتگرانه شما می‌تواند تأثیر زیادی بر وضعیت روحی او داشته باشد.
- جمع‌آوری اطلاعات: در صورت امکان، نام و مشخصات مصدوم و نوع جراحات او را یادداشت کنید. این اطلاعات می‌تواند در زمان رسیدن کمک‌های پزشکی تخصصی مفید باشد.
- ایمنی روانی خود: کمک به مصدومان در شرایط بحران می‌تواند بسیار استرس‌زا باشد. به سلامت روانی خود نیز توجه کنید. اگر دچار اضطراب یا استرس شدید، سعی کنید نفس‌های عمیق بکشید، لحظاتی استراحت کنید و با کسی صحبت کنید.
نتیجه‌گیری
دانش کمک‌های اولیه در شرایط بحران و جنگ یک مهارت حیاتی است که هر فردی باید آن را بیاموزد. با آماده‌سازی مناسب، حفظ خونسردی و پیروی از اصول اساسی، می‌توانید جان خود و دیگران را نجات دهید و رنج‌ها را در سخت‌ترین شرایط کاهش دهید. به یاد داشته باشید که شما یک پزشک نیستید و هدف شما ارائه مراقبت‌های اولیه و تثبیت وضعیت مصدوم تا رسیدن کمک‌های پزشکی تخصصی است. با تمرین و آگاهی، می‌توانید یک منبع امید و کمک در زمان‌های ناامیدکننده باشید.
