اول فارس|گروه حقوقی: متأسفانه فضای مجازی با پیشرفت تکنولوژی بخش مهمی از زندگی ما را به خود اختصاص داده‌اند و علی‌رغم تمام امکانات خوبی که این فضا در اختیار مصرف گران خود می‌گذارد تبدیل به فضایی برای سودجویی افرادی شده است و تبدیل به بستر مناسبی برای وقوع هرگونه جرم؛ یکی از این پدیده‌های جدید زورگیری در فضای مجازی است موضوعی که کودکان و زنان قربانیان اصلی این ماجرا هستند اما برای جلوگیری از عمیق‌تر شدن چنین مسئله‌ای چه راهکارهایی پیش روی جامعه و افراد است؟با پیشرفت تکنولوژی علی‌رغم امکانات خوبی که بستر فضای مجازی در اختیار مصرف گران آن می‌گذارد اما متأسفانه فضای مجازی بستر لازم برای هرگونه سوءاستفاده‌ای را هم در اختیار مصرف گران خود قرار می‌دهند سوءاستفاده‌هایی که به‌عنوان زمینه‌ای برای انجام جرم‌های مختلف خواهد بود.
زورگویی؛ موضوع تازه‌ای نیست در تمام دوران وجود داشته و حالا وارد فضای جدیدتری شده و عنوان «زورگویی مجازی» را به خود گرفته و البته تبعات آن بیشتر از قبل شده است. در ماه‌های اخیر نمونه‌هایی از زورگویی مجازی در شبکه‌های مجازی منتشر و موجب ناراحتی عموم مردم شد. زورگویی؛ رفتار فردی یا گروهی است که در طول زمان و به‌طور عمدی علیه فرد یا گروهی دیگر باهدف آسیب‌رساندن به آن‌ها انجام می‌شود. بسیاری از کارشناسان می‌گویند، زورگویی نمایانگر عدم تعادل قدرت بین زورگو و قربانی است. «قدرت» نیز به تعبیر «مانوئل کاستلز» جامعه‌شناس و استاد ارتباطات اسپانیایی:«ظرفیتی رابطه‌ای است که یک کنشگر اجتماعی را قادر می‌سازد تا به شکلی نابرابر، خواسته‌ها، منافع و ارزش‌های کنشگران صاحب قدرت را برآورده سازد و بر تصمیم‌های سایر بازیگران یا کنشگران اجتماعی تأثیر گذارد.»
قدرت یا با اجبار و تحمیل معنا می‌شود و یا از طریق مفهوم‌سازی بر مبنای گفتمان‌هایی که کنشگران اجتماعی عملکردشان را با توجه به آن‌ها هدایت می‌کنند.
پژوهش‌های محققان و کارشناسان فضای سایبری نشان می‌دهد که زورگیری و مزاحمت‌های سایبری امروزه در جامعه به‌خصوص در میان جوانان رایج شده است؛ در حقیقت، زورگیری سایبری می‌تواند هر کودک یا نوجوانی را که به اینترنت، ایمیل، پیام‌های متنی و مانند آن‌ها دسترسی دارد تحت تأثیر قرار دهد.
بر اساس این پژوهش‌ها حداقل از هر پنج نفر یک نفر قربانی زورگیری سایبری بوده و این شرایط در حال گسترده‌تر شدن است؛ همانند زورگیری و قلدری در دنیای واقعی دامنه زورگیری سایبری می‌تواند تهدید‌هایی قابل‌تحمل از سوی قربانی تا تهدید‌ها و حملاتی جدی که به شدت قربانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به افسردگی و حتی خودکشی منجر می‌شود، متغیر باشد.
تفاوت اصلی بین زورگیری سایبری و دیگر انواع زورگیری
تفاوت اصلی بین زورگیری سایبری و دیگر انواع زورگیری این است که زورگیری سایبری می‌تواند فرزند شما را حتی در داخل خانه و اتاق‌خواب نیز دنبال کند؛ بر همین اساس، یکی دیگر از جنبه‌های نگران‌کننده زورگیری سایبری این است که قربانی اغلب احساس می‌کند هیچ مکانی را برای پنهان شدن در اختیار ندارد.
این پرسش را با فرزند خود مطرح کنید که آیا تاکنون فعالیتی در فضای مجازی انجام داده که موجبات آسیب یا ناراحتی فردی دیگران را فراهم کرده باشد؟ تأکید بر این مسئله اشتباه بودن رفتار ظالمانه و خشن با بچه‌های دیگر و مشارکت در فعالیت‌هایی که موجب آسیب افراد دیگر می‌شود از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
زورگیری سایبری این امکان را برای افراد کم‌سن‌وسال فراهم می‌کند تا حتی از افراد بزرگ‌سال نیز زورگیری کنند. برخی مواقع، معلمان قربانی پیام‌های اینترنتی می‌شوند که به‌طور کامل اعتبار و جایگاه آن‌ها را تضعیف و یا نابود می‌کند. اطمینان حاصل کنید که فرزندتان از این قبیل فعالیت‌های غیرقابل‌قبول و زننده آگاه است و در صورت ارتکاب به آن‌ها چه در مدرسه و چه در خانه با پیامد‌های سنگینی مواجه خواهد شد.
رفتار زورگویانه ۵ ویژگی مهم دارد:
رفتار زوگویانه عملی پرخاشگرانه است. این پرخاشگری معمولاً از پیش برانگیخته نیست. به‌صورت مکرر اتفاق می‌افتد. دربردارنده یک قدرت نامتوازن بین فرد زورگو و قربانی است و همچنین در گروه‌های کوچک اجتماعی رخ می‌دهد که اعضای آن با یکدیگر آشنا هستند.
امروزه، شکل زورگویی با پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات در حال تغییر است. به گفته «ادور» و «بیکر» تهاجم با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات، زمانی که به‌عنوان تجاوز عمدی و مکرر شناخته شود، زورگویی مجازی (زورگویی الکترونیکی یا آنلاین) نامیده می‌شود. دنیای دیجیتال به‌طور فزاینده، ارتباط متقابل اجتماعی میان کودکان و نوجوانان را متحول و فرصت‌هایی را برای زورگویی مجازی ایجاد کرده است. جدیدترین تحقیقات نشان می‌دهد که رابطه بین زورگویی و قربانی شدن رابطه‌ای متناوب است به‌طوری‌که نوجوانانی که در معرض زورگویی سنتی قرار می‌گیرند به احتمال زیاد زورگویی مجازی را هم تجربه می‌کنند.
بنابراین، زورگویی همسالان فراتر از مرزهای مدرسه می‌رود و نگرانی بزرگ‌تر می‌شود. بنابراین این موضوع نه‌تنها باید توسط مشاوران مدرسه و متخصصان بهداشت و درمان بلکه باید توسط والدین، سیاست‌گذاران، متخصصان حوزه رسانه‌های جدید و جامعه هم به‌طور گسترده مورد بررسی قرار گیرد. در واقع، زورگویی مجازی را انجام هر کاری از طریق رسانه‌های الکترونیکی یا دیجیتالی (اینترنت پایه) توسط افراد یا گروه‌ها تعریف کرده‌اند، که افراد را با پیام‌های خصمانه و تهاجمی دیگران مورد هدف قرار داده و باعث آسیب‌رساندن و ناراحتی آن‌ها شوند.
زورگویی مجازی خطرناک‌تر از زورگویی سنتی
در بسیاری از موارد، زورگویی مجازی می‌تواند حتی خطرناک‌تر از زورگویی سنتی باشد چون زورگویی مجازی در هر نقطه و هر زمانی امکان وقوع دارد؛ حتی در مکان‌هایی که افراد احساس امنیت می‌کنند (مانند خانه خود). حتی بسیاری از زورگویی‌های مجازی به‌صورت ناشناس انجام می‌شود و به همین خاطر فرد زورگو از اینکه شناخته نمی‌شود و فرد قربانی نمی‌تواند موضوع را دقیق پیگیری کند، بیشتر احتمال دارد این عمل را انجام دهد.
زورگویی مجازی، مجموعه آسیب‌هایی است که از طریق رسانه‌های اینترنت پایه (مبتنی بر نت) و یا تلفن همراه هوشمند به فرد وارد می‌شود. مثلاً از طریق فضای مجازی و پیام و ارسال ایمیل، پخش اسرار و زندگی خصوصی، انتشار عکس بدون رضایت شخصی به تهدید افراد مبادرت می‌شود تا از این طریق از کاربر هدف یا فرد مورد تعرض، خواسته شود تا به خواسته‌های فرد زورگو (در فضای مجازی) نظیر حق‌السکوت، دریافت پول، اخاذی یا تجاوز فیزیکی رضایت دهد. جنس، سن، وضعیت ظاهری و قیافه، ضعف و قدرت، بیماری و… ازجمله عوامل فردی زورگویی هستند.
زورگویی مجازی می‌تواند شامل جرائمی مثل توهین، تهدید، نشر اکاذیب، تخریب داده‌های رایانه‌ای یا مختل کردن سامانه‌های رایانه‌ای و از کار انداختن آن‌ها، ایجاد ممانعت برای افراد در دسترسی مجاز به داده‌های رایانه‌ای، ارتکاب جرائم علیه امنیت و آسایش عمومی در فضای مجازی موضوع ماده ۱۱ قانون جرائم رایانه‌ای، تحریک و ترغیب و یا تهدید و دعوت و فریب و تسهیل ارتکاب اعمال خشونت‌آمیز در فضای مجازی (بند ب ماده ۱۵). انتشار فیلم و عکس و صدای افراد در فضای مجازی منجر به هتک حیثیت آن‌ها (موارد ۱۶ و ۱۷ قانون) و هرگونه بزه دیگر که می‌تواند جرم انگاری شده، زورگویی اجتماعی قلمداد می‌شود که همگی در بستر فضای مجازی رخ می‌دهد.
نشانه‌های هشداردهنده قربانیان زورگیری سایبری
حتی اگر هوشیاری و نظارتی دقیق را در دستور کار خود قرار دهید، امکان مدیریت و کنترل تمامی فعالیت‌های کودکان و نوجوانان در ۲۴ ساعت شبانه‌روز وجود ندارد. حتی در صورت اجرای اقدام‌هایی که تاکنون به آن‌ها اشاره‌شده، همچنان ممکن است فرزندتان یکی از قربانیان زورگیری سایبری باشد. اگر رفتار فرزندتان تغییر کرده، شناسایی دلیل اصلی آن کار آسانی نیست.
زمینه‌های زورگویی مجازی عمدتاً درنتیجه ناآگاهی و کم‌اطلاعی از ابعاد و چارچوب فضای مجازی، سهل‌انگاری، اعتماد نابجا، کمبود و ضعف آموزش سواد رسانه‌ای و نداشتن مراقبت‌های لازم از فضای خصوصی و تلفن همراه از طرف قربانیان آن مهیا می‌شود. بیش از همه، بی‌اطلاعی و سهل‌انگاری قربانیان در این موضوع نقش دارند.
گفت‌وگو‌هایی آزادانه و صمیمی با کودکان از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند، اما اگر برخی از نشانه‌هایی را که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود در رفتار فرزند خود مشاهده کردید، احتمال قربانی شدن در یک زورگیری سایبری را با جدیت بیشتری دنبال کنید. این نشانه‌ها عبارت‌اند از: بروز خشم، افسردگی یا سرخوردگی پس از استفاده از رایانه یا دیگر دستگاه‌های الکترونیکی، توقف غیرمنتظره استفاده از رایانه و یا دیگر دستگاه‌های الکترونیکی که تا پیش‌ازاین روند استفاده از آن‌ها افزایشی بوده است، اضطراب و نگرانی از حضور در مدرسه و یا رویداد‌های اجتماعی، پرهیز از گفت‌وگو درباره فعالیت‌هایی که فرزندتان با رایانه و یا دیگر وسایل الکترونیکی انجام می‌دهد، کنارهگیری غیرمنتظره از دوستان و اعضای خانواده
اگر فرزندمان هدف زورگیری سایبری قرار گرفت، چه اقدام‌هایی باید انجام دهیم؟
اگر در مورد این مسئله که فرزندتان قربانی زورگیری سایبری شده مشکوک هستید، این شک را نادیده نگیرید؛ بر همین اساس، می‌توانید روش‌های زیر را در دستور کار قرار دهید: اطمینان حاصل کنید که فرزندتان از موضوع زورگیری سایبری آگاه و مطلع است، در مورد فعالیت‌های اینترنتی فرزند خود حساس و از آن‌ها آگاه باشید، با فناوری و شبکه‌های ارتباطی که فرزندتان از آن‌ها استفاده می‌کند آشنا شوید، از فرزند خود درخواست کنید تا هرگونه پیام دریافتی نامناسب و زننده را به اطلاع شما برساند، به فرزند خود گوشزد کنید که هیچ‌گاه به پیام‌های متنی توهین‌آمیز پاسخ ندهد، زیرا پاسخ به پیام‌های زورگیران سایبر بیش از هر چیز دیگری برای آن‌ها مطلوب محسوب می‌شود.
سوءاستفاده اینترنتی
یکی از مخرب‌ترین تأثیرات منفی اینترنت سوء استفاده‌های جنسی است؛ کودکان و نوجوانان که بدون محدودیت از سایت‌های مبتذل و مستهجن استفاده و بازدید می‌کنند و نیز از طریق اتاق‌های چت و گپ‌زنی، بیشتر در معرض اغفال و سوءاستفاده جنسی قرار می‌گیرند.
در واقع مزاحمت سایبری (سوءاستفاده اینترنتی) یکی از آزاردهنده‌ترین رفتارهایی است که ممکن است خیلی از ما تا به حال با این مشکل به‌صورت غیر مستقیم روبرو شده باشیم. این آزار و اذیت تاثیرات منفی بسیاری را بر کاربران به خصوص کودکان و نوجوانان می‌گذارد. برای کسانی که با این پدیده آشنا نیستند باید بگوییم که این رفتار تهدیدی است که به صورت آنلاین قصد سوءاستفاده یا آزار جنسی را دارد. این تهدید به‌طور خاصی برای سوءاستفاده از کودکان یا تخریب شخصیت آن‌ها طراحی شده است.
متأسفانه مزاحمت سایبری در فضای مجازی بسیار رایج شده است و در میان مجرمان محبوبیت بسیاری را پیدا کرده است. تقریبا نیمی از کودکان به‌صورت آنلاین مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند و در هر ۴ مورد ۱ مورد دچار این حادثه می‌شوند.اینترنت مزایای بسیار زیادی را دارد اما متأسفانه برخی صفات غیرانسانی در افراد، به اشخاص این اجازه را می‌دهد تا مسائل اخلاقی را فراموش کنند و رفتارهای خارج از حالت معمول از خود نشان دهند و نتیجه آن هم این شود که اینترنت از تهدیدات متعدد مملو و به یک نگرانی بزرگ تبدیل شود. آسیب‌های روانی و افسردگی شدید اغلب عوارض مزاحمت‌های سایبری است.
زنان قربانیان زورگیری های مجازی
درست است که توسعه شبکه های مجازی توانسته بر دستیابی دموکراسی و آگاهی بخشی جوامع تاثیر زیادی بگذارد اما از طرف دیگر توسعه شبکه های مجازی، نوع دیگری از خشونت و آزار جنسی را علیه زنان و نوجوانان فراهم کرده است؛ مزاحمت و خشونت جنسی سایبری، تبعیض سایبری، زورگویی سایبری از این نوع هستند.
چه تعداد از زنان ایرانی در فضای مجازی تجربه آزار و اذیت جنسی و کلامی را دارند؟
متأسفانه در پاسخ به این سوال باید گفت آمار و اطلاعات دقیق و زیادی در دست نیست چون بنا به دلایل فراوان، زنان درباره این تجربه ناخوشایند حرف نمی زنند و فضا را هم برای مردانی که دست به اینگونه رفتارها می زنند، امن تر کرده اند.
خشونت سایبری به مسائل و مشکلات بزرگ اجتماعی و همچنین به مسائل زنان گره خورده است. برای روشن شدن ابعاد خشونت علیه زنان در فضای اینترنت، کمپین‌های متفاوتی از سوی سازمان ملل برای خشونت و آزار جنسی زنان در فضای سایبر تعریف‌شده است؛ که طبق آن‌ها هر نوشته و رفتار تحقیرآمیز در کامنت های کاربران، اجبار به عمل جنسی در فضای اینترنت، تهدید و استفاده از الفاظ جنسی و همچنین تهدید کلامی و رفتارهای خشن، خشونت علیه زنان محسوب می‌شود اما ما شاهد آن هستیم که هیچ‌یک از این کمپین‌ها کارساز نبوده و زنان همچنان قربانی زورگیری های فضای مجازی هستند.
زورگویی و زورگیری در فضای مجازی
رایج‌ترین روش‌های زورگویی در فضای مجازی از این قرار است: این شاهکار را صدبار ببینید و تا می‌توانید بازنشر کنید، شاهکار موردنظر غالباً شعری است پر غلط با حرف‌های عوامانه؛ سخنان جنجالی، شعر جنجالی، استعفای جنجالی، هر جا نشانه‌ای از جنجالی بودن باشد روگیری مجازی در آنجاست؛ ترانه، شعر، تصویر و یا نوشته‌ای که دوست داری منتشر کرده‌ای زورگیران مجازی می‌آیند و می‌نویسند نظرت درباره آمار خسارات و تلفات سیل چیست؟ شعری هم درباره فعالان محیط‌زیست بنویس؛ مطلب یا شعری را نپسندیدی کم وکاستی‌هایش را می‌شماری؛ وای به حالت اگر به زورگویان انتقال پیدا کند آن وقت با لشکری خشمگین باید مقابله کنی، این مشکل عموماً در دعوای ضدانقلاب و انقلابیان مؤمن و کافر چپ و راست بیشتر به چشم می‌آید و … فضاهای این‌چنینی که در نگاه اول بسیار ساده می‌آیند اما زمینه جرم و زورگویی را فراهم می‌سازند.
برای کاهش خشونت سایبری چه می‌توان کرد؟
خشونت کلامی و آزار جنسی در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی عواقب زیادی برای قربانیان به همراه دارد چون یکی از عوامل محدودکننده آزادی بیان فردی و اجتماعی افراد هم است؛ باری مثال فردی که در فضای مجازی مورد خشونت و یا آزار جنسی قرارگرفته ممکن است به دلیل ترس و تجربه ناخوشایندی که دارد، در فضای واقعی و در روابط اجتماعی‌اش هم نتواند عقاید خود را ابراز کند و به‌صورت ناخودآگاه خود را سانسور کرده و یا اگر مورد آزار قرار گرفت، نتواند از خود دفاع کند.
آنچه مسلم است این است که برای کاهش دادن خشونت سایبری و آزار جنسی باید به جامعه آگاهی لازم را داد. کسانی را که مورد آزار قرارگرفته‌اند را باید تشویق کرد تا از تجربیات خودشان بنویسند و حرف بزنند. هر چه که کمتر از سوءاستفاده گران جنسی و عاملان خشونت در شبکه های اجتماعی، گفته شود، به همان میزان هم خشونت علیه افراد جامعه در عالم واقع افزایش می‌یابد.
اگرچه ممکن است اقدام به افشای عاملان خشونت در فضای آنلاین سخت و دشوار باشد چون گاهی افرادی دست به خشونت و آزار جنسی می زنند که خود دارای جایگاه اجتماعی و علمی در جامعه هستند و چه‌بسا که همین موضوع هم بیشتر بر مخفی ماندن چهره آنان در فضای آنلاین کمک می‌کند. اما هر چه که بیشتر به زنان و نوجوانان آگاهی داده شود و این عاملان خشونت احساس ناامنی بیشتری بکنند، می‌توان انتظار داشت که قدم‌های خوبی برای کاهش خشونت و آزار جنسی زنان در فضای آنلاین و بعدازآن در فضای واقعی برداشته شود.
به‌طورکلی نوشتن و گفتن درباره آزار در فضای آنلاین و شبکه های اجتماعی نیازمند یک باور جمعی است. در سال ۲۰۱۶ کنفرانسی با محتوای خشونت سایبری و آزار جنسی در فضای آنلاین در کشور چک برگزار شد. در همین راستا هم استرالیا، کانادا، نروژ و چند کشور دیگر، سازمان‌ها و کمپین‌هایی را در ارتباط با این موضوعات راه‌اندازی کرده اند. ازیک‌طرف، دست به تحقیقات وسیعی در ارتباط با این موضوعات زده‌اند و از طرف دیگر، طرح‌های عملی را برای کاهش خشونت‌های سایبری علیه نوجوانان وزنان در دست اجرا دارند.
همچنین رسانه‌ها و صدا و سیما می‌توانند بستری را فراهم آورند تا این نوع از آزار و اذیت‌ها پنهان نماند تا فردی که مورد آزار و اذیت قرارگرفته اطمینان خاطری را پیدا کند و بتواند بدون ترس اتفاقی را که برایش رخ‌داده است را شرح دهد تا این‌چنین شاهد فراگیری این اقدامات در فضای مجازی نباشیم.
در خصوص کودکان اما والدین می‌توانند تا حد ممکن دستگاه‌هایی که قابلیت اتصال به اینترنت را دارند مانند رایانه یا تبلت را در مکان‌هایی قرار دهند که امکان نظارت آسان و مداوم بر آن‌ها را داشته باشند و البته این مسئله را باید برای فرزندان روشن کرد که همان‌گونه که حریم خصوصی وی را حفظ می‌کنید از ایمن بودن آن نیز اطمینان خاطر پیدا می‌کنید.
چند راه کوتاه برای در امان ماندن از زورگیری‌های مجازی:
برقراری ارتباط با گروه دوستان و اطرافیان می‌تواند شیوه‌ای مناسب برای بهبود وضعیت شما باشد؛ تقویت و امنیت در مورد آزار و اذیت و زورگویی نیز آرامش روانی مناسبی را برای شما فراهم می‌کند برای مثال با دوست و یا فرد مورد اطمینان خود صحبت کنید و مطمئن باشید که اینگونه رفتارها در فضای مجازی عادی نیست؛ بهره‌مندی از گروه‌های حمایتی امکان پیشگیری از رفتارهای آسیب‌رسان را در شما کاهش خواهد داد همچنین شرکت در گروه دوستان و جوانان در مورد چگونگی مقابله با افراد زورگو و بیان تجربیات برخورد با آن‌ها بسیار پراهمیت است؛قبل از فرستان عکس و مطالب در اینترنت به این فکر کنید که آیا حاضرید تمام دنیا آن را ببینند؛ خودتان را آموزش دهید و دقیقا بدانید که سوءاستفاده گران دنیای مجازی چه کسانی هستند.
چالش‌ها و موانع جلوگیری از جرائم سایبری
دو مانع عمده کم‌سوادی و نبود آموزش خاص در مورد زورگویی است. البته بی‌سوادی رسانه‌ای فقط مربوط به قربانیان و والدین آن‌ها نمی‌شود، بلکه سیاست‌گذاران فضای اینترنتی کشور هم دچار این مشکل هستند. تنها شبکه متن محور مسدود و شبکه اجتماعی تصویری اینستاگرام رها می شود.
ضعف اراده نهادی در تصحیح سازوکارهای جامعه‌پذیری، فرافکنی نهادها برای نحوه به‌روزرسانی محتوای آموزشی و تربیتی و ماهیت خود این محتوا، نابسندگی دانش ضروری در خصوص چیستی و همچنین ضرورت فضای مجازی و درنتیجه اتخاذ رویکرد سلبی و مبتنی بر هراس نسبت به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، فقدان تقسیم‌کار نهادی تخصصی برای حوزه‌های اجرایی و مرتبط با موضوع، موازی کاری‌ها، مقابله‌ها، رقابت‌ها و همپوشانی‌های فرسایش‌گر و همچنین وجود افراد ناآگاه سیاسی و کم‌سواد در رأس هرم سیاست‌گذاری و مدیریت رسانه‌ها، بیشترین آسیب را به رسانه‌های کشور زده است.
نگاه سلبی و دیدگاه ناسازگار به این مقوله از چالش‌های این حوزه است. همچنین نداشتن سواد رسانه‌ای، هنوز بسیاری از موج‌هایی که فضای مجازی را در برمی‌گیرد، ناشی از نوعی جو زدگی است که نشان می‌دهد که سواد رسانه‌ای در این حوزه به‌قدر کافی رشد نکرده است. مهم‌ترین چالش یا مانع در مسیر سیاست‌گذاری در این حوزه به‌صورت خاص و فضای مجازی به‌صورت عام، عدم شناسایی و یا به رسمیت شناختن پدیده‌هاست. برای مثال وقتی عارضه درد و یا نشانه‌ای از یک بیماری وجود دارد، اولین گام این است که قبول کنیم چنین نشانه‌ای وجود دارد و ممکن است نشانه‌ای از وجود یک بیماری خطرناک باشد.
نظرات