آنچه روستائیان و دامداران درباره بیماری تب برفکی باید بدانند: نشانه‌ها، پیشگیری و کنترل بیماری
رئیس سازمان دامپزشکی کشور هشدار داد با سرد شدن هوا، کانون‌های بیماری تب برفکی در دامداری‌ها افزایش می‌یابد. وی ضمن تأکید بر مسری بودن و سرعت شیوع بالای این بیماری ویروسی در دام‌های زوج سُم، از خسارت‌های اقتصادی جدی آن بر تولید شیر و گوشت خبر داد.
به گزارش اول فارس رئیس سازمان دامپزشکی کشور، با اشاره به شیوع فصلی بیماری تب برفکی در میان دام‌ها، نسبت به افزایش کانون‌های این بیماری با سرد شدن هوا هشدار داد. وی ماهیت این بیماری را صرفاً دامی و بسیار مسری دانست.
معاون وزیر جهاد کشاورزی در این باره گفت: «بیماری تب برفکی یک بیماری مسری تنها در میان حیوانات است و هنوز ثابت نشده که بیماری مشترک بین دام و انسان باشد.» او تأکید کرد که سرعت شیوع این بیماری ویروسی در میان دام‌ها بسیار بالاست و اگر وارد یک دامداری شود، بلافاصله تمام جمعیت دام را درگیر خواهد کرد.
رئیس سازمان دامپزشکی کشور در ادامه به خسارت‌های اقتصادی این بیماری پرداخت و افزود: «این بیماری به دامداری‌ها خسارت اقتصادی در حوزه تولید شیر و گوشت وارد می‌کند.»
کارشناسان معتقدند با توجه به سرعت بالای انتقال ویروس تب برفکی در فصول سرد و تأثیر آن بر کاهش تولید و تحمیل ضررهای مالی به دامداران، تشدید اقدامات پیشگیرانه و واکسیناسیون ضروری است.
تب برفکی یا بیماری دهان و پا (FMD)، یکی از واگیردارترین و خطرناک‌ترین بیماری‌های ویروسی دام است که هرچند معمولاً تلفات بالایی ندارد، اما به دلیل سرعت انتشار بسیار بالا و تأثیرات مخرب اقتصادی بر تولیدات دامی، برای صنعت دامداری در سراسر جهان بسیار حائز اهمیت است. این بیماری توسط یک آرناو ویروس (Picornaviridae) ایجاد می‌شود و به‌سرعت در بین دام‌های حساس گسترش می‌یابد.
کدام دام‌های درگیرتب برفکی شده و علائم عمومی بیماری در آنها چیست
بیماری تب برفکی همه دام‌های زوج سُم (Artiodactyla) را درگیر می‌کند. میزبان‌های اصلی این ویروس شامل گاو، گوسفند، بز، خوک و شتر هستند. در طبیعت، نشخوارکنندگان وحشی نیز به این بیماری مبتلا می‌شوند.
علائم عمومی و مشترک بیماری در همه دام‌های حساس، به دلیل ماهیت ویروس، با ظهور تاول‌ها و زخم‌ها مشخص می‌شود:
- تب بالا: شروع بیماری معمولاً با افزایش ناگهانی دمای بدن دام همراه است.
- تشکیل تاول: تاول‌ها در محلی که ویروس تکثیر شده، ظاهر می‌شوند. این تاول‌ها اغلب در دهان (زبان، لثه‌ها، کام)، پوزه و اطراف سُم‌ها دیده می‌شوند.
- ترکیدن تاول‌ها و ایجاد زخم: پس از ترکیدن تاول‌ها، زخم‌هایی قرمز و دردناک ایجاد می‌شوند که منبع درد و عفونت ثانویه هستند.
- ریزش آب دهان (سیالوره) و لنگش: به دلیل درد در دهان، دام از خوردن امتناع کرده و آب دهانش ریزش می‌کند. درد و زخم‌های سُم نیز منجر به لنگش شدید و عدم تمایل دام به حرکت می‌شود.
علائم اختصاصی در دام‌های مختلف
علائم تب برفکی بسته به نوع دام می‌تواند شدت و نمود متفاوتی داشته باشد:
- گاو :
- تب شدید و کاهش تولید شیر (در دام‌های شیری).
- زخم‌های دهانی بزرگ و مشخص بر روی زبان، لثه‌ها و سقف دهان که منجر به قطع کامل خوراک می‌شود.
- لنگش شدید ناشی از تاول‌های بین سم‌ها، دور سم‌ها و بر روی پاشنه.
- گوسفند و بز:
- معمولاً علائم در گوسفند و بز ملایم‌تر از گاو است، به‌خصوص در بزها ممکن است بیماری به صورت تحت بالینی (بدون علائم ظاهری شدید) باشد.
- علامت اصلی، لنگش است که به دلیل زخم‌های سُم ایجاد می‌شود.
- تاول‌های دهانی ممکن است کوچک بوده و به‌راحتی قابل مشاهده نباشند.
- در بره‌ها و بزغاله‌ها، ممکن است تلفات بالا به دلیل نارسایی قلبی (میوکاردیت) مشاهده شود.
- شتر :
- بیماری در شترها معمولاً به ندرت اتفاق می‌افتد و در صورت وقوع، علائم مشابه گاو (تاول‌های دهانی و لنگش) مشاهده می‌شود، اما معمولاً شدت کمتری دارد.
عوارض و خسارات اقتصادی بیماری
تب برفکی به طور مستقیم سبب مرگ و میر گسترده در دام‌های بالغ نمی‌شود، اما عوارض طولانی مدت و اقتصادی بسیار سنگینی به همراه دارد:
- کاهش شدید تولید: مهم‌ترین عارضه، افت شدید و دائمی تولید شیر در دام‌های شیری است. همچنین کاهش وزن شدید و کند شدن رشد در دام‌های پرواری رخ می‌دهد. این کاهش تولید اغلب جبران‌ناپذیر است.
- ناباروری و سقط جنین: تب بالا می‌تواند منجر به ناباروری موقت یا دائم در دام‌های نر و ماده و همچنین سقط جنین در دام‌های آبستن شود.
- آسیب دائمی به سُم: زخم‌های عمیق سُم ممکن است منجر به تغییر شکل دائمی سم و لنگش مزمن شود، که بر توانایی دام برای حرکت و تولید تأثیر منفی می‌گذارد.
- قرنطینه و محدودیت‌های تجاری: شیوع بیماری منجر به اعمال قرنطینه‌های سختگیرانه بر مناطق درگیر و ممنوعیت صادرات محصولات دامی می‌شود که خسارت‌های هنگفت اقتصادی به کشور وارد می‌کند.
کنترل و کاهش علائم بیماری
از آنجایی که درمان اختصاصی برای بیماری‌های ویروسی مانند تب برفکی وجود ندارد، کنترل و کاهش عوارض آن متکی بر اقدامات پیشگیرانه و حمایتی است:
- واکسیناسیون (پیشگیری): اصلی‌ترین و مؤثرترین روش کنترل، واکسیناسیون دوره‌ای و منظم تمام دام‌های حساس است. واکسن باید متناسب با سویه‌های ویروسی موجود در منطقه باشد.
- قرنطینه و محدودیت تردد: اعمال قرنطینه در مناطق آلوده، معدوم‌سازی بهداشتی دام‌های مبتلا در کانون‌های شیوع، و کنترل شدید تردد دام و وسایل نقلیه بین مزارع و کشورها برای جلوگیری از گسترش ویروس حیاتی است.
- ضدعفونی و رعایت بهداشت: ضدعفونی منظم محل نگهداری دام، وسایل حمل و نقل، و لباس و تجهیزات کارکنان دامداری با مواد ضدعفونی‌کننده مؤثر بر ویروس تب برفکی (مانند اسید سیتریک و سدیم کربنات).
کاهش علائم و درمان حمایتی:
برای کاهش درد و کمک به دام‌های بیمار، اقدامات حمایتی زیر ضروری است:
- تسکین درد و التهاب: استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) برای کاهش تب و درد سُم و دهان، کمک می‌کند تا دام توانایی حرکت و خوردن را حفظ کند.
- مراقبت از زخم‌های دهان: فراهم کردن خوراک نرم، آب تمیز و محلول‌های موضعی ضدعفونی‌کننده ملایم دهانی برای تسکین درد و جلوگیری از عفونت‌های ثانویه.
- مراقبت از زخم‌های سُم: شستشو و ضدعفونی منظم زخم‌های سُم و استفاده از پمادهای موضعی برای جلوگیری از لنگش مزمن و عفونت باکتریایی.
در نهایت، موفقیت در کنترل تب برفکی نیازمند نظارت دائمی دامپزشکی، همکاری بین دامداران و دولت، و برنامه‌های واکسیناسیون جامع است.
