صلح، از قراردادهای حقوقی و قانونی است که صلح در معامله گفته می‌شود. در واقع در این مورد صلح جایگزین قراردادهای دیگر می‌شود. البته نه تمامی قراردادها، بلکه فقط می‌تواند جانشین بیع، اجاره، هبه، معاوضه، عاریه و ابراء شود.
در این مقاله قصد داریم که توضیح دهیم صلح عمری چیست، و به موضوعاتی مانند صلح عمری در اموال منقول، مدارک لازم برای صلح عمری، صلح عمری برای فرزند و همسر، صلح عمری بدون حق فسخ و انتقال سند در صلح عمری را بررسی کنیم. بنابراین برای آشنایی با انواع صلح عمری و پاسخ به این سوال که صلح عمرا چیست، تا پایان این مطلب حقوقی جالب با اول فارس همراه باشید.
صلح عمری (عمرا) چیست؟
پیش از شروع مبحث اصلی، بهتر است به یک تعریف کلی از صلح بپردازیم: صلح مفهومی از دوستی و هماهنگی اجتماعی در غیاب خصومت و خشونت است. از نظر اجتماعی، صلح معمولاً به معنای فقدان درگیری (مانند جنگ) و رهایی از ترس از خشونت بین افراد یا گروه‌ها است. در طول تاریخ، رهبران از صلح و دیپلماسی برای ایجاد نوعی محدودیت رفتاری استفاده کرده‌اند که منجر به ایجاد صلح منطقه‌ای یا رشد اقتصادی از طریق اشکال مختلف موافقت‌نامه‌ها یا معاهدات صلح شده است. چنین محدودیت رفتاری اغلب منجر به کاهش درگیری، تعامل اقتصادی بیشتر و در نتیجه رفاه قابل توجه می‌شود. در معنای حقوقی، صلح دو تعریف مجزا دارد؛ یکی به معنای دور نیفتاده است و به عبارت دیگر، صلح در دعوا تعریف می‌شود.
در هر منازعه و یا بحثی، طرفین دارای ادعاهایی هستند و اگر هر دو شخص از ادعاهای خود بگذرند، در این مورد صلح در دعوا عقد گفته می‌شود. تعریف دوم صلح، از قراردادهای حقوقی و قانونی است که صلح در معامله گفته می‌شود. در واقع در این مورد صلح جایگزین قراردادهای دیگر می‌شود. البته نه تمامی قراردادها، بلکه فقط می‌تواند جانشین بیع، اجاره، هبه، معاوضه، عاریه و ابراء شود.
انواع عقد صلح
مطابق با قانون، عقد صلح به دو صورت قابل انجام و تنظیم است:
- صلح عمری: قراردادی است که به موجب آن، یک شخص حق بهره‌برداری از ملک و اموال خود را در اختیار دارد اما پس از فوت، ملک به شخص دیگری قابل انتقال است.
- صلح رقبی: قراردادی است که به موجب آن، شخص واگذار کننده حق بهره‌برداری از ملک یا اموالش را تا مدت معینی مثلاً برای یک سال به شخص دیگری واگذار می‌کند.
انواع صلح عمری
به طور معمول صلح عمری شامل دو نوع زیر است:
- صلح برای معامله: یعنی صلحی که جانشین عقد دیگری می‌شود.
- صلح به منظور خاتمه یافتن دعوی: همان‌طور که از نام آن پیداست برای پایان دعوی تنظیم می‌شود.
تعریف حقوقی صلح عمری
“صلح عمری” به معنای نوعی عقد است که مطابق با آن، شخص ملک و اموال خود را به کسی یا کسانی منتقل می‌کند. در زمان حیات آن شخصی که اموالش را صلح کرده، حق انتفاع از آن اموال با خود اوست و می‌تواند از منافع آن اموال بهره‌مند شود. اما پس از اینکه وی فوت شود، اموال به طور کامل به آن افرادی در قرارداد صلح نام برده شده‌اند، منتقل خواهد شد. در واقع باید گفت که در این نوع قرارداد یکی از قراردادهای مفید است که باید در دفتر ثبت اسناد رسمی تنظیم شود و به ثبت برسد.
صلح عمری در اموال منقول
اموال از نظر قانونی به دو دسته منقول و اموال غیر منقول تقسیم می‌شوند. آن دسته از اموالی که بتوان آنها را جابه‌جا کرد بدون اینکه آسیب یا خسارتی به آنها وارد شود، اموال منقول نامیده می‌شود. مطابق با قانون، شخصی که قصد صلح دارد، قرارداد صلح عمری را برای هر دو دسته اموال، یعنی هم منقول و هم غیر منقول تنظیم کند. اموال غیر منقول مانند ماشین، طلا، کالای قیمتی و عتیقه و غیره در این قرارداد قابل تنظیم هستند. بنابراین روند تنظیم قرارداد صلح عمری برای هر دو دسته اموال یکسان است و فقط در ارزش قرارداد متفاوت خواهند بود.
ارکان عقد صلح
ارکان و عناصر عقد صلح موارد زیر را در بر می‌گیرد:
- مٌصالح: شخصی است که اموال خود را طبق عقد صلح به کس دیگری منتقل می‌کند.
- مُتصالح: شخصی است که اموال مصالح به او واگذار می‌شود.
- مورد صلح: ملک و اموالی است که مصالح به متصالح منتقل می‌کند.
- مال‌‌الصلح: پول و یا اموالی که یکی از طرفین به خاطر پذیرش پیشنهاد قرارداد صلح از طرف دیگر دریافت خواهد کرد.
مدارک لازم برای صلح عمری
مدارکی که برای تنظیم قرارداد صلح عمری مورد نیاز است عبارت‌اند از:
- سند تک برگ یا منگوله‌دار ملکی که قرار است مورد صلح قرار بگیرد. (اگر مورد صلح در دست احداث باشد، باید پایان کار نیز ارائه شود)
- استعلام شهرداری
- استعلام دارایی
- کارت ملی هر دو شخص صالح و متصالح
- شناسنامه هر دو شخص صالح و متصالح
- استعلام ثبت
- اجاره‌نامه عرصه، در مواردی که ملک اوقافی باشد.
شرایط صلح عمری
- تا زمان حیات فرد واگذار کننده (مصالح)، منافع و اختیارات ملک به او تعلق دارد.
- در صورت فوت فرد واگذار کننده (مصالح)، شرایط قرارداد صلح کامل می‌شود و اموال به طور کامل به شخص متصالح واگذار می‌شود و به نام او است.
- شرط سوم در این قرارداد، به شرط فسخ مادام‌العمر ربط دارد. یعنی فرد واگذار کننده (مصالح)
- هر زمان که تمایل داشته باشد می‌تواند بدون حضور متصالح، قرارداد را فسخ کند.
- در قرارداد صلح عمری، همه منافع ملک و املاک واگذار شده برای مالک اصلی (مصالح) است و او این اختیار را دارد که هروقت خواست، تمامی اموال را به نام خود بازگرداند.
- در قرارداد صلح عمری، اگر عقد صلح همچنان برقرار باشد و مصالح فوت شود، اموال مورد صلح به صورت کامل به متصالح واگذار می‌شود و چیزی از این اموال به افراد دیگر به ارث نمی‌رسد.
- در این قرارداد، سند مجزا و جدیدی قابل تنظیم نیست. یعنی شخص متصالح، تا زمان حیات مصالح، حق فروش، اجاره و یا هرگونه معامله دیگری را درباره مورد صلح ندارد.
- در صورتی که در طول مدت صلح، متصالح، به مسئولیت‌ها و تعهدات قرارداد پایبند نباشد، فرد واگذار کننده (مصالح) می‌تواند به دفترخانه مراجعه کند، قرارداد را به صورت یک‌طرفه فسخ کند و اموال را به نام خود بازگرداند.
در صورتی که می‌خواهید از صحت و رسمی بودن شرایط عقد صلح مطمئن باشید، بر شما ضروری است که موارد زیر را در نظر داشته باشید:
- هر دو طرف، یعنی مصالح و متصالح عاقل و بالغ باشند و توانایی مدیریت اموال را داشته باشند.
- هر دو طرف، یعنی مصالح و متصالح برای انجام این قرارداد راضی باشند.
- مال مورد صلح، باید از نظر قانونی دارای ارزش اقتصادی باشد؛ پس باید گفت که مواردی مانند نوشیدنی‌های الکی و چیزهایی مثل خوک، قابل صلح نیست.
مزایای صلح عمری
در صورتی که بخواهید بخشی از اموال خود و یا کل آن را به کسی واگذار کنید و مطمئن نیستید که آنها پس از درگذشتن شما مطابق با اصل متن وصیت‌نامه اقدام می‌کنند یا نه و از طرف دیگر هم تمایل دارید در دوران حیات خود از اموال بهره‌مند باشید، باید طبق شرایط قرارداد صلح عمری اموالتان را واگذار کنید. مطابق با قانون مدنی، اشخاص قادر خواهند بود سندی به نام وصیت‌نامه تنظیم کنند تا وضعیت اموالشان را برای زمان پس از فوت، مشخص نمایند. اما در هر صورت، فقط تکلیف یک سوم از اموال را در وصیت‌نامه مشخص کنند و مابقی اموال بلاتکلیف خواهد ماند و مطابق با قوانین ارث تقسیم خواهد شد. بنابراین کسانی تمایل دارند در مورد تمام اموال خود پیش از مرگ تصمیم‌گیری کنند، می‌توانند از قرارداد صلح عمری استفاده کنند و در دفتر اسناد رسمی، آن را به صورت رسمی تنظیم کنند. پس مهم‌ترین مزیت این نوع قرارداد این است مالک اموال، می‌تواند با خیال راحت درباره ملک و املاک خود تعیین تکلیف کند. پس طبق گفته های مذکور، مزایا این قرارداد عبارت است از:
- قرارداد صلح عمری درباره واگذاری و تصمیم‌گیری در مورد کل اموال مالک است، نه فقط بخشی از آن!
- اموال پس از فوت مصالح به شخص واگذار کننده منتقل می‌شود و مصالح تا پایان عمر خود به طور کامل حق و اختیار تصمیم‌گیری، بهره‌برداری و معامله آن را خواهد داشت.
زمانی که قرارداد صلح عمری بسته می‌شود، شخصی که مالک اموال است می‌تواند ملک و املاک خود را واگذار کند، اما منافع و حق بهره‌برداری را انتقال ندهد. پس تا زمان فوت، حق بهره‌برداری با خود شخص مالک است و شخص متصالح اختیار و حق محدودتری نسبت به سایر عقود و واگذاری‌ها دارد. طبق این قرارداد، مالک حق فسخ یک‌طرفه عقد را دارد و اگر بخواهد از آن استفاده خواهد کرد.
تفاوت صلح عمری با وصیت و ارثیه
همان‌طور که بیان شد، مهم‌ترین نکته‌ای که در قرارداد عمری با وصیت متفاوت است، این است که در وصیت‌نامه مالک تنها یک سوم از دارایی خود را می‌تواند واگذار کند و بقیه آن مطابق با قانون ارث بین وراث تقسیم خواهد شد، اما قرارداد صلح عمری مربوط به کل دارایی مالک است و می‌تواند آن را منتقل کند. همچنین طبق قرارداد صلح عمری، مالک با واگذاری ملک، تا پایان عمر خود حق بهره‌مندی از آن را هم خواهد داشت. در قرارداد رسمی صلح عمری، هیچ مالیاتی به نقل و انتقال تعقل نخواهد گرفت اما اموالی که در وصیت‌نامه قید می‌شود، مشمول مالیات بر ارث می‌شود.
صلح عمری برای فرزند و همسر
همان‌طور که گفته شد، اگر کسی بخواهد برای تقسیم اموال خود بین همسر و فرزندان، پس از مرگ خود تعیین تکلیف کند، می‌تواند وصیت‌نامه تنظیم کند و به ثبت برساند. در این صورت در متن وصیت‌نامه تنها درمورد یک سوم اموال اختیار عمل داردو مابقی بر اساس گواهی انحصار وراثت تقسیم می شود. اما در صورتی که بخواهد تمام اموال خود را به همسر و فرزندان واگذار کند باید از قرارداد صلح عمری استفاده کند. در این قرارداد هیچ یک از محدودیت‌ها و موانعی موجود در وصیت‌نامه وجود ندارد.
فوت متصالح در صلح عمری
در صورتی که پس از تنظیم قرارداد صلح عمری، مصالح از دنیا برود، طبق قانون اموال مورد صلح به متصالح واگذار می‌شود. اما در مواردی که پس از تنظیم سند، متصالح فوت شود، قرارداد به صورت قطعی لغو است و فسخ می‌شود.
هزینه صلح عمری
هزینه صلح عمری با توجه به میزان و ارزش دارایی‌های منتقل شده، می‌تواند متفاوت باشد. در موردی هم که در ملک مورد صلح، سکونت داشته باشد، مخارج اصلی و اساسی آن با شخص متصالح است.
هزینه ثبت رسمی صلح عمری
برای ثبت رسمی قرارداد صلح عمری، باید به دفتر اسناد رسمی مبلغی پرداخت شود که این مبلغ سالانه تغییر می‌کند. توجه داشته باشید، که برای همه این موارد باید عضو سامانه ثنا باشید.
مالیات صلح عمری
طبق قانون، برای اموالی که پس از فوت افراد از ایشان باقی می‌ماند و طبق وصیت و قانون ارث تقسیم می‌شود مالیاتی تعلق می‌گیرد و مبلغ آن باید به حساب دولت واریز شود. همین مسئله برای قرارداد صلح عمری هم برقرار است اما تفاوتی که دارد این است که مالیات اموال “صلح عمری” خیلی کمتر از مالیات بر “اموالِ وصیت شده” است.
شرایط فسخ صلح عمری
طبق این قرارداد، شخص انتقال دهنده هر زمان که بخواهد می‌تواند با مراجعه به دفترخانه، قرارداد را با اختیار خود و به صورت یک‌طرفه فسخ کند. در این صورت پس از فوت او نیز، قانون مالیات بر این ارث شامل این اموال نمی‌شود.
صلح عمری بدون حق فسخ
فسخ هر نوع قرارداد قانونی یعنی اشخاص هر وقت که بخواهند تقاضای لغو قرارداد بدهند. مثلاً اگر کسی ماشینی را معامله کرده است و پس از آن پشیمان شده باشد، با رعایت یک سری شرایط می‌تواند قرارداد معامله ماشین را کنسل کند.
در برخی موارد قانون به طرفین قرارداد این اختیار را نمی‌دهد و حق فسخ قرارداد وجود ندارد. پس باید بررسی کنیم که عدم فسخ قرارداد در عقد صلح چگونه است؟ برای پاسخ به این سؤال باید بیان کنیم که اگر شخص در هنگام تنظیم و ثبت قرارداد برای فسخ قرارداد حقی تعیین نکرده باشد، این اختیار از او گرفته می‌شود و در هیچ صورتی قادر به فسخ آن نخواهد بود.
مثلاً شخصی همه اموال دارایی‌های خود را مطابق با قرارداد صلح عمری به همسرش واگذار کرده و در این قرارداد حق فسخ خود را ذکر و ثبت نکرده است، پس از مدتی از این اقدام پشیمان می‌شود، اما از نظر قانونی هیچ کاری نمی‌تواند انجام بدهد و در نتیجه حق فسخ آن را نخواهد داشت.
صلح عمری با حق فسخ برای مصالح
در هنگام تنظیم قرارداد صلح عمری، مبنی بر انتقال اموال پس از درگذشت شخص مصالح، یکی از حقوق مصالح همین حق فسخ قرارداد است. طبق قانون در صورتی که در زمان تنظیم و ثبت قرارداد، شخص واگذار کننده برای خود حق و اختیار فسخ تعیین کرده باشد، می‌تواند هر زمان که خواست، آن را لغو کند. مثلاً اگر پدری خانه خود را به فرزند خود صلح کرده باشد و پس از مدتی از این اقدام پشیمان شود، در صورتی که در هنگام صلح برای خود اختیار فسخ تعیین کرده باشد، می‌تواند برای فسخ آن اقدام کند و هیچ‌گونه محدودیتی در این زمینه نخواهد داشت.
خیارات در صلح عمری
برای اینکه با واژه خیارات آشنا شوید، تعریف مختصری از آن را برای شما بیان می‌کنیم: در قانون مدنی، حدود و اختیاراتی در معامله به افراد داده می‌شود که طبق آن می‌توانند معامله را فسخ و کنسل کنند. پس می‌توان گفت حق فسخ قرارداد در حقوق، خیار نامیده می‌شود. اکنون به این مسئله بپردازیم که چه خیاراتی در قرارداد صلح عمری از متصالح سلب می‌شوند: همان‌طور که گفتیم، این نوع قرارداد برای شخص مزیتی دارد اما به هر حال در یک سری موارد بعضی از خیارات را از افراد سلب می‌کند که به شرح آنها می‌پردازیم:
خیار غبن
غبن زمانی پیش می‌آید که فرد واگذار کننده، قیمت و ارزش مالی را که می‌خواهد صلح کند، بیشتر از آنچه که واقعاً ارزش دارد بیان کند. حتی در این مورد نیز متصالح حق فسخ قرارداد را نخواهد داشت، پس در قرارداد صلح عمری، خیار غبن از بین می‌رود.
خیار تدلیس
حال اگر فرد واگذار کننده (مصالح) در طی تنظیم قرارداد چیزی را درباره ارزش ملک مورد صلح پنهان کرده باشد، خیار تدلیس به وجود خواهد آمد که حتی در این مورد هم شخص متصالح قادر به فسخ قرارداد نیست. مثلاً مصالح ارزش خودرویی که صلح می‌کند را ۲۰۰ میلیون بیان کند در صورتی ارزش قانونی آن کمتر این مبلغ باشد، شخص متصالح دچار فریب شده است و به هر حال، طبق قانون اختیار لغو و فسخ قرارداد را ندارد.صلح عمری ملک بدون سند
طرفین صلح با مراجعه به دفتر ثبت اسناد رسمی می‌تواند برای تنظیم قرارداد صلح عمری اقدام کنند. این واگذاری به صورت کاملاً رسمی و قانونی صورت می‌گیرد و قرارداد آن یک مدرک و سند رسمی است و قابل انکار نیست، پس نیازی ندارد که اصالت آن ثابت شود؛ بنابراین برای ملکی که سند رسمی نداشته باشد باید صلح عادی انجام داد و صلح عمری قابل تنظیم نیست.
انتقال سند در صلح عمری
در قرارداد صلح عمری امکان تنظیم سند دیگری وجود ندارد؛ یعنی شخص طرف مصالح تا زمان حیات شخص انتقال دهند، حق فروش یا معامله بر روی اموال ندارد.
سوالات متداول
- صلح عمری چیست؟
صلح عمری قراردادی است که به موجب آن، یک شخص حق بهره‌برداری از ملک و اموال خود را در اختیار دارد اما پس از فوت، ملک به شخص دیگری قابل انتقال است.
- مزایای صلح عمری چیست؟
با توجه به این که متوفی فقط می‌تواند یک سوم اموال خود را بر اساس وصیت نامه تقسیم کند، مزیت صلح عمری این است که فرد می‌تواند اموال خود را به صورت کامل به نفع دیگران صلح نماید.
- انواع صلح عمری یعنی چه؟
به طور کلی صلح عمری شامل دو نوع صلح برای معامله و صلح به منظور خاتمه یافتن دعوی وجود دارد.
نظرات