آیین باستانی فروردینگان ؛ جشنی برای گرامیداشت فروهرها و روان درگذشتگان

سید محی الدین حسینی ارسنجانی /ایران پژوه

ایرانیان از جمله متمدن ترین اقوام تاریخ بشری در اجرای آیین های کهن بوده و هستند و رسوم ایرانی طی هزاران سال علی رغم برخی اِعمال محدودیت ها و مقابله ها همچنان پابرجاست و ممکن است در مقاطعی از تاریخ منسوخ و یا کم رنگ شده باشند اما بی درنگ در منطقه ای از کشور باز احیا شده اند و با شور و شوق و شادی توسط گروه یا جمعیت هایی به معنای واقعی کلمه ایرانی و دوستدار وطن به اجرا در آمده اند.

یکی از آیین های زیبای فصل بهار که در آغازین روزهای شروع هر سال و در فروردین ماه انجام میشده و هنوز هم جسته،گریخته و پراکنده نزد ایرانیان برگزار میشود و در بین نیاکانمان بسیار با اهمیت بوده و هست همانا جشن فروردینگان بوده که در حال حاضر زرتشتیان که قدیمی ترین و راستگو ترین قوم ساکن در ایران بوده و هستند برگزار میشود.

دلیل نام گذاری آیین باستانی فروردینگان

فَروَردینگان یا فْرودُگ از فراوان جشن‌ های ماهانهٔ زرتشتیان ساکن در ایران و برخی از اقوام دوستدار ایران است که معمولا در روز نوزدهم فروردین‌ ماه به اجرا در می آید.فروردینگان جشنی است برای یادبود درگذشتگان اما نه به شیوه ای از مراسم سوگ در ایران که شوربختانه به وضعی نامناسب هنراه با غم و غصه و اندوه باشد.

در دین راستان یا همان دین زرتشت، آیین‌ های سوگواری به صورت جشن برگزار شده و می‌شود و روان درگذشتگانشان را در شادی و سرور خود شرکت داده و می‌دهند.در ایران عهد باستان،جشن فروردگان یا جشن همسپثمیدیه (هَمَسپَثمَئِدَیَه)، مربوط به فروشی‌ها از آخرین گاهنبار شروع می‌شد.پس مشخص است در دوران باستان،فروردگان جشن فروهر ها بود و ظاهراً در آن هنگام ده روز و ده شب برگزار می‌شد.

بعدها این نوع از جشن به یادبود آفرینش انسان تخصیص یافت.جشن‌های نوروزی و فروردین با فروهرها پیوند خورده‌ است،چون اعتقاد ایرانیان باستان بر این بوده است که در این ایام سال، فروهرها به زمین فرود می‌آیند و به خانه‌ های سابق خویش می‌روند.پس مردم باید برای پیشواز آنان خانه ها را پاکیزه کنند،برای هدایت آنان آتش بیفروزند و در این روزها،بوی‌ های خوش در آتش نهند و روان‌ها را ستایش کنند و اوستا بخوانند تا روان‌ ها آسایش داشته باشند و با شادی و نشاط باشند و برکت ارزانی دارند.

در این روزها، به هیچ کاری نباید دست زد،مگر انجام وظایف و کار نیک تا اینکه فروشی‌ها با رضایت خاطر به جای‌های خویش برگردند و خوبی بخواهند و در پایان جشن،روان‌ ها را بدرود می‌گویند.

نحوه اجرای مراسم جشن فروردینگان

در روز نوزدهم فروردین،روز جشن فروردینگان مراسم خاصی در بزرگداشت این موجودات مینوی و در بعدی گسترده‌تر، در بزرگداشت روان درگذشتگان برگزار می شود.در این جشن که امروزه بیشتر به جشن فرودگ و احتمالاً از فروردگ، «فرورد» صورت فارسی فروشی معروف است، زردشتیان سر مزار درگذشتگان خود می‌روند و برای خشنودی روان‌ها عود و کندر آتش می‌زنند و گل و گیاه و میوه و شمع و لرک بر سر مزار می‌گذارند.

لرک مخلوطی است از هفت میوه خشک خام از قبیل پسته خام، بادام خام، فندق خام، برگه، انجیر خشک، خرما، توت. ترکیبات لرک به مناسبت‌ های مختلف تغییر می‌کند.لرک مراسم درگذشته با لرک مراسم عروسی و سدره‌ پوشی متفاوت است.در لرک شادی، پسته و بادام و فندق بو داده‌ است، انجیر و خرما و توت ندارد و نقل هم حتماً به آن اضافه می‌شود.معمولاً برای مراسم عقد (گواگ گیران)، لرک را داخل تور بسته‌بندی و بعد از مراسم بین نزدیکان توزیع می‌کنند.در جشن فرودگ، هفت موبد وارد می‌شوند و می‌نشینند.لرک‌ها را در چادر شب‌ها یی می‌ریزند و جلو موبدان می‌گذارند.

چند «موبدیار»هم حضور دارند.موبدان شروع به اوستا خوانی می‌کنند،بیشتر هم سرودهایی از فروردین یشت می‌ خوانند و به این ترتیب،لرک را تبرک می‌کنند.سپس، موبدیاران چادرشب‌ها را به کمر می‌بندند و لرک را بین مردم تقسیم می‌کنند. اگر کسی هم نذری دارد، در این روز نذرش را میان مردم پخش می‌کند.

این مراسم در واقع گونه‌ ای دعا یا در اصطلاح مسلمانان، فاتحه دسته جمعی برای شادی ارواح درگذشتگان است.در سالهای اخیر در یزد و تهران و شیراز مراسم فروردینگان برگزار شده و میگردد و به دلیل مشغله‌ های روزانه مردم،هر گروه از زردشتیان یا هر گروه از ایرانیان پایبند به این آیین در هر ساعتی از روز ۱۹ فروردین آیین فروردینگان رابرگزار نموده و بر سر مزار درگذشتگان شان رفته و رسوم مربوط به فروردینگان را به اجرا در می آورند.