اختلال عاطفی فصلی ،علائم و درمان

اختلال عاطفی فصلی یک اختلال خلقی است که با علائمی که در زمانی مشابه از هر سال، به طور معمول طی روز‌های تاریک‌تر و کوتاه‌تر پاییز و زمستان شکل می‌گیرند، مشخص می‌شود.

از علائم این اختلال می‌توان به افسردگی، خستگی و انزوای اجتماعی اشاره کرد. در حالی که این شرایط به طور معمول طی چند ماه بهبود می‌یابد، اما می‌تواند اثری جدی بر احساسات و عملکرد فرد داشته باشد.

تجربه نوسانات خلقی به واسطه تغییر فصل غیرمعمول نیست. شما ممکن است متوجه شوید که روز‌های تیره و بارانی احساس غم و خستگی را در شما ایجاد می‌کند، در شرایطی که روزی آفتابی می‌تواند احساس شادی و انرژی را در شما تقویت کند. روز‌های بلندتر و آفتابی‌تر تابستان اغلب با خلق و خوی بهتر پیوند خورده اند، در شرایطی که روز‌های کوتاه‌تر و تاریک‌تر پاییز و زمستان اغلب با افزایش علائم اختلال عاطفی فصلی همراه هستند.

قرار گرفتن ناکافی در معرض نور خورشید با سطوح پایین‌تر ملاتونین و سروتونین، هوس‌های غذایی برای مصرف کربوهیدرات ها، افزایش وزن و اختلال خواب مرتبط است.

علائم
علائم اختلال عاطفی فصلی به صورت دوره‌ای با بازگشت علائم در هر سال طی ماه‌های سرد سال رخ می‌دهند. این علائم به طور معمول علائم رایج افسردگی هستند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

– افزایش خواب

– کاهش اشتها و هوس مصرف کربوهیدرات‌ها

– افزایش وزن

– تحریک پذیری

– مشکلات بین فردی به ویژه حساسیت به عدم پذیرش

– احساس سنگینی در دست‌ها یا پا‌ها

دلایل
باور بر این است که اختلال عاطفی فصلی به دلیل اختلال در ریتم شبانه روزی بدن رخ می‌دهد. نور خورشید که از طریق چشم وارد بدن می‌شود بر این ریتم تاثیر می‌گذارد. زمانی که هوا تاریک است، غده کاجی بدن ماده‌ای به نام ملاتونین ترشح می‌کند که مسئول احساس خواب آلودگی پس از غروب خورشید است. نوری که هنگام سحر وارد چشم‌ها می‌شود، تولید ملاتونین را متوقف می‌کند.

طی روز‌های کوتاه‌تر زمستان، زمانی که افراد پیش از طلوع خورشید از خواب بیدار می‌شوند یا پس از غروب خورشید محل کار خود را ترک می‌کنند، این ریتم‌های طبیعی ممکن است مختل شده و علائم اختلال عاطفی فصلی شکل بگیرند.

همچنین، شواهدی وجود دارند که اختلال عاطفی فصلی را با کاهش مقدار انتقال دهنده عصبی سروتونین پیوند داده اند. سروتونین مسئول احساس خوب در انسان است که با دارو‌های ضد افسردگی به نام مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) افزایش می‌یابد.

این کاهش در تولید سروتونین ممکن است مسئول بسیاری از علائم اختلال عاطفی فصلی مانند افسردگی و هوس مصرف کربوهیدرات‌ها باشد.

تشخیص
هیچ تست آزمایشگاهی برای تشخیص اختلال عاطفی فصلی وجود ندارد. این شرایط بر اساس سابقه علائم فرد تشخیص داده می‌شود.

حداقل پنج مورد از علائمی که در زیر فهرست شده اند باید در بیشتر اوقات طی یک دوره دو هفته‌ای وجود داشته باشند تا ابتلای فرد به اختلال عاطفی فصلی تایید شود. افزون بر این، حداقل یکی از علائم فرد باید یکی از دو مورد نخست در فهرست باشد. خلق و خویی افسرده که به واسطه یک شرایط پزشکی شکل گرفته یا با توهمی که فرد تجربه می‌کند مرتبط است به حساب نخواهد آمد. علائم اختلال عاطفی فصلی عبارتند از:

– احساس افسردگی

– بی علاقگی به چیز‌هایی که زمانی از آن‌ها لذت می‌بردید

– تغییرات در اشتها یا وزن بی ارتباط با تغییرات عمدی در رژیم غذایی با هدف افزایش یا کاهش وزن

– خواب بیش از حد زیاد یا کم

– سراسیمگی یا کندی روانی-حرکتی

– خستگی یا از دست دادن انرژی

– احساس بی ارزشی یا گناه بیش از حد

– مشکلات مربوط به تمرکز، تفکر یا تصمیم گیری

– افکار مرگ یا خودکشی

هر علائمی که با یک شرایط پزشکی، استفاده از مواد مخدر، یا غم و اندوه مرتبط باشد در تشخیص افسردگی به حساب نمی‌آید. افزون بر این، احتمال ابتلا به یک اختلال روان‌پریشی مانند اختلال اسکیزوافکتیو به عنوان دلیلی برای بروز علائم باید بررسی شود.

در صورت وجود موارد بالا، معیار‌های زیر نیز باید برای تشخیص اختلال عاطفی فصلی در نظر گرفته شوند:

– الگوی فصلی آغاز و پایان در دوره‌های افسردگی عمده

– تجربه دو دوره افسردگی عمده دارای تمام معیار‌های بالا در دو سال گذشته، بدون تجربه دوره‌های افسردگی عمده در دیگر زمان‌های سال

– الگوی مادام العمر داشتن دوره‌های افسردگی عمده مرتبط با فصل

درمان
رایج‌ترین روش‌های درمان مورد استفاده برای اختلال عاطفی فصلی شامل نوردرمانی، دارو و روان درمانی می‌شوند.

نوردرمانی
نوردرمانی با استفاده از یک دستگاه ساطع کننده نور روشن و سفید در حال حاضر به عنوان بهترین نوع درمان برای اختلال عاطفی فصلی در نظر گرفته می‌شود. در پاییز سال ۱۹۹۸ گروهی متشکل از ۱۳ متخصص کانادایی مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها برای درمان اختلال عاطفی فصلی را ارائه کردند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

– دوز آغازین برای نوردرمانی با استفاده از یک جعبه نور فلورسنت با قدرت ۱۰,۰۰۰ لوکس برای ۳۰ دقیقه در روز است. در صورت استفاده از جعبه‌های نور با قدرت ۲,۵۰۰ لوکس نور، فرد باید روزانه دو ساعت در معرض آن‌ها قرار بگیرد.

– نوردرمانی باید در ابتدای صبح پس از بیدار شدن از خواب انجام شود تا پاسخ درمانی به حداکثر برسد.

– واکنش به نوردرمانی اغلب طی یک هفته رخ می‌دهد، اما برخی بیماران ممکن است نیازمند گذشت چهار هفته برای نمایش پاسخ باشند.

– عوارض جانبی رایج نوردرمانی شامل سردرد، خستگی چشم، حالت تهوع، و آشفتگی می‌شوند، اما این عوارض جانبی به طور کلی خفیف و زودگذر بوده یا با کاهش دوز نور از بین می‌روند.

دوز مناسب نور اهمیت بسیاری دارد، زیرا در نتیجه هر اشتباه ممکن است هیچ بهبودی حاصل نشده، بهبودی جزئی بوده یا حتی علائم تشدید شوند.

نتایج یک پژوهش که در نشریه the Journal of Nervous and Mental Disease منتشر شد، نشان داد که حتی یک جلسه یک ساعته نوردرمانی می‌تواند به بهبود علائم افسردگی در افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی کمک کند. به طور خاص، درمان هنگام صبح می‌تواند به اصلاح هرگونه مسائل چرخه خواب-بیداری که به بروز علائم منجر می‌شود، کمک کند.

دارو‌ها
در ژوئن سال ۲۰۰۶، ولبوترین XL (بوپروپیون هیدروکلراید) به عنوان نخستین داروی تایید شده از نظر علمی برای اختلال عاطفی فصلی در آمریکا معرفی شد. اثربخشی ولبوترین XL برای پیشگیری از دوره‌های اختلال عاطفی فصلی در سه آزمایش با حضور بزرگسالانی با سابقه ابتلا به اختلال افسردگی عمده در پاییز و زمستان تایید شد. در این سه مطالعه درصد بیمارانی که در پایان درمان به افسردگی مبتلا نبودند برای آن‌هایی که ولبوترین XL دریافت کرده بودند نسبت به گروه دریافت کننده دارونما به طور قابل توجهی بیشتر بود.

ولبوترین XL از نظر شیمیایی با سایر دارو‌های ضد افسردگی رایج مانند مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین ارتباطی ندارد. در حقیقت، هیچ مدرک قطعی از آزمایش‌های تصادفی برای پشتیبانی از استفاده از مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین در درمان اختلال عاطفی فصلی وجود ندارد.

روان درمانی
رفتاردرمانی شناختی نیز می‌تواند گزینه موثری برای بهبود اختلال عاطفی فصلی باشد، به ویژه اگر در کنار نوردرمانی و دارو استفاده شود. رفتاردرمانی شناختی شامل شناسایی الگو‌های تفکر منفی که به بروز علائم منجر می‌شوند و سپس جایگزینی آن‌ها با افکار مثبت می‌شود.

مقابله
عادات سالم و انتخاب‌های سبک زندگی نیز می‌توانند به کاهش علائم اختلال عاطفی فصلی کمک کنند. از جمله اقداماتی که می‌توانید در این زمینه انجام دهید می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

– ورزش منظم

– خواب کافی

– دنبال کردن یک رژیم غذایی سالم حاوی میوه ها، سبزیجات و پروتئین فراوان

ویتامین D
پژوهش‌ها نشان داده اند که افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی اغلب دارای سطوح کم ویتامین D در بدن خود هستند. از این رو، افراد مبتلا به این شرایط اغلب به افزایش دریافت این ویتامین از طریق رژیم غذایی، قرار گرفتن در معرض نور خورشید، یا مصرف مکمل‌ها تشویق می‌شوند. با این وجود، نتایج پژوهش‌ها درباره اثربخشی این ماده مغذی یکدست نیستند. برخی مطالعات نشان داده اند که ویتامین D ممکن است به اندازه نوردرمانی موثر باشد، در شرایطی که برخی دیگر هیچ اثر مثبتی از ویتامین D بر علائم اختلال عاطفی فصلی را نشان نداده اند.

پیش از مصرف هر دارو، مکمل یا درمان گیاهی برای درمان اختلال عاطفی فصلی ابتدا با پزشک خود مشورت کنید.