گیاه بابا آدم یا آلوکازیا یکی از گیاهان پهن برگ و غول پیکر آپارتمانی است که برای نگهداری در دفتر محل کار، لابی‌های هتل، آپارتمان‌های نورگیر و حتی فضای سبز شهری بسیار زیبا و مناسب است.

استفاده از گیاهان آپارتمانی پهن برگ ایده‌ای نو و مبتکرانه برای ایجاد فضایی مدرن، طبیعی و لذت‌بخش در خانه است. این گیاهان زیبا بدون صرف هزینه زیاد فضای بیشتری از منزل را اشغال می‌کنند. ظاهر بزرگ و برگ‌های پهن خیره کننده این گیاهان می‌تواند یک نقطه کانونیسبز را در آپارتمان خلق کند. علاوه‌بر این با ایجاد خطای چشمی فضای داخلی کوچک خانه را بزرگ‌تر نشان می‌دهند.

در این مطلب به سراغ یکی از زیباترین گیاهان آپارتمانی پهن برگ رفتیم. گیاه باباآدم یا آلوکازیا یک انتخاب عالی برای آن‌هایی است که به دنبال گیاهان پهن برگ، غول پیکر و سریع‌الرشد آپارتمانی هستند. این گیاه زیبا برای نگهداری در لابی هتل‌ها، سالن انتظار بیمارستان‌ها، محل کار، آپارتمان‌های نورگیر، باغ‌های گیاه‌شناسی و حتی فضای سبز شهر‌های گرمسیری و پرباران مناسب است. در ادامه این مطلب به معرفی گیاه باباآدم و اصول پرورش، نگهداری و تکثیر آن می‌پردازیم.

گیاه باباآدم یا آلوکازیا (Alocasia) که به گوش فیلی هم معروف است، گیاهی چند ساله و استوایی است که به دلیل داشتن برگ‌های بزرگ و قلبی یا پیکانی شکل و زیبا به عنوان گیاه آپارتمانی پرورش داده می‌شود. گونه آلوکازیا از خانواده Araceae و نزدیک به جنس‌های کالوکازیا، فیل‌گوش‌هایا Xanthosoma و کالادیوم‌هاست. هر کدام از این جنس‌ها دارای ارقام متعددی هستند که در شکل، رنگ و حالت برگ‌ها و ساقه‌ها از هم تفکیک می‌شوند.

از بارزترین مشخصه‌های ظاهری انواع گونه‌های گیاه باباآدم یا آلوکازیا برگ‌های بزرگ و پیکانی شکل به طول ۲۰ تا ۹۰ سانتی‌متر است که روی دمبرگ‌های بلند رشد می‌کنند. همه گونه‌های آلوکازیا، کالوکازیا، Xanthosoma و کالادیوم‌ها جزء گیاهان ریزوماتوزیا غده‌ای هستند. تشخیص و تفکیک هریک از گونه‌های مربوط به این چهار جنس کمی دشوار است.

گیاهان آلوکازیا معمولا برگ‌های بزرگ و براقی دارند که نوک برگ‌ها به سمت بالاست. بیشتر انواع گیاهان آلوکازیا پس از پخته شدن قابل خوردن هستند. گیاهان کالوکازیا با غده‌های زیرزمینی و برگ‌های بزرگ، مخملی و قلبی شکل توصیف می‌شوند. یکی از راه‌های شناخت و تفکیک برخی از گونه‌های آلوکازیا و کالوکازیا زاویه و حالت برگ‌های آن‌هاست. برگ‌های کالوکازیا ظاهری آویزان به خود می‌گیرد. کالوکازیا آفتاب کامل، خاک مرطوب و هوای گرم را ترجیح می‌دهند. این درحالی است که گیاهان آلوکازیا محیط‌های سایه روشن را بیشتر می‌پسندند. غده‌های گیاه کالوکازیا نیز خوردنی هستند.

Xanthosoma که به تارو آمریکایی نیز شناخته می‌شود، گونه‌هایی هستند که کمتر می‌توانند در محیط آپارتمان و یا غیر از زیستگاه اصلی خود رشد کنند. این گونه نیز مانند گیاهان خویشاوند خود برگ‌های پیکانی شکل و براقی دارد و پس از پخته شدن خوراکی هستند. کالادیوم‌ها نیز بخش کوچکی از خانواده Araceae هستند. این نوع گیاهان بومی آمریکای جنوبی است و با برگ‌های رنگارنگ و جثه کوچکشان قابل تشخیص‌اند. کالادیوم‌ها به‌راحتی در محیط بسته آپارتمانی سازگار می‌شوند و رشد می‌کنند.

جالب است بدانید که برگ‌ها، ساقه‌ها و غده‌ها یا ریزوم‌های زیرزمینی این گیاهان خوراکی هستند و در برخی از کشور‌ها غذایی محبوب به شمار می‌روند. اما این نکته را هرگز فراموش نکنید که این گیاهان مانند گیاه دیفن باخیا، مونسترا، پتوس، آگلونما و… سمی هستند و تنها در فرآیند پخت و پز قابل مصرف می‌شوند. برگ‌ها، گل‌ها، ساقه و ریشه خام گیاهان آلوکازیا، کالوکازیا و کالادیوم‌ها حاوی کریستال‌های سوزنی شکل اگزالات کلسیم هستند. خوردن یا جویدن قسمت کوچکی از گیاه می‌تواند موجب التهاب، خارش و قرمزی دهان و گلو شود. در برخی از موارد جویدن این گیاه ممکن است علائمی مانند تنگی نفس و خفگی را به همراه داشته باشد.

تارو یا کالوکازیا اسکولنتا و Alocasia odora از گونه‌های گیاه آلوکازیا و کالوکازیا هستند که مصرف گسترده‌ای در آشپزی و طب سنتی جنوب شرق آسیا دارند. هزاران سال است که گونه تارو را در پلینزی کشت می‌کنند. این دو گونه گیاهی به‌راحتی در تالاب‌ها و مناطق مرطوب و گرمسیری رشد می‌کنند و گسترش می‌یابند. برگ‌ها و ریشه‌های پخته شده گیاه آلوکازیا اودرا دارای ترکیبات و عناصر مغذی برای سلامتی بدن هستند. گیاه کالوکازیا اسکولنتا یا تارو سرشار از ویتامین C، ویتامین A، پتاسیم، فیبر و پروتئین است. برای حذف سم این گیاهان برگ‌ها، ساقه‌ها و غده‌های آن را به مدت یک روز در آب قرار می‌دهند و پس از جوشاندن و پخته شدن قابل مصرف می‌شوند.

گیاهان آلوکازیا در دهه ۱۸۶۹ میلادی مورد توجه گیاه‌شناسان و سیاحان انگلیسی قرار گرفتند. آن‌ها با جمع‌آوری برخی از گونه‌های محبوب و پرورش و نگهداری در محیط‌های بسته گلخانه‌ای به تکثیر و ازدیادشان پرداختند. ویژگی‌های ظاهری گیاه باباآدم و سازگاری بالای آن در برابر تغییرات محیطی از علت‌های اصلی پرورش این گیاه به عنوان گیاهی داخلی است. این گیاه زیبا برنده شایستگی باغ از انجمن سلطنتی باغبانی شده است.

•Alocasia Amazonica “Polly”: یکی از محبوب‌ترین گونه‌های آلوکازیاست که با برگ‌های سپرییا پیکانی شکل و سبز تیره شناخته می‌شوند. این برگ‌ها دارای لبه‌های موج‌دار هستند و با رگ‌برگ‌های سفید ضخیم مزین شده‌اند.
•Alocasia micholitziana “Frydek”: این گونه از نظر شکل، رنگ و اندازه شبیه به Alocasia polly است؛ اما برگ‌های Frydek خلاف گونه Polly مخملی است.
•Alocasia zebrina: آلوکازیا گورخری گونه‌ای محبوب و جذاب است که شبیه به ارقام دیگر برگ‌های پیکانی شکل دارد؛ اما رگ‌برگ سفید در آن حذف شده است. ساقه‌های گیاه با خطوط زرد و مشکی شبیه به رنگ پوست گورخر توصیف می‌شوند. این گونه نسبت به دیگر ارقام دارای برگ‌ها و ساقه نازک‌تر و ظربف‌تر است.
•Alocasia reginula “Black Velvet”: آلوکازیا مخملیِ سیاه، گونه‌ای زیبا با برگ‌های مخملی و رگه‌های برجسته نقره‌ای_سفید مشخص می‌شود. این گونه نسبت به ارقام دیگر جثه کوچکی دارد و زیاد رشد نمی‌کند.
•Alocasia macrorrhizos “Giant Taro”: یکی از بزرگترین گونه‌های آلوکازیا است که گاهی به بیش از ۳ متر می‌رسند.
•Alocasia odora: این گونه پرطرفدار مانند گونه Giant Taro گیاهی غول پیکر است. این رقم در بازار ایران بیشتر از بقیه قابل تهیه است.
نکته
نگهداری از گیاه باباآدم در محیط بسته آپارتمان کار آسانی نیست. این گیاه نسبت به نور کم، آبیاری کم یا زیاد، خشکی هوا و تغییرات دمایی بسیار حساس است. آلوکازیا در آپارتمان به مراقبت و توجه مداوم نیاز دارد. اگر محل زندگی‌تان دارای آب و هوای گرم و مرطوب است و زمستان‌های معتدلی دارید، می‌توانید این گیاه را در بیرون از خانه، تراس یا حیاط نگهداری کنید. در ادامه به شرایط خاص نگهداری گیاه باباآدم می‌پردازیم.

•نور مناسب: میزان و شدت نور برای گونه‌های مختلف آلوکازیا ممکن است متفاوت باشد. بیشتر ارقام آلوکازیا در نور غیرمستقیم متوسط تا زیاد بهترین رشد را خواهند داشت. نور کافی و محیط روشن در رشد سریع گیاه تاثیر زیادی دارد. نور کم رشد گیاه آلوکازیا را کم یا متوقف می‌کند. گونه‌های ابلق، رنگی یا رگه‌دار این گیاه معمولا میزان نور بیشتری را برای رشد می‌پسندند. بهترین مکان برای پرورش و نگهداری گیاه باباآدم در خانه نزدیک به پنجره‌های نورگیر شرقی یا جنوب شرقی است. بهتر است با طلوع خورشید پرده را کاملا کنار بزنید تا نور کافی به گیاه بتابد.

•زمان آبیاری: گیاهان آلوکازیا به خشکی کامل خاک حساس هستند، با این حال از خیس شدن و باتلاقی شدن خاک نیز آسیب می‌بینند. آبیاری بیش از حد و خاک همیشه خیس می‌تواند باعث پوسیدگی ریشه‌ها و ساقه گیاه شود؛ بنابراین به آن‌ها زمانی آب بدهید که حدود ۱ تا ۲ سانتی‌متر از خاک سطحی گلدان خشک شده باشد. پس از هر بار آبیاری باید آب اضافی از سوراخ کف گلدان خارج شود. حتما آب اضافی درون زیر گلدانی را دور بریزید. برای آبیاری بهتر است از آب جوشیده سرد شده یا آب بدون کلر و بدون املاح استفاده کنید.

•میزان رطوبت: زیستگاه اصلی آلوکازیا دارای درصد بالایی از رطوبت در هواست. این گیاهان در محیط‌های گرم و مرطوب بهترین رشد را خواهند داشت. هوای خشک ممکن است مشکلاتی را برای گیاه آلوکازیا ایجاد کند. استفاده از دستگاه بخار سرد، قرار دادن یک آکواریوم ماهی در کنار آن و ایجاد جزیره در زیر گلدانی از راه‌های تامین رطوبت برای گیاه آلوکازیاست. غبارپاشی روزانه روش دیگری برای تامین رطوبت است؛ اما این راه رطوبت دائمی برای گیاه مهیا نمی‌کند.

•دمای مناسب: محدوده دمایی ایده‌آل برای رشد گیاه آلوکازیا بین ۱۸ تا ۲۹ درجه سانتی‌گراد است. زمانی که دمای هوا از ۱۵ درجه سانتی‌گراد سردتر شود، برگ‌ها شروع به زرد شدن و ریزش می‌کنند. گیاهان آلوکازیا به نوسانات ناگهانی دما نیز حساس هستند. هیچ وقت این گیاهان را در معرض باد وسایل سرمایشی و گرمای بخاری قرار ندهید.

•کوددهی: کوددهی بخش ضروری از مراقبت‌های گیاه آلوکازیا نیست؛ اما تغذیه منظم می‌تواند روی سلامت و رشد گیاه تاثیرات خوبی داشته باشد. در صورتی که از ترکیب خاک مفید برای کاشت گیاه استفاده کردید، آلوکازیا به کود شیمیایی نیاز ندارد. اگر لازم بود، می‌توانید از کود‌های کامل و مایع مخصوص گیاهان آپارتمانی در طول فصل رشد گیاه (بهار و تابستان) هر ماه یک مرتبه استفاده کنید. بهره بردن از برخی کود‌های خانکی مثل تفاله قهوه یا پودر پوست تخم مرغ نیز توصیه می‌شود. این نکته را هرگز فراموش نکنید که باید تفاله قهوه و پوست تخم مرغ کاملا زیر نور آفتاب خشک شود و پس از افزودن باکتری‌کش و قارچ‌کش با خاک گیاه ترکیب شوند. پوست تخم مرغ کلسیم مورد نیاز گیاه آلوکازیا را تامین می‌کند.

•بهترین خاک: برای کاشت گیاه آلوکازیا به یک ترکیب مناسب از چند نوع خاک احتیاج دارید. خاک گلدان آلوکازیا باید خاکی نیمه سنگین، مغذی و زهکش‌دار باشد. مخلوط کوکوپیت یا پیت ماس، کمی ماسه دانه متوسط رودخانه آب شیرین، خاک برگ پوسیده جنگلی و پرلیت برای کاشت گیاه مناسب است. بهتر است میزان کوکوپیتیا پیت ماس از ترکیبات دیگر بیشتر باشد. قبل از ریختن خاک در گلدان چند سوراخ تخلیه آب در کف گلدان ایجاد کنید. کف گلدان را با مقداری پوکه یا شن درشت بپوشانید؛ سپس ترکیب خاک را روی آن بریزید و اقدام به کاشت کنید.

•تعویض گلدان: گیاهان آلوکازیا معمولا جثه بزرگی دارند و سریع رشد می‌کنند؛ در نتیجه ریشه‌های گیاه برای رشد بهتر به گلدان بزرگ‌تری نیاز دارند. اگر گیاهتان رشد خوبی دارد، لازم است هر ۲ سال گلدان را به اندازه ۱ تا ۲ سایز بزرگ‌تر عوض کنید. استفاده از گلدان‌های سفالی دهانه گشاد برای کاشت این گیاه توصیه می‌شود. قبل از کاشت گیاه حتما سوراخ‌هایی را در کف گلدان ایجاد کنید تا آب اضافی از آن‌ها خارج شود و اکسیژن لازم به ریشه‌ها برسد. بهترین زمان تعویض گلدان گیاه آلوکازیا بهار یا اواخر تابستان است.

•هرس: گیاه آلوکازیا به هرس نیازی ندارد، مگر اینکه برگ‌های آسیب دیده یا خشک شده را از بین ببرید. پس از زمستان ممکن است برخی از برگ‌ها دچار آسیب شوند یا مرده باشند. در این صورت با استفاده از چاقو تیز و پاک برگ را از نزدیک‌ترین قسمت اتصال به ساقه قطع کنید.

گیاه آلوکازیا یا باباآدم معمولا از سه روش تقسیم ریزوم، جدا کردن پاجوش و کاشت بذر تکثیر می‌شود. این گیاهان زیبا ساقه‌ای تولید نمی‌کنند که از آن قلمه گرفت؛ زیرا همه برگ‌ها از غده پیازی شکل زیر خاک رشد می‌کنند.
تقسیم ریزوم: گیاهان آلوکازیا بالغ در کنار زائده پیازی یا غده‌ای شکل خود غده‌ها یا ریزوم‌هایی تولید می‌کنند که یکی از روش‌های ازدیاد این گیاه زیبا است. جداسازی ریزوم‌ها در زمان تعویض گلدان انجام می‌شود. با زدودن خاک‌های اطراف ریشه این ریزوم‌های کوچک را خواهید دید. ریزوم‌ها را باید با چاقویی تیز و تمیز از گیاه اصلی جدا کنید. آن‌ها را در گلدان جدید با ترکیبی از پیت ماس و پرلیت بکارید. بستر را تا زمان جوانه‌زنی کمی مرطوب نگه دارید. این روش تکثیر در بیشتر موارد موفقیت‌آمیز بوده است.

جدا کردن پاجوش: روش تکثیر آلوکازیا از طریق پاجوش نیز مانند تکثیر گیاه با تقسیم ریزوم است. اگر به ریزوم‌های کوچک آلوکازیا اجازه رشد و جوانه زدن بدهیم، پاجوش از کنار گیاه اصلی پدیدار می‌شود. پاجوش‌ها نسخه کوچکی از گیاه اصلی هستند که با یک رشته به گیاه مادر متصل‌اند. با جداسازی پاجوش‌ها از پایه و کاشت آن‌ها در گلدان جدا گیاهی جدید خلق خواهید کرد. اغلب پاجوش‌ها دارای ریشه هستند و خیلی زود رشد می‌کنند.

کاشت بذر: کاشت و پرورش گیاه باباآدم از طریق بذر کار آسانی است. بذر‌های گیاه باباآدم را می‌توان به صورت مستقیم در خاک کاشت. بذر‌ها باید بعد از گذشت آخرین سرما کاشته شوند. بهترین ترکیب خاک برای کاشت بذر آلوکازیا مقداری پیت ماس و پرلیت است که با محلول قارچ‌کش ضد عفونی شده باشد. عمق کاشت بذر‌ها ۱ سانتیمتر است. بستر کاشت بذر‌ها تا زمان جوانه‌زنی باید مرطوب بماند. خاک خیس و باتلاقی باعث پوسیدگی و از بین رفتن بذر‌ها می‌شود. مدت جوانه‌زنی بذر‌ها ممکن است ۵ تا ۲۵ روز طول بکشد. بهترین دما برای تکثیر آلوکازیا با این روش ۲۲ تا ۲۷ درجه سانتی‌گراد است.

اگر از گیاه باباآدم به درستی مراقبت کنید، این گیاه به‌ندرت دچار بیماری یا آفت می‌شود؛ اما آفاتی هستند که می‌توانند به گیاه حمله کنند و آن را از بین ببرند. شپشک آردآلود، کنه تار عنکبوتی و شته یا کنه سپردار ازجمله آفات مربوط به گیاه باباآدم هستند.

• دفع آفات با صابون: لازم است پس از مشاهده آفات، گیاه را با آب بشویید؛ سپس محلولی را با آب و صابون تهیه کنید و روی برگ‌ها را اسپری کنید. گلدان را کمی بخوابانید تا آب صابون به ریشه گیاه نرسد. این کار را سه بار در هفته انجام بدهید و پس از هر بار اسپری کردن گیاه را کامل با آب بشویید.

• دفع آفات با سم مخصوص: این روش از آب صابون موثرتر است و خطری برای گیاه ندارد. سموم آفت کش بسیاری در بازار موجود است. برای مثال اگر قصد دارید از سم سفید رنگ ایمیدوکلروپراید استفاده کنید، ۳ قطره از آن را در ۱ لیتر آب بچکانید و آن را ۳ بار در هفته زیر و روی برگ‌ها اسپری کنید. زمانی که همه آفات از بین رفتند، آن زمان گیاه را با آب بشویید. استفاده از سم کنه کش آبامکتین نیز برای از بین بردن کنه‌ها توصیه می‌شود.

• خشک شدن همه برگ‌های گیاه باباآدم: این رویداد طبیعی است. زمانی که دمای هوا رو به سردی برود، گیاه آلوکازیا به خواب خواهد رفت. رشد گیاه آلوکازیا در زمستان یا هوای سرد متوقف می‌شود؛ اما غده زیر خاک گیاه زنده است و با آغاز گرما جوانه می‌زند.

• رنگ پریدگی و شل شدن برگ‌های گیاه آلوکازیا: این مشکل ممکن است به دلیل آبیاری زیاد و خفگی ریشه‌ها یا تشنگی زیاد و خشکی خاک اتفاق بیفتد. البته گرما و نور مستقیم نیز می‌توانند در ایجاد این مشکل دخیل باشند.

• نقطه‌های قهوه‌ای و سوخته روی برگ‌ها: این عارضه نشان از غبارپاشی گیاه زیر نور آفتاب است. گیاه را صبح زود یا شب‌ها غبارپاشی کنید.

• نازک شدن برگ‌های آلوکازیا: کمبود عناصر غذایی در خاک، کمبود رطوبت هوا، نور کم و خشکی خاک ازجمله عوامل موثر در ایجاد این بیماری هستند.

• زرد شدن برگ‌ها و آبکی شدن ساقه گیاه: نشانه آبیاری زیاد است. زمانی که سطح خاک خشک شد، گیاه را آبیاری کنید. در هر دوره آبیاری گیاه را کامل آبیاری کنید. آبیاری کامل یعنی تا جایی به گیاه آب بدهید که آب اضافی از کف گلدان خارج شود.

• سوختگی نوک برگ‌ها و سخت شدن بافت برگ: این عارضه می‌تواند به دلیل هوای سرد و کمبود رطوبت هوا باشد. این گیاه بومی مناطق گرم و مرطوب است.

• لکه‌های قهوه‌ای با هاله‌ای زرد رنگ روی برگ‌ها: قارچ‌ها در اثر آبیاری زیاد، تهویه نامناسب هوا و ماندگاری طولانی مدت آب بر روی برگ و ساقه‌ها ایجاد می‌شوند. این بیماری به شکل لکه‌های قهوه‌ای با هاله‌ای زرد رنگ روی برگ‌ها مشاهده می‌شود. برای رفع این بیماری ابتدا آبیاری و غبارپاشی گیاه را متوقف کنید. گیاه را به منبع نور نزدیک و پنجره را باز کنید تا هوای محیط تازه شود. برگ‌های آلوده را جدا کنید یا آن‌ها را با محلول قارچ کش مخصوص ضد عفونی کنید.

• عرق کردن برگ‌های گیاه آلوکازیا: بیرون زدن آب یا عرق کردن برگ‌های آلوکازیا کاملا طبیعی است. بهتر است آبیاری گیاه را کم کنید تا چسبندگی خاک کاهش یابد و اکسیژن کافی به ریشه‌ها برسد.
قیمت گیاه آلوکازیا: همه ارقام آلوکازیا یا باباآدم جزء گیاهان آپارتمانی گران‌قیمت محسوب می‌شوند. هر گیاه آلوکازیا با توجه به گونه و اندازه آن قیمت متفاوتی دارد. رنج قیمت این گیاه آپارتمانی از ۲۰۰ هزار تومان تا ۳ میلیون تومان متغییر است.