اعتراض به ابهام در اعلام نتایج حفاری‌ها و اکتشافات باستان‌شناسی فارس

محی‌الدین حسینی ارسنجانی روزنامه‌نگار در یادداشتی برای اول فارس چنین نوشت:

در تمام حفاری‌ها و اکتشافات باستان‌شناسی و اعلام نتایج کاوش‌های تاریخی در ایران، به ویژه در استان فارس، سرعت عمل و شفافیت اطلاع‌رسانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به عنوان مثال، اگر سکه‌های کشف شده و اطلاعات مربوط به تاریخ و احتمال یافت شدن اشیای دیگر در این کاوش‌ها به سرعت اعلام نشود، ممکن است شبهاتی برای کاوشگران و فعالان میراث فرهنگی ایجاد کند و پرسش‌ها و ابهاماتی را در ذهن عموم جامعه به وجود آورد و آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.

رعایت ضوابط و جلوگیری از شایعات

درست است که کار باستان‌شناسی چارچوب‌ها و ضوابط مشخصی دارد و باید اجازه داد تا مطالعات تاریخی و جغرافیایی دقیق باستان‌شناسی انجام شود، اما باستان‌شناسان و سخنگوی آن‌ها باید در اقدامات میدانی، ژئوفیزیک و فعالیت‌های دقیق و کارشناسانه خود دقت عمل و توجه کافی داشته باشند. آن‌ها نباید اجازه دهند شایعات پیرامون فعالیت‌ها و اقداماتشان گسترش یابد و بر ابهامات مردم درباره آثار مکشوفه اضافه شود. متأسفانه، نگاه اشتباهی درباره کاوش‌های باستان‌شناختی در شیراز و فارس به وجود آمده است که برخی تصور می‌کنند کاوش‌ها به درستی انجام نشده یا فهرست برخی آثار کاوش شده اعلام نشده و اطلاع‌رسانی درستی در این راستا صورت نگرفته است.

پیامدهای عدم شفافیت مدیران میراثی

اگر زمان و محل کشفیات به موقع اعلام شود اما توضیحات لازم درباره آن‌ها ارائه نگردد، باز هم شبهاتی برای مردم و دوستداران میراث فرهنگی ایجاد خواهد شد. وقتی یک یا چند کارگر در حال حفاری زمینی هستند و به چیزی می‌رسند یا نمی‌رسند، باید سریع و بی‌پرده اعلام شود. به عنوان مثال، در مورد مشخصات سکه‌های یافت شده در کاوش‌های اخیر در بافت تاریخی شیراز، باید دقت و توجه کافی در اطلاع‌رسانی صورت می‌گرفت که این اتفاق نیفتاد و پس از مصاحبه مدیرکل سابق، ابهامات و پرسش‌هایی در مورد تعداد سکه‌ها، جنس آن‌ها و دوره تاریخی‌شان به وجود آمد که بی‌پاسخ ماند.

اظهارات مدیران میراثی که می‌گویند: “برخی دوستان می‌گویند در کاوش‌های باستان‌شناختی بافت تاریخی شیراز سکه به دست آمده است، من به دوستان توضیح دادم و گفتم اصلاً به این صورت نیست که شما فکر می‌کنید. بزرگواران به دلایل مختلف می‌گویند اینجا کوزه طلا به‌دست آمده در حالی که این‌طور نیست که این دوستان مطرح می‌کنند.” یا وقتی مدیر سابق میراث فارس می‌گوید: “بازدید از کاوش‌های مترو شیراز فعلاً مقدور نیست.” یا در پاسخ به این سوال که آیا اجازه بازدید عمومی از عملیات کاوش به رسانه‌ها داده می‌شود، می‌گوید: “الان زمان مناسبی برای این اقدام در بحث کاوش‌های باستان‌شناختی مترو شیراز نیست.” قطعاً شبهات و پرسش‌هایی برای دوستداران میراث فرهنگی و علاقه‌مندان به آثار تاریخی ایران و استانشان به وجود می‌آورد. اگر این پرسش‌ها به درستی پاسخ داده نشوند، می‌تواند دردسرهایی هم برای مدیران و هم برای عوامل کاوش و مرمت و حفظ و نگهداری میراث فرهنگی و آثار تاریخی ایجاد کند و گاه ممکن است مباحث شبه‌امنیتی ایجاد کرده و باعث دامن زدن به شایعات و ادعاهای بی‌اساس از سوی افراد غیر مسئول شود.

الزامات قانونی و نمونه‌های عدم رعایت

از منظر قانونی، یافته‌های باستان‌شناسی اعم از آثار معماری، سفال‌ها و هر اثر به دست آمده در محل ترانشه‌های حفر شده برای بررسی باستان‌شناختی در هر عملیات باستان‌شناسانه، از جمله حفاری‌ها، باید به یگان حفاظت میراث فرهنگی استان‌های مختلف تحویل داده شود. همچنین، تمامی عملیات کاوش و بهره‌برداری و بررسی آثار باید با حضور ناظر تعیین شده از سوی ادارات کل میراث فرهنگی استان‌ها صورت بگیرد.

یک نمونه بارز و مصداق مورد بحث، کشف دو کوزه بزرگ در روستای تاریخی جلودر توابع ارسنجان بود. به دلیل عدم اتخاذ تدبیر اداره کل میراث فرهنگی فارس در ارائه درست و دقیق اطلاعات حفاری و کاوش و عدم اطلاع‌رسانی به موقع روابط عمومی این اداره کل در این زمینه، حرف و حدیث‌ها بالا گرفت و هر یک از مدیران، کارشناسان اداری میراث، رسانه‌ها و منابع محلی سخنانی ضد و نقیض گفتند. در نهایت، مشخص نشد که چه اتفاقی افتاد و اصل ماجرا چه بود.

راهکار: افزایش اعتماد عمومی

اگر ماحصل و نتیجه کشفیات باستان‌شناسانه و گمانه‌زنی حفاران و کاوشگران میراثی به عموم اعلام و اطلاع‌رسانی لازم به موقع انجام شود، اعتماد عمومی به مدیران میراثی بیشتر می‌گردد و از هرگونه ایجاد شک و ظن نسبت به تلاشگران میراثی جلوگیری می‌شود.