فرونشستگی زمین پدیده ای طبیعی است که به واسطه آن به مرور زمان سطح زمین به شکل غیرقابل برگشتی فرو می‌رود این پدیده ممکن است به علت عوامل طبیعی مانند فشار آب زیرزمینی، فرسایش خاک، استخراج منابع زمینی و یا فعالیتهای انسانی دیگر رخ دهد اما برداشت بی رویه آب از چاه های غیر مجاز باعث شده دشت های فارس به خصوص دشت مرودشت با این پدیده دست و پنجه نرم کنند.
خبرگزاری فارس : حسین رهنما عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شیراز دکترای ژئوتکنیک در خصوص فرونشست زمین صحبت کرد و گفت: به طور کلی اثرات فرونشست را در دو دسته مخلتف میتوان بررسی نمود، دسته اول فرونشستهایی که در دشتهای فاقد سکونت رخ می‌دهد و دسته دوم در ساختگاه شهری یا مناطقی که مسکونی است، در این تقسیم بندی باید به دو رویکرد متفاوت توجه کرد.
او ادامه داد: در دشت‌هایی که کسی ساکن نیست، استفاده بی‌رویه از منابع آب برای آبیاری اراضی زمین‌های کشاورزی باعث افت سطح آب‌های زیرزمینی می‌شود و آبخوان‌ها تحت تاثیر کاهش سطح آب‌های زیرزمینی متراکم شده و در نهایت خاک نشست می‌کند که ما به این پدیده فرونشست می‌گوییم.
وی علت فرونشست در شهرها را وجود فضای سبز بی‌شمار و برداشت آب زیاد از چاهها برای مصارف شهری دانست و گفت: در شهرها وجود فضاهای سبز بی‌شمار و مصرف بی‌رویه از آب‌های آشامیدنی موجب افت تراز آب زیر زمینی و ایجاد فرونشست می‌شود، شهر شیراز به دلیل داشتن مساحت زیاد فضای سبز که باعث مصرف زیاد آب می‌شود و استفاده از چاههای زیاد آب برای مصارف خانگی به این پدیده مبتلا شده است.
او اضافه کرد: در شهر شیراز اجرای برخی از پروژه‌ها از جمله انتقال آب فاضلاب تصفیه شده و آب زیرزمینی زهکشی مناطق جنوب شهر، به دشت سروستان باعث شده که آب زیرزمینی به یک آبخوان دیگر منتقل شود که آسیب زیادی به آبخوان شیراز وارد کرده و اینگونه پروژه‌ها باید متوقف و تعطیل گردند تا تراز آب پایین نرود.
استفاده بی‌رویه از منابع آب برای آبیاری اراضی زمین‌های کشاورزی باعث افت سطح آب‌های زیرزمینی می‌شود و آبخوان‌ها تحت تاثیر کاهش سطح آب‌های زیرزمینی متراکم شده و در نهایت خاک نشست می‌کند که به این پدیده فرونشست گفته می شود
عوامل خطر ساز در ایجاد فرونشست
این عضو هیئت علمی یکی دیگر از عوامل خطر ساز را گسترش مناطق مسکونی و شهری دانست و گفت: معضل دیگر در ساختگاه شهری که فرونشست را تشدید می‌کند این است که ظرفیت زمین‌های هموار و غیر شیبدار برای ساخت و ساز پایان یافته و حال با افزایش جمعیت و تمایل به گسترش مناطق مسکونی و شهری؛ ساخت و ساز به دامنه‌های شیبدار رسیده و کارکرد این دامنه‌ها و مناطق شیبدار که آب را به سمت دشت‌ها و لایه‌های زیرزمینی هدایت می‌کردند با مشکل مواجه شده است؛ همچنین این امر باعث شده که آبها به دلیل زهکشی در مناطق شیبدار به بیرون از زمین هدایت شوند.
او عامل اصلی نشست را مصرف بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی دانست و گفت: به طور کلی میتوان گفت عامل اصلی ایجاد فرونشست مصرف بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی است.
نشست در دشت مرودشت
وی با اشاره به دشت مرودشت که با پدیده فرونشست دست و پنجه نرم می‌کند گفت: دشت مرودشت یکی از دشتهای استان فارس است که به دلیل حاصلخیز بودن آن، به طور بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی آن با حفر چاههای مجاز و غیر مجاز استفاده شده است.
او افزود: کاشت محصولاتی که مقدار زیادی آب مصرف می‌کند در این دشت و حوالی آن و بهره‌برداری‌های غیر مجاز از منابع آب زیر زمینی باعث شده در برخی از این مناطق آب زیر زمینی حتی تا عمق ۲۰۰ متر پایین برود، که باعث ایجاد نشست های بزرگی شده است.
وی اضافه کرد: در این دشت تا دو دهه اخیر تراز سفره آب زیرزمینی در سطح زمین قرار داشت، برای مثال وقتی در شهر مرودشت می‌خواستند برای ساخت ساختمان گودبردای یا پِی کنی کنند، بعد از کندن سه متر به آب زیرزمینی می‌رسیدند.
او به فاجعه فرونشست در مناطق مسکونی شهر مرودشت نیز پرداخت و گفت: طی پژوهشی که سال های اخیر در آن منطقه داشتیم متوجه شدیم که در یکی از روستاهای مرودشت به نام شول پدیده فرونشست موجب ایجاد ترک و شکاف های بسیار گسترده و متعدد بر روی ساختمان ها و زمین شده است و حتی برخی از ساختمان‌ها تا بیش از نیم متر در زمین فرو رفته اند
او به دیگر معضلات این منطقه اشاره کرد و گفت: فرونشست و پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی باعث شده که آبخوان دیگر مانند گذشته ظرفیت نگهداری آب را نداشته باشد و حتی اگر در سال‌های آینده بارش‌های زیادی داشته باشیم این آبخوان‌ها به علت نشست زمین دیگر ظرفیت ذخیره سازی آب را ندارند.
کاشت محصولاتی که مقدار زیادی آب مصرف می‌کند در دشت مرودشت و بهره‌برداری‌های غیر مجاز از منابع آب زیر زمینی باعث شده در برخی از این مناطق آب زیر زمینی حتی تا عمق ۲۰۰ متر پایین برود، که باعث ایجاد نشست های بزرگی شده است
رهنما ضمن بیان اینکه آسیب‌های فرونشست در دشت مرودشت به زودی در تخت جمشید نمایان خواهد شد گفت: آسیب‌های فرونشست در دشت مرودشت به زودی در تخت جمشید نمایان خواهند شد و پاسارگاد نیز از این آسیب ها مصون نیست و چنانچه به این رویه پیش برود در آینده این میراث فرهنگی و باستانی درگیر فرونشست خواهد شد.
وی ضمن بیان اینکه فرونشست در ساختگاه شهری قطعاً خطرات بسیار بزرگی خواهد داشت ادامه داد: ساختمان‌های بلندی که بر روی این مناطق احداث می‌شود در صورت نشست زمین با آسیب‌های جدی روبرو خواهند شد، همچنین شریان‌های حیاتی از جمله خطوط گاز و آب و برق و غیره تحت تاثیر این مسئله قرار می‌گیرند و دچار مشکل و حتی آسیب های جبران ناپذیر میشوند.
بزرگترین خطر ناشی از فرونشست زمین
او بزرگترین خطر فرونشست را از دست رفتن ظرفیت آبخوان برای نگهداری آب دانست و توضیح داد: در حال حاضر بزرگترین خطر فرونشست از دست رفتن ظرفیت نگهداری آب و از دست دادن ظرفیت آبخوان‌ها است که در دشتهای فاقد سکونت و در دشتهای مسکونی با آن روبرو هستیم.
این عضو هیئت علمی در خصوص روشهای اندازه‌گیری عمق فرونشست زمین سخن گفت و بیان کرد: روش های اندازه گیری فرونشست بیشتر مبتنی بر دورسنجی و تصاویر ماهواره ای است، این روشهای اندازه‌گیری در دشتهای غیر مسکونی دقت مناسبی دارد ولیکن متأسفانه در مناطق مسکونی یکسان به دلیل تغییرات شدید سطح زمین دراثر فعالیتهای ساخت و ساز، دقت مناسبی ندارد به همین خاطر به وضوح در دشتهای غیر مسکونی فرونشست‌ها دیده و اندازه‌گیری میشوند اما در نواحی مسکونی و ساختگاه شهری این امکان به راحتی وجود ندارد و اندازه‌گیری دقیقی یافت نمی‌شود.
بزرگترین خطر فرونشست از دست رفتن ظرفیت آبخوان برای نگهداری آب است
او اضافه کرد: البته روش های دیگری برای اندازه گیری میزان فرونشست در مناطق مسکونی وجود دارد اما بسیار هزینه‌بر تر از روش ماهواره ای است؛ از جمله این روشها استفاده از روشهای نقشه برداری میکروژئودزی است.
او در آخر راهکارهایی برای جلوگیری از افزایش میزان فرونشست داد و گفت: باید سیستمی داشته باشیم تا آب‌های زیرزمینی که توسط زهکشی بیرون آمدند را مجدد به آبخوان‌ها بازگردانیم، همچنین وجود فضای سبز بسیار بزرگ در شهر شیراز موجب مصرف زیاد آب می‌شود بنابراین باید برای جلوگیری از این کار حتماً در فضاهای سبز از گیاهانی استفاده کنیم که کمتر آب مصرف می‌کند، برای آبخوان‌ها باید برنامه‌ریزی داشته باشیم تا تراز آب‌های زیرزمینی را در حد تعادل نگه داریم، فاضلاب شهری باید پس از تصفیه مجدد به آبخوان‌ها وارد شود و علاوه بر اینها باید به مصرف آب‌های غیر متداول مثل آب های تصفیه شده و انتقال آب دریا و تصفیه آن به شهر ها رو بیاوریم و از همه اینها مهمتر باید پایش فرونشست زمین در دستور کار قرار گیرد، تا زمانی که از ابعاد متفاوت فاجعه ای که در حال رخ دادن است هیچ اندازه گیری وجود نداشته باشد هیچ برنامه ای نیز برای کنترل آن جواب نخواهد داد.
نظر بدهید
باهر
تاریخ : ۲۰ - بهمن - ۱۴۰۲
مجوز چاه های مجاز و‌نیز غیر مجاز بصورت غیر مستقیم چه کسانی داده اند؟!
همان مسیولین نادان و مخربی که می خواهند در همه چیز خودکفا شوند و هر کدام هم یک سیاست نسنجیده و زورگویانه ای برای این امر دارد که فوری و فوتی هم میخواهدانرا به نتیجه برساند و جشن خودکفایی دروغین برپا کند؟!
آیا راهی جز بستن این چاهها وجود دارد که حتی با آن محصولات اببر مثل صیفیجات صادراتی و برنج کاری انجام می گیرد؟!
در شهرها هم باید فرهنگ‌سازی مستمر انجام گیرد تا مردم در مصرف آب صرفه جویی کنند و نیز هزینه آب را بصورت پلکانی و زیاد شود و باید سیستم‌های جمع آوری و تصفیه فاضلاب با هزینه های زیاد تعطیل گردند و همان روش قدیمی چاه های جذبی تبلیغ و رونق داده شود تا آب زیر زمینی حداقل به اندازه برداشت در شهرها بدین طریق تامین گردد. چون آبها هم جذب زمین میشوند و سیستم های تصفیه فاضلاب هم تعطیل می گردند ،اب یک آبخوان به منطقه ای دیگر منتقل نخواهد شد.