سید محی الدین حسینی ارسنجانی روزنامه نگار و منتقد ادبی با نگاهی به زندگی و آثار زنده یاد دکتر عبدالحسین زرین کوب برای اول فارس نوشت:
یکی از سرشاخه های تنومند درخت پربار زبان و ادب پارسی در عصر و زمانه ما وجود سودمند زنده یاد استاد دکتر عبد الحسین زرین کوب بود.وی تاریخ نگار مطرح ایرانی و نویسنده کتابهای «پله‌پله تا ملاقات با خدا» و «دو قرن سکوت»، توانست با ترکیب دانش خود در حوزه ادبیات و تاریخ، آثار ماندگاری از خود خلق کند. کتابهای زرین کوب به دلیل شیوه متفاوت نگارش و استفاده از لحن ادبی و حماسی، بسیار مورد توجه قرار گرفت.
این ادیب و منتقد ادبی، عرفان پژوه، مثنوی پژوه، ایران شناس، مورخ و مترجم برجسته ایران‌زمین در ۲۷ اسفند ۱۳۰۱ در شهر بروجرد استان خرم آباد از خانواده ای اصالتاً اهل خوانسار متولد شد.بعد از گذراندن تحصیلات ابتدایی در بروجرد، عبدالحسین زرین کوب مجبور شد به تهران بیاید،زیرا کلاس ششم متوسطه شهر بروجرد تعطیل شده بود و او برای ادامه تحصیل راهی جز ترک زادگاهش نداشت.
زرین کوب در رشته ادبی تحصیل کرد و در ۱۸ سالگی دبیرستان را به پایان برد.سپس به زادگاهش بازگشت و تدریس دروس مختلف از جمله تاریخ، جغرافیا،عربی، فلسفه، زبان خارجی و ادبیات را در دبیرستان های خرم‌آباد و بروجرد آغاز کرد. عبدالحسین زرین کوب نخستین کتابش را با عنوان «فلسفه، شعر یا تاریخ تطور شعر و شاعری در ایران» در ۲۲سالگی منتشر کرد.
یک سال بعد در آزمون ورودی دانشکده علوم معقول و منقول و دانشکده ادبیات تهران حائز رتبه اول شد وتحصیل در رشته ادبیات فارسی دانشگاه تهران را آغاز کرد.در مقطع لیسانس با کسب رتبه اول فارغ التحصیل شد و رشته ادبیات را تا مقطع دکتری در دانشگاه تهران ادامه داد.او رساله دکترای خود با عنوان «نقدالشعر،تاریخ و اصول آن» را زیر نظر استاد دکتر بدیع الزمان فروزان فر نوشت و در سال ۱۳۲۴ از آن دفاع کرد.
عبدالحسین زرین کوب در سال ۱۳۳۲ با بانوی ادیب و نجیب زنده یاد دکتر قمر آریان،پژوهشگر ملی و نویسنده ایرانی، ازدواج کرد. آریان که خود به یکی از چهره‌های تأثیرگذار ادبیات ایران تبدیل شد، از نخستین زنان فارغ‌التحصیل از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران بود و توانست در مقام استاد دانشگاه نیز فعالیت کند.زرین کوب و آریان بعد از فارغ التحصیلی، به کشورهای مختلفی سفر کردند و مدت زیادی نیز در هند،لبنان و چندین کشور اروپایی و عربی اقامت داشتند. عبدالحسین زرین کوب بیست وچهارم شهریور۱۳۷۸ در ۷۷ سالگی و ۱۳ سال پیش از همسرش در تهران درگذشت.
*فعالیت حرفه‌ای دکتر زرین کوب
عبدالحسین زرین کوب که در دوران دانشجویی خود بسیار درخشان وموفق عمل کرده بود در سال ۱۳۳۰ به همراه گروهی از چهره‌های ادبی مطرح آن زمان از جمله دکتر محمد معین، دکتر زهرا و دکتر پرویز ناتل خانلری، دکتر غلامحسین صدیقی و دکتر عباس زریاب خویی در پروژه‌ای برای ترجمه مقالات دائره‌المعارف اسلام (طبع هلند) مشارکت داشت.
عبدالحسین زرین کوب تدریس در دانشگاه تهران را از سال ۱۳۳۵ آغاز کرد و در ادامه مدتی مدرس دانش سرای عالی و دانشکده هنرهای دراماتیک بود. در آن زمان، اندیشه و قلم وی به حدی مورد توجه قرار گرفت که دانشگاههای مختلف خارج از کشور نیز از او برای تدریس دعوت کردند. نکته حائز اهمیت اینکه زرین کوب بین سال های ۱۳۴۷تا ۱۳۴۹ بعنوان استاد مهمان در دانشگاههای پرینستون و کالیفرنیای آمریکا تدریس کرد.
حضور در دانشگاههای خارجی، امکان دسترسی دکتر زرین کوب به اسناد و منابع مطالعاتی متعدد را فراهم کرد که از آنها در نگارش کتابها و مقالات متعدد بهره جست.ضمن اینکه مدیریت بنگاه ترجمه و نشر کتاب نیز یکی دیگر از فعالیتهای او در این دوران بود.
*سخنرانیهای ادبی زرین کوب در مجامع بین المللی
دکتر عبدالحسین زرین کوب در بسیاری از مجامع علمی بین‌المللی به عنوان نماینده ایران به ایراد سخنرانی پرداخت.پنجمین کنگره اسلامی در بغداد، بیست و ششمین کنگره بین المللی شرق‌شناسان در دهلی نو، مجمع عمومی سردبیران طرح تاریخ تمدن اقوام آسیای مرکزی در پاریس، کنگره بین‌المللی علوم تاریخی در وین،کنگره تاریخ ادیان در ژنو، مجلس بزرگداشت حافظ شیرازی در شهر دوشنبه تاجیکستان، کنگره بزرگداشت نظامی گنجوی در ایتالیا و آمریکا، و کنگره بزرگداشت مولوی در مونیخ آلمان و… برخی از این همایشهای بین‌المللی هستند که وی در انها به سخنرانی پرداخته یا مقالات تخصصی خود را ارائه داده است.
*برخی از تالیفات عبدالحسین زرین کوب
از دکتر عبدالحسین زرین کوب آثار برجسته متعددی در زمینه‌های متنوع باقی مانده است؛از ادبیات و نقد ادبی گرفته تا تاریخ و عرفان از جمله آثار استادزرین کوب در حوزه ادبیات و عرفان میتوان به کتابهای «نقد ادبی»، «با کاروان حُلّه»، «از کوچه رندان»، «سرّ نی»، «بحر در کوزه»، «پله پله تا ملاقات خدا»،«پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد» و «نامورنامه» و…اشاره کرد. او در حوزه تاریخ نیز آثاری چون«دو قرن سکوت»، «بامداد اسلام»، «تاریخ در ترازو»، «تاریخ ایران بعد از اسلام»، «روزگاران» و «آشنایی با تاریخ ایران» را نوشته است.یکی از شناخته شده ترین آثار دکتر عبدالحسین زرین کوب،کتاب پله پله تا ملاقات خدا نام دارد که نویسنده در آن به داستان زندگی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی از بدو تولد تا پایان زندگی و همچنین اندیشه و سلوک وی پرداخته است. این کتاب با زبانی نسبتاً ساده و در قالب داستان نوشته شده و زرین کوب برای نگارش آن از مستند ات تاریخی بهره گرفته است.در حوزه نقد ادبی نیز کتاب با کاروان حله از وی برجای مانده است. این اثر شامل ۲۰ مقاله درباره ۲۰ شاعر بزرگ از جمله حافظ،فردوسی رودکی، ناصر خسرو، نظامی، عطار و… است. این کتاب نخستین بار در سال ۱۳۴۳ منتشر شد.دو قرن سکوت یکی دیگر از آثار پرفروش و مشهور زرین کوب است که روایتی از سرگذشت ایرانیان طی دو قرن بعد ازحمله اعراب به این کشور ارائه می‌دهد.این کتاب ابتدا بصورت پاورقی در نشریه «مهرگان» متعلق به نهاد «جامعه لیسانسیه های دانشسرای عالی» و سپس در قالب یک کتاب منتشر شد. کتاب دو قرن سکوت،با وجودمنتقدانی که دارد،یکی از کتابهای مهم تاریخ معاصر محسوب میشود که مخاطب را با تاریخ ایران در دو قرن بعد از حمله اعراب و قیامهای ایرانیان آشنا میکند و گزارشی از فرهنگ ایرانی ارائه می‌دهد.
*سبک خاص نگارش زرین کوب
عبدالحسین زرین کوب از جمله کسانی است که نمیتوان تلاشهای فراوانش را برای احیا و بازآفرینی هویت ملی ایران نادیده گرفت. فرهنگ ایرانی و انسانیت برای او از درجه بالای اهمیت برخوردار بود و بازتاب این توجه را به خوبی میتوان درآثارش مشاهده کرد.از مهمترین ویژگیهای دکتر عبدالحسین زرین کوب میتوان به نگاه چند بعدی وی در حوزه تحقیق،پژوهش و نگارش آثارش اشاره کرد. او در نقد ادبی، تاریخ نگاری و فلسفه تاریخ نیز تحقیقات زیادی داشت.با وجود اینکه عبدالحسین زرین کوب در نگارش آثارش به دنبال مسائل ثقیل و چند بعدی می‌رفت، میکوشید مطالب پیچیده را نیز با زبانی ساده بیان کند تا مخاطب برای خواندن کتاب تا آخرین صفحه نیز ترغیب شود. زرین کوب که از اساتید حوزه ادبیات بود توانست از این دانش خود برای در هم آمیختن نثر ادبی و روان با تحقیقات علمی دقیق بهره بگیرد. همین شیوایی و سادگی نوشتار است که سبک نگارش عبدالحسین زرین کوب را از سایرین متمایز میکرد.رعایت انصاف و اعتدال در تفسیر وقایع تاریخی از دیگر ویژگیهایی است که میتوان برای اندیشه و قلم دکتر زرین کوب برشمرد.
*سخن پایانی
قمر آریان و عبدالحسین زرین کوب حدود ۹ سال قبل از ازدواج با هم آشنا شده بودند و آنطور که دکتر آریان در مصاحبه ای اعلام کرده بود،زرین کوب در ۳۰ سالگی از او خواستگاری کرد و وقتی آریان این موضوع را با پدر خود مطرح کرد،متوجه شد پدرش بواسطه مقالاتی که از زرین کوب خوانده با وی آشناست.آقای آریان گفته بود وقتی مقالاتی که از زرین کوب بودمیخواندم و خود او را ندیده بودم فکر می‌کردم که این مقالات باید نوشته مردی ۵۰ ساله به بالا باشد. طبق وصیت دکتر عبدالحسین زرین کوب،آثار تالیفی و فرهنگی و از جمله کتابخانه و همچنین انبوهی از دست نوشته های او به مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی منتقل شد.بسیاری از مقالات و یادداشتهای عبدالحسین زرین کوب هنوز منتشر نشده‌اند و بسیاری از آثار وی نیازمند تجدید چاپ هستند.
بسیاری از کتابهای تالیفی استاد زرین کوب از سالها پیش تا به امروز بعنوان کتب درسی دانشگاهی در رشته های مختلف تحصیلی از جمله در دوره های کارشناسی و ارشد و دکتری ادبیات فارسی تدریش شده و میشود.
درباره این استاد بزرگ و برجسته زبان و ادب پارسی وپژوهشگر ارزنده که کتابها و دیوانهای شعری شاعران مطرح ایرانی را به زیبایی شرح و تفسیر و تصحیح نموده حرف وسخن و نقل قولهای فراوانی وجود دارد که ذکر و بیان همه آنها در این مجال نمیگنجد.روح و روانش شاد و یاد و نامش در گستره زمین و زمان زنده و جاودانه باد.
نظرات