سیاوش آریا پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی، خبرنگار آزاد ، کُنشگرمیراث فرهنگی،گردشگری و زیست بوم- راهنمای گردشگریو دبیراَنجمن مهرگان در تارنمای مهرگان نوشت:
“گل بود به سبزه نیز آراسته شد”. این زبانزد(ضرب المثل)درست گویای حال نزار و ناخوش میراث جهانی پارسه(تخت جمشید) و نقش رستم است که هر روز خبرهای ناگوار و اندوه باری از آن ها می شنویم. کَندن بدون پروانۀ(مجوز)کف نقش رستم به بهانۀ رفع آب های سطحی و پیشگیری از فرونشست و ریزش سقف آرامگاه پادشاه هخامنشی در کوه مهر و میراث جهانی پارسه بر اثر بارندگی ها کم بود،حریم های ممنوعۀ این میراث جهانی ایران را نیز نشانه رفته ایم. این ها تنها بخش اندکی از سوگ نامۀ یادگار جهانی پارسیان است که بر اثر غفلت مسولان و ضعف شدید مدیریتی در چند ماه گذشته رخ داده است.
بی گمان بدترین درد میراث جهانی پارسه و محوطۀ باستانی نامدار به«نقش رستم» و شهر باستانی اِستخر،بی توجهی به پاسداشت حریم های حفاظتی آن ها است.حریمی که در اصل،هویت و شناسه و روح یک محوطه یا اثر و بنا به شمار می آید و کامل کنندۀ عَرصه است.به ویژه حریم های سه گانۀ میراث جهانی پارسه(تخت جمشید)که با محوطه و آثار فراوانی از دوره های گوناگون پیش از تاریخی و تاریخی با آن رو به رو هستیم و آثار بسیاری همچنان در زیر زمین است و مورد کاوش های باستان شناختی قرار نگرفته است و برخی از آن ها را کامل می شناسیم.
ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم درجه یک«نقش رستم»!
اما به تازگی در حریم درجه یک و ممنوعۀ محوطۀ باستانی نامدار به«نقش رستم»و حریم درجه یک شهر باستانی«اِستخر»و حریم درجه یک میراث جهانی پارسه(تخت جمشید)و مهم تر از همه،عَرصۀ سنگ نبشته های پهلوی اَشکانی و ساسانی اِشکَفت(غار)حاجی آباد شهرستان مَرودشت که به ثبت ملی نیز رسیده است،ساخت و سازهای غیرمجاز و گسترده ای آغاز شده که برابر با قانون و ضابطه های میراث فرهنگی تخلفی آشکار به شمار می آید و باید هرچه زودتر از سوی یگان حفاظت میراث فرهنگی و پایگاه جهانی پارسه از دنبالۀ کار آن ها پیشگیری و ساخت و سازها برچیده شود.
آنچه مایۀ شگفتی در ساخت و سازها است،گودبرداری بسیار ژرفی(عمیق)در کنار یکی از اتاقک های ساخته شده است که از دور نمایان بوده و روشن نیست به چه اَنگیزه و با چه کاربری در حال انجام است.همچنین در سمت راست ورودی به اِشکفت حاجی آباد که سنگ نبشته های پهلوی اَشکانی و ساسانی در آن جای دارد،ساخت و سازهایی در گذشته از سوی نهادی نظامی انجام شده که امسال پیشرفت بیشتری داشته و شاید در حال انجام عملیاتی تازه باشند که باید همۀ ساخت و سازهای گذشته و تازه برچیده شود.
شوربختانه یکی از رخ دادهای ناگواری که از یکی دو دهه پیش در این منطقه روی داده و برابر قانون و ضابطه های میراث فرهنگی ممنوع بوده،بهره گیری از عَرصۀ محوطۀ اشکفت حاجی آباد به عنوان میدان تیر و آموزش نیروهای نظامی است که باید وزارت میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی استان و کشور و پایگاه جهانی پارسه،مقتدرانه و یک بار برای همیشه از دنبالۀ کار آن ها پیشگیری کرده و ساخت و سازها برچیده شود. زیرا قانون روشن و شفاف است و همه در برابر قانون یکسان بوده و هیچ فرد و یا نهادی فراتر از قانون نیست. از سویی،ادامۀ چنین کارهایی سبب خَدشه دار شدن یادگارهای جهانی و ملی شده و خطر خروج از سازمان یونسکو برای میراث جهانی پارسه و نقش رستم وجود دارد.
کَند و کاوهای غیرمجاز سوداگران در عرصه و حریم اِشکفت حاجی آباد
یکی از چالش های مهم و بزرگ وزارت میراث فرهنگی کشور،کَند و کاوهای غیرمجاز سوداگران اَموال تاریخی و فرهنگی به بهانه های پوچ و خیال اَنگیز یافتن گنج در کنار محوطه ها،آثار و بناهای تاریخی است که شوربختانه به سبب کوتاهی وزارت میراث فرهنگی در یک دهۀ گذشته و کمبود نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی و نبود تجهیزات مورد نیاز آن ها و ضعف کارشناسان قضایی و نداشتن آگاهی آن ها از قانون و ضابطه ها،همچنان سودجویان و قاچاقچیان در یادمان های تاریخی و فرهنگی کشور به تاخت و تاز هویت و شناسنامۀ ملی مردم سرگرم هستند.
اما در کنار سنگ نبشته های پهلوی اَشکانی و ساسانی اِشکفت حاجی آباد به تازگی کَند و کاو غیرمجازی انجام شده و میراث ملی را در خطر قرار داده است. آنچه مایۀ نگرانی و شگفتی است در پایین دست اِشکفت و نزدیک میدان تیر در محوطۀ ملی کند و کاو غیرمجاز بسیار بزرگی انجام شده و ساختار مِهرازی(معماری)ناپیدای آن که میل چاه کاریز(قنات) بوده از دل زمین بیرون آمده است. این گودال به اَندازه ای ژرف و بزرگ است که جای نگرانی شدید و شگفتی فراوان دارد و روشن نیست در این محوطۀ مهم و ارزشمند که در حریم درجه یک و ممنوعۀ نقش رستم و شهر باستانی استخر و حریم درجه یک میراث جهانی پارسه جای دارد،چگونه می توان به سادگی و آسودگی دست به چُنین کارهای خرابکارانه و تخلفی زد.
فنس کشی های اِشکفت حاجی آباد را از بیخ و بُن بریده اَند!
از دیگر اقدام های خرابکارانۀ سودجویان اَموال فرهنگی و تاریخی که جای بسی نگرانی دارد و پرسش براَنگیز است،کَندن و بُریدن فنس های آهنی در ورودی اِشکفت حاجی آباد است که چند سال پیش از سوی پایگاه پارسه با سختی و دشواری کشیده شده بود. آنچه ذهن را درگیر کرده و مایۀ نگرانی شدید بوده،آن است که چگونه افرادی با خیال آسوده و بدون نگرانی با سنگ فِرز و تجهیزات دیگر در روز روشن اقدام به بُریدن سراسر فنس های آهنی کرده و حتا برخی از پایه های فلزی را از زمین و بیخ و بُن کَنده اند! به راستی پایگاه جهانی پارسه و میراث فرهنگی شهرستان مَرودشت که خویشکاری(وظیفۀ)پاسداری و نگاهبانی از یادمان های ملی و جهانی منطقه را دارند،کجا هستند و چه می کنند؟ چگونه در کنار چشم و گوش مسولان چُنین رخدادهای غم اَنگیزی روی می دهد…
برافراشتن تیرهای برق در حریم ممنوعۀ نقش رستم
اما چالش های محوطۀ اِشکفت حاجی آباد و حریم درجه یک و ممنوعۀ نقش رستم در همین جا پایان نمی یابد و سوگ نامۀ ما همچنان پابرجاست! داستان بدین گونه است که،در ورودی جادۀ منتهی به اِشکفت حاجی آباد در زمانی ناروشن تیرهای برق براَفراشته شده است که برابر قانون و ضابطه های میراث فرهنگی تخلفی آشکار به شمار می آید و روشن نیست این تیرهای برق برای چه کاری و به چه اَنگیزه ای و در چه سالی و بدون درخواست آگاهی(استعلام)از میراث فرهنگی پدیدار شده است و جای شگفتی دارد و بسیار پرسش براَنگیز است و باید مسولان میراث فرهنگی و پایگاه جهانی پارسه برای غفلت و کوتاهی ها پاسخ گو باشند. زیرا هر گونه پِی کنی،کَند و کاو و نصب دکل و غیره در حریم درجه یک و دو میراث جهانی پارسه و نقش رستم ممنوع بوده و تخلف به شمار می آید.
یک تیر خلاف و خَدشه دار شدن چند نشان جهانی و ملی!
آنچه در این محوطۀ ملی رخ داده،بی گمان نشان از بی توجهی،غفلت و ضعف شدید مدیریتی در پایگاه جهانی پارسه و میراث فرهنگی شهرستان مَرودشت است. زیرا در این محوطه تنها با یک اثر ملی رو به رو نیستیم.حریم درجه یک و ممنوعۀ نقش رستم و شهر باستانی اِستخر و حریم درجه یک میراث جهانی پارسه خَدشه دار شده و مورد دست اَندازی قرار گرفته است و عرصۀ اِشکفت حاجی آباد مورد تاخت و تاز قرار گرفته است و به گفته ای” با یک تیر خلاف،چند نشان جهانی و ملی را خَدشه دار کرده اند”!
این گونه کارها و تخلف ها بیانگر فرود و کاستن اعتبار و جایگاه و خَدشه دار شدن شان و منزلت یک میراث جهانی و ملی است که بر اثر ضعف مدیریتی پدید آمده است و شناسنامه و آبروی ملی و جهانی ایران را لکه دار کرده و از میان برده است.
دل نگرانی و اعتراض شدید کارشناسان میراث فرهنگی به بی توجهی از پاسداری از حریم ها
در پِی بی توجهی و غفلت مسولان میراث فرهنگی شهرستان مَرودشت و استان پارس(فارس)و مهم تر از همه،پایگاه جهانی پارسه نسبت به پاسداشت و حفظ و نگاهبانی از حریم های سه گانۀ میراث جهانی پارسه،نقش رستم و شهر باستانی اِستخر،شماری از کارشناسان میراث فرهنگی و باستان شناسان با ابراز دل نگرانی شدید و اعتراض به تخلف های بی شمار رخ داده در حریم های درجه یک و دو میراث جهانی پارسه در چندین ماه گذشته و منفعل بودن و سکوت معنادار مسولان استانی،معاونت وزارت میراث فرهنگی کشور،امورپایگاه های جهانی و ملی،مدیریت حفظ بناها،محوطه ها و بافت های تاریخی کشور و با وجود آگاهی رسانی های گسترده در رسانه ها،خواستار پاسخ گویی و پیگیری مسولان مربوطه شده اند. این کارشناسان و دلسوزان میراث فرهنگی در گفت و گو با تارنمای فرهنگی مهرگان،خواستار پایان دادن به تخلف های بی شمار مسولان پایگاه جهانی پارسه در حریم های ممنوعه شده اند.
خطر خروج میراث جهانی تخت جمشید از سازمان یونسکو
کارشناسان میراث فرهنگی و باستان شناسان به شدت نگران خروج میراث جهانی پارسه(تخت جمشید)به سبب تخلف های بی شمار در حریم های درجه یک و دو و ممنوعۀ میراث جهانی پارسه از سازمان فرهنگی،علمی و آموزشی جهانی یونسکو هستند. آن ها می گویند با تخلف های بی شمار رخ داده در حریم های پارسه و اخبار نگران کننده در چندین ماه گذشته در خبرگزاری ها و روزنامه ها از محوطه های جهانی پارسه و نقش رستم،احتمال خطر خروج میراث جهانی پارسه از سازمان جهانی یونسکو وجود دارد و خواستار رسیدگی و پیگیری مسولان رده بالای کشوری و ورود آن ها به موضوع هستند. این دلسوزان و کارشناسان میراث فرهنگی در بخش دیگری از سخنان خود به این موضوع پافشاری دارند که میراث جهانی پارسه آبرو و پشتوانۀ فرهنگی و تاریخی و اعتبار کشور است و جهانیان ایران را با نام پارسه و پارسیان می شناسند و شایسته نیست بینندۀ خدشه دار شدن جایگاه ایران در جهان باشیم. همچنین این کوتاهی ها نیز در تاریخ ثبت خواهد شد و آیندگان بی گمان ما را سرزنش خواهند کرد.میراث جهانی پارسه نگین،هنر،تاریخ،فرهنگ،مِهرازی و شکوه ایرانیان است و از آنِ همۀ جهانیان بوده و بایسته است به درستی از آن پاسداری و نگاهبانی شود.
قانون و ضابطه های حریم نقش رستم چه می گویند
در این جا برای آگاهی رسانی و روشنگری خوانندگان بخشی از بندهای ضابطه های حریم درجه یک نقش رستم آورده می شود.
بند یک،ساخت هرگونه ساختمان،تاسیسات،نصب دکل،درختکاری،دیوارکشی،حصارکشی،پِی کنی،کَند و کاو،تسطیح زمین های کشاورزی،هرگونه عملیات استخراج معدن های سنگ،شن و ماسه و خاک رُس،دفن و رهاسازی زباله و همانند آن ممنوع است.
بند دو،تغییر کاربری زمین های کشاورزی ممنوع است.
…
بند پنج،در محدودۀ حریم درجه یک،ساختمان های مسکونی یا دامداری و تاسیسات مربوط به آن ها و هر نوع تاسیسات دیگر موجود باید در زمان مناسب برچیده شود.
اِشکفت حاجی آباد و سنگ نبشته های پهلوی آن
سنگ نبشتۀ شاهپوریکم ساسانی در اِشکفتی که به«شیخ علی»یا زندان جمشید نیز نامدار شده،در خاور(شرق)میراث تاریخی نقش رستم و حریم درجه یک آن در راستای راهی که از کنارکوه گذر می کند،جای گرفته است. درون اِشکفت تاقچه هایی آراسته شده(تعبیه)است.در دو تاقچه یکم و دوم درکنار یک دیگر،دو سنگ نبشته به دبیرۀ(خط)درشت پهلوی نگاشته شده است.در تاقچۀ نخست با دبیرۀ پهلوی ساسانی در شانزده رَج (سطر)و در تاقچۀ دیگر به دبیرۀ پهلوی اشکانی یا پارتی در چهارده رج نگاشته شده است.شاهپوریکم،شاهنشاه ساسانی در این سنگ نبشته،افزون بر شناخت خود و نیای خویش،توانایی و شرح تیراندازی خود را در برابر شهرتاران(شهرداران)،ویس پوران(شاه زادگان)و بزرگان و آزادگان به نمایش می گذارد. این سنگ نبشته از دید پژوهش های تاریخی و باستان شناختی دارای ارزش فراوانی بوده و سندی زنده و پویا به شمار می آید.
سنگ نبشتۀ پهلوی شاهپوریکم ساسانی نامدار به غارحاجی آباد در ۱۸ تیرماه ۱۳۱۱ خورشیدی و با شمارۀ ۱۸۳ به ثبت ملی رسیده است.
نگاره های زیر آدینه ۲۳ آذرماه گرفته شده است،آن ها را ببینید :
نگاره ای مربوط به چندین ماه پیش که فنس کشی غارحاجی آباد در آن برجای بوده است
دهانه ورودی غار حاجی آباد که همه فنس ها بریده و دزدیده شده است
سودجویان پایه های فلزی فنس ها را از بیخ و بُن از زمین کنده اند که پرسش برانگیز است
بخشی از پایه های آهنی فنس ها هنوز برجای مانده است
خدشه دار کردن تابلو میراث فرهنگی که به تازگی انجام گرفته است
خاکستر آتش ولگردان و معتادان و نابخردان هنوز درون غار نمایان است و چهره زشتی را به نمایش گذاشته است
دید از زاویه روبرو از سنگ نبشته های پهلوی غار حاجی آباد
سنگ نبشته های پهلوی شاهپوریکم که در خطر است
حفاری غیرمجاز در کنار سنگ نبشته های پهلوی غار حاجی آباد که به تازگی صورت گرفته است
گودال بسیار بزرگ و عمیقی که سوداگران در نزدیکی غار حاجی آباد و میدان تیر کنده اند که بسیار جای نگرانی دارد
ساختار معماری ناپیدایی که میل چاه قنات بوده و پس از حفاری غیرمجاز نمایان شده و به آن آسیب رسیده است
به آتش کشیدن لاستیک خودرو در کنار غار حاجی آباد
نظرات