تخریب سنگ‌نگاره الیمایی تنگِ سَروَک در کهگیلویه و بویراحمد+تصاویر
به گزارش اول فارس ، سیاوُش آریا پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی-خبرنگار آزاد -کُنشگر میراث فرهنگی،گردشگری و زیست بوم- راهنمای گردشگری-دبیر انجمن مهرگان در گزارشی در مهرگان نوشت:
مجموعه تاریخی و طبیعی«تنگِ سَروَک»که بومیان آن را«سُولَک»می نامند در ۱۲کیلومتری شمال خاوری(شرقی)شهرستان لیکَک مرکز بَهمئی جای دارد. در این محوطۀ جنگلی و دل انگیز که پوشیده از درختان سرو و بلوط بسیار زیبا و چشم نواز است،چندین سنگ نگارۀ«اِلیمایی»در درون تنگه یا درۀ باستانی آن وجود دارد که از دید مطالعه های باستان شناختی و پژوهش های تاریخی از اهمیت بسیار زیادی نزد پژوهشگران و کارشناسان برخوردار است.«اِلیمایی ها»را فرمانروایان بومی دورۀ اشکانیان می دانند که در برگزاری آیین ها و آداب خود آزاد بوده و زیر نظر شاهنشاهی مرکزی(اشکانی)اداره می شدند. با این همه،دانش و اطلاعات ما از این دورۀ تاریخی بسیار اَندک و ناچیز است و هنوز از آداب و آیین و زیست این فرمانرایان بومی چیز زیادی نمی دانیم و همین ارزش و اهمیت آن ها را دوچندان می کند.
قاچاقچیان،سنگ نگارۀ«تنگِ سَروَک»را شکستند!
اما در محوطۀ تاریخی و طبیعی نامدار به«تنگِ سَروَک»،قاچاقچیان بیمار و نابخرد در زمانی ناروشن به یکی از سنگ نگاره های اِلیمایی آسیب جدی رسانده و بخش پایینی آن را شکسته اند و هنوز هم تکه سنگ جدا شده در کنار آن رها و بر روی زمین افتاده است. همچنین با پرتاب سنگ بر روی بدنۀ سمت راست سنگ نگاره(از زاویه بازدیدکننده)و کنار یکی دیگر از نگارکَندها(نقش برجسته)شکستگی کوچکی پدید آورده و به یادگار اِلیمایی ها آسیب های برگشت ناپذیری وارد آورده اند.
آنچه نیاز به یادآوری است،این است که در بازدید میدانی نگارنده در اَردیبهشت ماه ۱۴۰۲خورشیدی از این محوطۀ باستان شناختی،سنگ نگاره یاد شده سالم بوده است. اما در اواخر فروردین ماه امسال که از«تنگ سَروک»بازدید دوباره داشتم واپسین سنگ نگاره از درون دره و جنگل آسیب جدی دیده بود و شوربختانه قاچاقچیان بیمار و نابخرد به بهانه های خیال اَنگیز و پوچ یافتن گنجی که وجود خارجی ندارد و توهمی بیش نیست،بخش پایینی سنگ نگاره اِلیمایی را با پتک شکسته و آسیب های برگشت ناپذیری را به آن وارد کرده اند. همچنین تکه سنگ شکسته شده در کنار آن و بر روی زمین رها شده و افتاده است که نشان می دهد به گمان فراوان آسیب وارد شده در چندین ماه گذشته رخ داده است.
یکی از دشواری های محوطۀ باستان شناختی«تنگ سروک»دوری از مرکز شهرستان و ادارۀ میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی شهرستان بهمئی است و همین موضوع سبب روی دادن رخدادهای ناگواری خواهد بود. همچنین در سال ۱۴۰۲خورشیدی بود که نخستین سنگ نگاره از درون جنگل و دره آسیب جدی دیده بود که نگارنده همان زمان آن را در خبرگزاری ایسنا بازتاب دادم. اما گویا آسیب رسانی و دست درازی به یادمان های اِلیمایی در محوطۀ«تنگ سَروک»را پایانی نیست و هر از گاهی مورد تاخت و تاز قاچاقچیان و تاراجگران میراث فرهنگی قرار می گیرد. از همین روی،بایسته است که یک پایگاه میراث فرهنگی با نام«تنگ سروک»به گونۀ مستقل تشکیل شود و اتاقک نگهبانی در درون محوطه جانمایی شود تا بتوان از یادمان های تاریخی و فرهنگی ارزشمند منطقه به درستی نگهبانی کرد. هرچند که،هم اینک یکی از عشایر بومی منطقه را به عنوان مسول و نگهبان منطقه در نظر گرفته اند،ولی هیچ سود و کارایی ندارد. زیرا نخست آن فرد عشایر و دامدار است و سرگرم کار خود و دو دیگر درک و شناختی از موضوع میراث فرهنگی ندارد و بهترین روش و شیوه پاسداری و نگهبانی از آثار تاریخی«تنگ سروک»،تشکیل پایگاه میراث فرهنگی است.
سخن در خُور نگرش و آنچه در این زمینه اهمیت دارد و مایه درد و رنج دوستداران میراث فرهنگی است،دست درازی های گسترده قاچاقچیان و چپاول گران تاریخ و فرهنگ ایرانی است که همواره رو به افزایش بوده و یادگارهای نیاکانی را در خطر سقوط و حذف از چهرۀ تاریخ و صفحه روزگار قرار داده است و وزارت میراث فرهنگی باید هرچه زودتر چاره ای ریشه ای برای آن بیابد.
واپسین سنگ نگاره از سمت دره و جنگل در«تنگ سروک»،نیایشگرانی را نشان می دهد که در سه گوشه سنگ نگاره تراشیده شده اند. در بخش نخست نگاره دو فرد نمایان است و در بخش دیگری از آن یک فرد و در گوشۀ سوم سنگ نگاره دو تن را به تصویر کشیده اند. و روی هم پیکرۀ پنج تن بر روی یک سنگ تراشیده شده است. کارشناسان آن ها را افراد روحانی می دانند که در حال نیایش هستند.
سنگ نگاره های الیمایی«تنگ سروک»نخستین بار در سال ۱۲۷۵مهی(قمری)در اواخر دورۀ محمد شاه قاجار از سوی«بارون دوبد»جهانگرد و دبیر اول سفارت روسیه شناسایی شد و سپس در سال ۱۳۲۲ خورشیدی به وسیلۀ«اورل اشتاین»انگلیسی مورد برررسی قرار گرفت.
سنگ نگاره های«تنگ سروک»به عنوان نخستین یادمان تاریخی استان کهگیلویه و بویراحمد در سال ۱۳۱۶خورشیدی به ثبت ملی رسیده است.
الیمائی‌ها را بشناسید
الیمائی‌ها، یک حکومت محلی در دوره اشکانیان بودند که از اواسط سده دوم پیش از میلاد در منطقه وسیعی شامل استان‌های کنونی خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، لرستان و ایلام شکل گرفتند. این فرمانروایان بومی که خاستگاه اصلی‌شان کوه‌های شمال شرقی خوزستان بود، توانستند قلمرو خود را تا دشت خوزستان گسترش دهند و تا اوایل سده سوم میلادی به حیات خود ادامه دهند.
واژه «الیمایی» از «ایلامی» گرفته شده و به تدریج در متون یونانی و لاتین تثبیت شد. قدرت الیمائی‌ها به حدی رسید که شاهان سلوکی و اشکانی برای نبرد با آن‌ها بسیج شدند. موقعیت جغرافیایی این سرزمین بر سر راه‌های بازرگانی شرق به غرب، باعث رونق اقتصادی آن‌ها شد؛ چنان که رواج سکه‌ها و ثروت نیایشگاه‌هایشان گواه این امر است.
طبق گفته استرابون، الیمایی‌ها در جنگ علیه مردم بابل و شوش از ۱۳ هزار نیروی کاسایی استفاده می‌کردند. سرانجام، حکومت الیمایی در سال ۲۲۴ میلادی توسط اردشیر یکم، بنیانگذار سلسله ساسانی، به پایان رسید. با این وجود، اطلاعات کمی از زبان و فرهنگ آنان در دسترس است و تنها چندین سنگ‌نوشته به خط آرامی در این منطقه یافت شده است.
نگاره های زیر را که در اواخر فروردین ماه ۱۴۰۴گرفته شده است،ببینید:
