«ترک دنیا به مردم آموزند» حکایتی جالب از سعدی شیرازی

سعدی شیرازی شاعر و نویسنده‌ی پارسی‌گوی قرن هفتم هجری قمری است. همه‌ی آثار سعدی را، چه نظم و چه نثر، می‌توان در کتاب «کلیات» او یافت. هر چند در بین آثاری که در این کتاب آمده، «بوستان» و «گلستان» سعدی بیشتر از سایر آثار او شناخته‌شده‌اند.

فقیهی پدر را گفت: هیچ از این سخنان رنگین دلاویز متکلمان در من اثر نمی‌کند به حکم آن که نمی‌بینم مر ایشان را فعلی موافق گفتار:

ترک دنیا به مردم آموزند
خویشتن سیم و غلّه اندوزند

عالمی را که گفت باشد و بس
هر چه گوید نگیرد اندر کس

عالم آن کس بود که بد نکند
نه بگوید به خلق و خود نکند

اَتَأمُرونَ الناسَ بِالبِرِّ وَ تَنْسَونَ اَنفُسَکُم

عالم که کامرانی و تن پروری کند
او خویشتن گم است که را رهبری کند

پدر گفت: ای پسر! به مجرد خیال باطل نشاید روی از تربیت ناصحان بگردانیدن و علما را به ضلالت منسوب کردن و در طلب عالم معصوم از فواید علم محروم ماندن، همچو نابینایی که شبی در وحل افتاده بود و می‌گفت: آخر یکی از مسلمانان چراغی فرا راه من دارید. زنی مازحه بشنید و گفت: تو که چراغ نبینی به چراغ چه بینی؟! همچنین مجلس وعظ چو کلبه بزّاز است آنجا تا نقدی ندهی بضاعتی نستانی و اینجا تا ارادتی نیاری سعادتی نبری.

گفت عالم به گوش جان بشنو
ور نماند به گفتنش کردار

باطل است آنچه مدّعی گوید
خفته را خفته کی کند بیدار

مرد باید که گیرد اندر گوش
ور نوشته است پند بر دیوار

صاحبدلی به مدرسه آمد ز خانقاه
بشکست عهد صحبت اهل طریق را

گفتم میان عالم و عابد چه فرق بود
تا اختیار کردی از آن این فریق را

گفت آن گلیم خویش بدر می‌برد ز موج
وین جهد می‌کند که بگیرد غریق را

زندگینامه سعدی شیرازی
سعدی شیرازی (Saadi Shirazi) با نام کامل ابومحمّد مُشرف‌الدین مُصلِح بن عبدالله بن مشرّف در سال ۶۰۶ هجری قمری دیده به جهان گشود. او را همچنین با نام‌هایی چون «شیخ اجل»، «استاد سخن» و «پادشاه سخن» می‌شناسند.

دوران کودکی سعدی شیرازی

سعدی شیرازی سال‌های ابتدایی کودکی خود را زیر نظر پدرش و تحت تعلیم او گذراند، پدری که به دربار اتابک فارس رفت و آمد داشت و به فعالیت در حوزه‌ی علوم دینی می‌پرداخت، و البته، سعدی از دوران یادگیری از او به‌نیکی یاد می‌کند. هر چند این دوران خوش برای او کوتاه بود و سعدی در دوازده‌سالگی به سوگ پدر نشست.

پس از این دوران، پدربزرگ مادری سعدی شیرازی یعنی مسعود بن مصلح فارسی، پدر قطب‌الدین شیرازی، سرپرستی او را عهده‌دار شد و سعدی دوران کودکی و نوجوانی خود را در شیراز با فراگیری مقدمات علوم دینی و شرعی گذراند.

سفر سعدی شیرازی به بغداد

بنابر روایات، در حدود سال ۶۲۰ هجری قمری و در پی حمله‌ی غیاث‌الدین پسر سلطان محمد خوارزمشاه به شیراز، سعدی شیرازی برای تکمیل تحصیلات به بغداد رفت و در نظامیه‌ی بغداد به کسب علوم و معارف گوناگون مشغول شد.

تحصیل در نظامیه‌ی بغداد، سوای آموزه‌های علمی و معرفتی برای او، فرصت آشنایی با نظرات بزرگانی چون شهاب‌الدین سهروردی و امام محمد غزالی و همچنین آشنایی بیشتر با عرفان و تصوف را در پی داشت.

پس از پایان تحصیلات، مصلح‌الدین سعدی شیرازی شغل واعظی را پیشه کرد و برای خطابه و ارشاد مردم، سفرهای دورودرازی را آغاز کرد، سفرهایی از شهرهای مختلف سرزمین شام گرفته تا آسیای صغیر.

بازگشت سعدی شیرازی به شیراز و نگارش بوستان و گلستان

پس از ۳۵ سال سفر و دوری از زادگاهش، یعنی شیراز، سعدی شیرازی در حالی که عشق به زادگاهش را در سینه داشت، در سال ۶۵۵ به شیراز بازگشت و توانست به درگاه حاکم فارس رفت و آمد پیدا کند.

در همین دوران و آرام گرفتن پس از سفر بود که سعدی شیرازی ابتدا کتاب «بوستان» را در سال ۶۵۵ قمری و پس از یک سال، «گلستان» را نوشت.

بر سر تاریخ مرگ سعدی شیرازی اختلافاتی وجود دارد و زمان مرگ او را در منابع متعدد بین سال‌های ۶۹۰ تا ۶۹۵ هجری قمری ذکر کرده‌اند. اگرچه اکثر منابع بر تاریخ ۶۹۰ هجری قمری اتفاق نظر دارند. پیکر او در حومه‌ی آن زمان شهر شیراز و در همان خانقاهی که در آن اقامت داشت به خاک سپرده شد. آرامگاه سعدی امروز در شهر شیراز قرار دارد و هر ساله پذیرای جمع بزرگی از عاشقان شعر و ادب فارسی است.

بهترین آثار سعدی شیرازی

همان‌طور که پیش از این اشاره شد، همه‌ی آثار سعدی شیرازی، چه نظم و چه نثر فارسی، در کتاب کلیات سعدی گردآوری شده‌اند. از بین آثاری که در این کتاب آمده‌اند، گلستان به نظم و نثر مسجع و بوستان به نظم تألیف شده‌ است. موضوع کتاب‌های بوستان و گلستان سعدی آموزه‌های اخلاقی است هرچند در میان سروده‌های او غزلیات عاشقانه و عارفانه نیز به چشم می‌خورند. در میان مخاطبان فارسی‌زبان نیز کتاب‌های بوستان و گلستان سعدی به عنوان بهترین آثار سعدی شیرازی شناخته می‌شوند و با استقبال بالایی مواجه‌اند.

امروز، علاوه بر نسخه‌ی کاغذی آثار سعدی، کتاب‌های الکترونیکی و حتی کتاب‌های صوتی سعدی شیرازی برای مخاطبان و علاقه‌مندان در دسترس است.
از دیگر آثار سعدی شیرازی که در کتاب کلیات او آمده است، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

قصاید
رباعیات و مفردات
مجالس پنجگانه
نصیحه‌الملوک
ملمعات و مثلثات
صاحبیه