جاذبه های گردشگری پایتخت کهن ایران

اول فارس | اخبار فارس> پاسارگاد، شهرستان پاسارگاد یکی از شهرستانهای استان فارس ایران است. مرکز این شهرستان، شهر سعادت شهر است. جمعیت این شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۹۵، برابر با ۳۰٬۱۱۸ تن بوده است. پاسارگاد نام یک مجموعه آثار باستانی مشهور در منطقه است که مورد علاقه و توجه جهانیان به ویژه علاقه مندان به میراث ملل می باشد.

* پیشینه تاریخی (زبان – فرهنگ و آداب و رسوم) شهر پاسارگاد

این شهر دارای پیشینه تاریخی بسیار کهن می باشد. تغییرنام این شهر در طول تاریخ باعث گردیده پیشینه تاریخی آن ناشناخته بماند. نام این شهر در لوحهای گلی باروی تخت جمشید، کمینوش (kaminush)(تحقیقات دکتر عبدالمجید ارفعی) و در فارسنامه ابن بلخی (سال تألیف پیش از ۵۱۰ هجری قمری و حدود ۱۰۰۰ سال پیش می باشد) کمه ذکر شده است.

پس از آن کمین نام داشت که این نام هم اکنون نیز استفاده می شود چنانچه سعادتشهر را کمین و روستاهای توابع را با پسوند کمین نام گذاری میکنند از قبیل اکبرآباد کمین، علی آباد کمین، قوام آبادکمین و … سعادت شهر تاقرن حاضر نامهای زیادی را بر خود دیده است از آن جمله اکلیدک، کلیدک یا کلیلک (در زمان قاجار), سعادت آباد در زمان پهلوی و سعادتشهر در حال حاضر.

بعضی افراد به اشتباه نام انگبین یا انگبون به لهجه محلی یا عنگوون به املا غلط یکی از نامهای آن میدانند که البته این نام، نام روستای علی آباد کمین بوده است که در حال حاضر یکی از ۵ محله کنونی ان شهر می باشد.

پاسارگاد در دشتی بلند به بلندای ۱۹۰۰ متر از سطح دریا، در حصار کوهستان جای گرفته است. در سده هفتم قمری اتابکی از سلغریان پارس درنزدیک آرامگاه کورش بزرگ مسجدی ساخت که در آن از سنگ کاخ ها استفاده شده بود. به مناسبت جشن های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران در سال ۱۹۷۱ این سنگ ها دوباره به جاهای اصلی خود بازگردانده شدند.

کاخ محل سکونت بی تردید نشان از تأثیر و نقش معماری یونانی دارد. گویا هنگامی که کوروش در سال ۵۴۵ پیش از میلاد سارد (پایتخت لیدی، شهری در غرب ترکیهٔ امروزی) را به تصرف درآورد به شدت تحت تأثیر بناهای مرمرین شاهان لیدی قرار گرفته است.

چه بسا او همان زمان شماری از استادان اهل لیدی را در پاسارگاد به کار گماشته است. در کاخ تناسب جذاب سنگهای مرمر تیره و روشن، مخصوصاً در پایهها، جلب نظر میکند. این سنگها از پیرامون سیوند آورده شده است.

دشت پاسارگاد در قسمت شمالی استان فارس و میان رشته کوههای زاگرس در فاصله۱۳۰ کیلومتری شمال شیراز واقع شده است. میانگین ارتفاع دشت از سطح دریا ۱۸۵۰ متر است که وسعتی حدود ۱۹۰ کیلومتر مربع را در بر می گیرد.

اقلیم آن کوهستانی با تابستانهای معتدل و زمستانهای نسبتاً سرد است. قدمت منطقه پاسارگاد بر اساس پژوهش های باستان شناسی به دوره میانی پارینه سنگی می رسد. اما شاخص ترین دوره فرهنگی دشت پاسارگاد، دوره هخامنشی است.

بر اساس مدارک و شواهد موجود نام پاسارگاد برای نخستین بار در دوره هخامنشی مطرح میشود که از لحاظ مکانی به دشتی اطلاق می شود که کوروش بزرگ به عنوان مرکز فرماندهی خود برگزید و در آن اقدام به ساخت بناها و کاخهایی نمود.

مجموعه تاریخی- فرهنگی پاسارگاد شامل آرامگاه کوروش بزرگ، کاخهای دروازه، بارعام، اختصاصی و بنای برج سنگی(آتشکده)، دژ (تل تخت)، باغ شاهی، پل و محوطه مقدس است. در دوره اسلامی به علت عظمت سنگهای بکار رفته در این مجموعههای این مکان، بناهایش را به سلیمان نبی نسبت داده اند و خود پاسارگاد هم به نام مشهد ام النبی یا مشهد مادر سلیمان معروف گشت.

این مجموعه ارزشمند در ۱۶ تیرماه ۱۳۸۳ به عنوان پنجمین اثر ایران در فهرست آثار جهانی (یونسکو) به ثبت رسید.

* شهر پاسارگاد و تاریخچه نام آن

نام اصلی شهر پاسارگاد چیزی شبیه «پَسَرگَد» بوده و تلفظ امروزی نیز درست است و رابطه ای میان این نام و «پارس» نیست. نام پاسارگاد از اسم قبیلهٔ شاهان پارسی یعنی قبیله «پاسارگاد» گرفته شده که «آنان که گُرز گران می کشند» معنی می داده.

همچنین گفته شده که پاسارگاد ممکن است تغییر یافته پارسه گراد باشد که معنی آن «شهر پارس» است. گراد و گورد و گرد (مانند دستگرد) معنی شهر می دهد و در زبان پارسی و عربی به صورت کوره بکار می رود مانند کوره اردشیر و کوره دهات. هلوک اظهار داشته که ممکن است نام ایلامی این محل در اصل بدرکاتا بوده باشد.

* جاذبه های تاریخی شهر پاسارگاد

از گواهی هایی که مورخان یونانی و رومی بر جای گذارده اند، مشخص است که پاسارگاد را بیشتر ساخته و پرداخته کوروش بزرگ می دانستهاند. این نظریه به چند دلیل دیگر استوارتر می شود.

اول؛ آرامگاه کوروش بزرگ که ساخته خود او بود، چنان ارتباطی از نظر طراحی نقشه و کاربرد نماپردازی در میان باغ بزرگ پاسارگاد با کاخهای دروازه، اختصاصی و بار نشان میدهد که مشخص میشود طراح همه یکی بوده و آن کاخها هم نتیجه سلیقه کورش بزرگ بوده اند.

دوم کتیبه سه زبانه ایلامی، پارسی باستان و اکدی بر روی جرزها و درگاههای آن سه کاخ بیانگر آن است که آن ها با کورش ارتباط داشته اند.

سوم، نوع معماری و به خصوص شیوهٔ سنگ تراشی و بستهای پاسارگادی قدمتی هر چند کوتاه بر معماری تخت جمشیدی را که از آغاز دوره داریوش بزرگ شروع شد، نشان میدهد و به ویژه در نقوش، که از سنتهای کشورهای مختلف گرفته شدهاند، ولی هنوز به طور ثابت چهره ایرانی نگرفتهاند (آن چنان که در تخت جمشید می یابیم) حالتی آزمایشی و اولیه به خوبی نمایان است و آثار سنگ تراشان لودیهای و ایونیهای به ویژه در نوع تراش سنگها و ابزار و آلات سنگ تراشی و «نشانههای سنگ تراشان» پیداست؛

بنابراین شکی نمیتوان کرد که بناهای پاسارگاد با کورش بزرگ آغاز شدهاند و ارتباطی با کورش جوان ندارند (آن طور که فرانتس هاینریش وایسباخ تصور می کرد).

* شهر پاسارگاد و بازمانده های این شهر تاریخی

اولین پایتخت شاهنشاهی هخامنشی در مرکز استان فارس، در دشت و رودخانه پلوار قرار دارد. نام این شهر “اردوگاه پارس” از موقعیت مکانی شهر برآورد شده است. در قرن ششم پیش از میلاد کوروش بزرگ این شهر را بنا کرد. محوطه اصلی توسط یک منطقه بزرگ طبیعی محصور شده است، که شامل حدوداً ۷۱۲۷هکتار است. محوطه اصلی شامل مکان های زیر می شود:

آرامگاه کوروش بزرگ، باغ پادشاهی پاسارگاد، مسجد پاسارگاد، پل، کاخ اختصاصی، آب نماهای باغ شاهی، ساختارهای دفاعی تل تخت، محوطه مقدس، کاخ بارعام، دوکوشک، آرامگاه کمبوجیه، کاروانسرای مظفری، تنگه بلاغی.

محوطه مرکزی، محوطه ای حفاری شده است. ولی پایتخت باستانی (شهرستان پاسارگاد) منطقه ای بسیار عظیم تر از منطقه مرکزی است که هنوز حفاری نشده است.

در اطراف محوطه حفاظتی باز ماندههای دیگری از جمله :محدوده مقدس ( حدود سال ۵۳۰-۵۵۰ قبل از میلاد)، و محوطه های تل نخودی، تل سه آسیاب، تل خاری، دوتلان که برخی از اینها به قبل از تاریخ برمی گردد، همچنین مدرسه یا کاروانسرا (قرن ۱۴ میلادی) نیز به قبل از تاریخ بر میگردد . همینطور ۵ روستا که محل سکونت کشاورزان است در محوطه حفاظتی وجود دارد.

* آرامگاه کوروش در شهرستان پاسارگاد

جذاب ترین بخش این مجموعه بنای آرامگاه کوروش بزرگ است که بیشتر معروف به مشهد شهر مادر سلیمان بوده است. در سال ۱۸۲۰ بعد از بررسیهای باستان شناسی، هویت اصلی بنا به عنوان آرامگاه کوروش بزرگ تشخیص داده شد و همچون گوهری در دشت میدرخشید.

این آرامگاه قریب ۵۳۰ تا ۵۴۰ قبل از میلاد از سنگ آهکی به رنگ سفید ساخته شده است. بنای آرامگاه بین باغهای سلطنتی قرار داشته و از سنگهای عظیمی که طول برخی از آنها به هفت متر می رسد، ساخته شده است.

آرامگاه کوروش در نزدیکی شیراز قرار دارد. بهتر است بدانید که در ۱۳۸ کیلومتری شهر شیراز، در جاده آسفالته شیراز به آباده، کمی دورتر از جاده امروزی شیراز، ( حدود ۳ کیلومتر) به بقایای شهری میرسیم که روزگاری پایتخت بزرگترین و بی نظیرترین پادشاهی جهان بوده است.

جالب است بدانید که این پایتخت در دشتی به نام مرغاب واقع شده است که مساحت تقریبی این دشت تقریباً ۱۵×۲۰ کیلومتر می باشد. رودی به نام پلور که البته در عهد باستان به آن مِدوس می گفتند در آن جریان دارد و در کل این دشت ۱۲۰۰ متر از سطح دریاهای آزاد ارتفاع دارد.

البته پیش از ساخته شدن پاسارگاد در دشت مرغاب، این منطقه از تمدنی کهن برخوردار بوده است که روستاهایی مانند:تل نخودی، تل سه آسیاب، دوتولان، تل خاری در هزارههای سوم و چهارم در آنجا به وجود آمده است و در دوره خود دارای رونق و شکوه ی بی نظیر بوده اند

لازم به ذکر است که هنگامیکه بازمانده های این پایتخت کهن ایران را میبینید ناخود آگاه از خود می پرسی، چرا در اینجا این پایتخت بنا شده است؟ انگیزه از برپایی آن در این مکان چه بوده است؟ در واقع بر اساس نوشتههای تاریخ نگاران قدیم، کوروش کبیر، آستیاگ (آستیاژ ، آستیاگس) پادشاه ماد را در این دشت شکست داده و این کارمبنای ایجاد بزرگترین و قدرتمند ترین پادشاهی ایران می باشد.

از این رو کوروش بزرگ فرمان بنای پایتختی را در این دشت داد، هر چند با ایجاد تخت جمشید ( توسط سایر پادشاهان هخامنشی) برجستگی پاسارگاد کمتر گردید اما ارزشمند بودن آن هیچگاه کمرنگ نشده است بطوریکه پس از ساختن تخت جمشید هنوز پادشاهانی بودند که برای تاجگذاری پاسارگاد را انتخاب میکردند.

قابل ذکر است که کوروش پاسارگاد را در ۵۵۰ تا ۵۵۹ قبل از میلاد ساخته است و البته در سال ۳۳۶ قبل از میلاد این شهر به همراه گنجینه پر بهای آن به دست اسکندر مقدونی افتاده است.