جشن خردادگان چه روزی است؟ روز ایرانیان برای پاسداشت آب‌ها

در گاه شماری ایران باستان، هر روز و هر ماه نام مختص خودش را داشته است. در این تقویم نام ماه‌ها به نام ایزدان زرتشتی بود و بدین ترتیب اسامی دوازده‌گانه ماه‌ها با نام ۱۲ روز، مشترک می‌شد. برای مثل فروردین نام اولین ماه سال و آغاز بهار است در حالی که روز نوزدهم هر ماه از سال نیز فروردین نامیده می‌شد. یا اردیبهشت، دومین ماه از سال و سومین روز از هر ماه به‌شمار می‌رفته است؛ بنابراین هر وقت نام روز و نام ماه منطبق می‌شد، ایرانیان آن روز را جشن می‌گرفتند.

جشن خردادگان از دیدگاه اساطیری

به گزارش اول فارس ، به نقل از برهان قاطع: «خرداد نام روز ششم از هر ماه شمسی را گویند. و در خرداد روز از خرداد ماه که نام ماه و روز با هم موافق باشد، پارسیان آن روز را جشن و عید نمایند و آن را جشن خردادگان نامند. نیک است در این روز، طلب حاجات و زن خواستن.» به نقلی از شاهنامه فردوسی، فریدون این روز را به فال نیک گرفت و با سپاهیان بسیار به جنگ ضحاک بیرون شد.

گل ویژه جشن خردادگان
در کتاب بندهش از گل سوسن به عنوان گل ویژه امشاسپند بانو «خُرداد» نام برده شده‌است: «… این را نیز گوید که هر گلی از آنِ امشاسپندی است؛ و باشد که گوید: … سوسن خرداد را، ..» که بر این بنیان بهترین نماد برای جشن خردادگان گل سوسن است. معروف‌ترین نمونه‌های گل سوسن نزد ایرانیان سوسن سپید Lilium candidum یا سوسن آزاد است که به نام سوسن ده زبان یا سوسن گل دراز نیز شناخته می‌شود، همچنین یکی دیگر از گونه‌های نادر گل سوسن که بومی برخی مناطق شمالی ایران است، سوسن چلچراغ Lilium lederbourii نام گرفته‌است. در متن پهلوی «خسرو قبادان و ریدکی» بوی گل سوسن سپید، چون «بوی دوستی» توصیف شده‌است.

در گاه شماری ایران باستان، هر روز و هر ماه نام مختص خودش را داشته است. در این تقویم نام ماه‌ها به نام ایزدان زرتشتی بود و بدین ترتیب اسامی دوازده‌گانه ماه‌ها با نام ۱۲ روز، مشترک می‌شد. برای مثل فروردین نام اولین ماه سال و آغاز بهار است در حالی که روز نوزدهم هر ماه از سال نیز فروردین نامیده می‌شد. یا اردیبهشت، دومین ماه از سال و سومین روز از هر ماه به‌شمار می‌رفته است؛ بنابراین هر وقت نام روز و نام ماه منطبق می‌شد، ایرانیان آن روز را جشن می‌گرفتند.

در کتاب ارزشمند برهان قاطع آمده است: «خرداد نام روز ششم از هر ماه شمسی را گویند؛ و در خرداد روز از خرداد ماه که نام ماه و روز با هم موافق باشد، پارسیان آن روز را جشن و عید نمایند و آن را جشن خردادگان نامند. نیک است در این روز، طلب حاجات و زن خواستن.» پس به خوبی می‌توان فهمید که ششم خرداد ماه هر سال شمسی در واقع خرداد نام دارد و ایرانیان باستان این روز را بخاطر تطابق نام ماه و روز جشن می‌گرفتند.

مفهوم امشاسپند خرداد

خرداد در اوستا «هـَئوروَتات» و در پهلوی «خُردات» یا «هُردات» به معنی رسایی و کمال است که در گات‌ها یکی از فروزه‌های اهورا مزدا و در اوستای نو نام یکی از هفت امشاسپند و نماد رسایی اهورا مزدا است. خرداد، امشاسپند بانویی است که نگهداری از آب‌ها در این جهان خویشکاری اوست و کسان را در چیرگی بر تشنگی یاری می‌کند از این روی در سنت، به هنگام نوشیدن آب از او به نیکی یاد می‌شود. در گات‌ها، از خرداد و امرداد پیوسته در کنار یکدیگر یاد می‌شود و در اوستای نو نیز این دو امشاسپند، پاسدارنده آب‌ها و گیاهان اند که به یاری مردمان می‌آیند و تشنگی و گرسنگی را شکست می‌دهند. در یسنا، هات ۴۷، آمده‌است که اهورامزدا رسایی خرداد و جاودانگی امرداد را به کسی خواهد بخشید که اندیشه و گفتار و کردارش برابر آیین راستی است.

ریشه روز خردادگان:

ریشه روز خردادگان را می‌توان در اسطوره‌ها و باور‌های ایران باستان جستجو کرد. در این باورها، “خرداد” ایزدی بود که بر آب، باران، باروری و حاصلخیزی زمین نظارت داشت. او همچنین به عنوان ایزد خرد و دانایی شناخته می‌شد.

مردم ایران باستان معتقد بودند که خرداد نقشی اساسی در حفظ نظم و تعادل جهان دارد. آن‌ها با برگزاری جشن خردادگان، به این ایزد بزرگ ادای احترام می‌کردند و از او برای بارش باران، حاصلخیزی زمین و برکت در زندگیشان طلب یاری می‌کردند.

برخی از منابع تاریخی به ریشه‌های کهن‌تر روز خردادگان نیز اشاره می‌کنند:

در اوستا: در اوستا، از “خرداد” به عنوان یکی از امشاسپندان (ایزدان بزرگ) یاد شده است. امشاسپندان در باور‌های زرتشتی، تجلی اهورامزدا در جهان هستی هستند.

در متون پهلوی: در متون پهلوی، از “خرداد” به عنوان ایزدی یاد شده که بر آب، باران، باروری و حاصلخیزی زمین نظارت دارد. همچنین در این متون، به جشن خردادگان به عنوان جشنی برای پاسداشت این ایزد اشاره شده است.

با توجه به این منابع، می‌توان گفت که ریشه روز خردادگان به باور‌ها و اسطوره‌های کهن ایرانیان در مورد آب، باران، باروری و حاصلخیزی زمین باز می‌گردد. این جشن در طول تاریخ ایران باستان، نقشی مهم در زندگی مردم و فرهنگ آن‌ها ایفا می‌کرد.

آداب و رسوم جشن خردادگان:

جشن خردادگان در سراسر ایران باستان با شور و شادی برگزار می‌شد. مردم به کنار رودخانه‌ها، چشمه‌ها و قنات‌ها می‌رفتند و با گل‌ها و سبزه‌ها آن‌ها را تزئین می‌کردند. آن‌ها همچنین با خواندن اوستا و نیایش اهورامزدا، از ایزد خرداد برای بارش باران و حاصلخیزی زمین طلب برکت می‌کردند.

برخی از آداب و رسوم رایج در روز خردادگان عبارت بودند از:

گل‌افشانی: مردم با گل‌های رنگارنگ به کنار رودخانه‌ها، چشمه‌ها و قنات‌ها می‌رفتند و آن‌ها را تزئین می‌کردند.

قربانی کردن: برخی از مردم حیواناتی مانند گوسفند و مرغ را قربانی می‌کردند و گوشت آن‌ها را بین فقرا تقسیم می‌کردند.

آتش‌افروزی: در شب خردادگان، مردم در خانه‌های خود یا در مکان‌های عمومی آتش روشن می‌کردند و از روی آن می‌پریدند.

رقص و آواز: مردم در این روز به رقص و آواز می‌پرداختند و از شادی و سرسبزی طبیعت لذت می‌بردند.

سفره هفت‌سین: برخی از مردم در روز خردادگان سفره هفت‌سین می‌انداختند و از سبزی‌ها و میوه‌های نو فصل به عنوان تبرک استفاده می‌کردند.

آیین‌های جشن خردادگان

یکی از مهم‌ترین آیین‌های روز خرداد که در جشن خرادگان پررنگ تر می‌شود، رفتن به سرچشمه‌ها یا کنار دریاها و رودها، تن شویی در آب و خواندن نیایش‌های ویژه این روز همراه با شادی و سرور در کنار خانواده و دوستان بوده‌است. نمونه‌ای از سنت‌های رایج در این روز را می‌توان از سروده «دستور داراب پالن» موبد بزرگ پارسی در منظومه «فرضیات نامه» برداشت نمود که از آیین‌های ویژه خرداد روز به «تن شویی» و «کندن چاه» و «نو کردن کاریز» اشاره می‌کند و در همین مورد در متن پهلوی «اندرز انوشه روان آذرپاد مهر اسپندان» یادآوری شده که «در خرداد روز جوی کن». بر این پایه، در این روز توجه‌ای ویژه می‌شده به نگهداری و نوسازی جای‌هایی که آب از آن‌ها سرچشمه می‌گیرد و در آنجا جاری می‌شود چون چشمه‌ها، چاه‌ها، جوی‌ها، کاریزها و رودها که با آب زندگی بخش خود، ادامه زندگی را در این کره خاکی برای زیستمندان امکان‌پذیر می‌کنند.

چرا ایرانیان باستان روز خردادگان را به عنوان جشن آب برگزار می‌کردند؟

دلایل متعددی برای اینکه ایرانیان باستان روز خردادگان را به عنوان جشن آب برگزار می‌کردند وجود دارد:

اهمیت آب در زندگی: آب در ایران باستان، مانند بسیاری از نقاط دیگر جهان، از اهمیت حیاتی برخوردار بود. کشاورزی، دامداری و زندگی روزمره مردم به طور کامل به آب وابسته بود. از این رو، ایرانیان باستان به پاسداشت این عنصر حیاتی، جشنی به نام خردادگان را برگزار می‌کردند.

نقش ایزد خرداد: همانطور که قبلاً ذکر شد، “خرداد” ایزدی بود که در باور‌های ایران باستان بر آب، باران، باروری و حاصلخیزی زمین نظارت داشت. مردم با برگزاری جشن خردادگان، به این ایزد بزرگ ادای احترام می‌کردند و از او برای بارش باران، حاصلخیزی زمین و برکت در زندگیشان طلب یاری می‌کردند.

آغاز فصل گرما: روز خردادگان مصادف با اوایل فصل گرما بود. در این زمان، ذخیره آب در بسیاری از مناطق رو به پایان بود و مردم نگران خشکسالی و کمبود آب بودند. جشن خردادگان فرصتی بود تا مردم با دعا و نیایش، از ایزد خرداد برای بارش باران و فراوانی آب طلب یاری کنند.

ترویج صلح و دوستی: جشن خردادگان به عنوان جشنی برای صلح و دوستی نیز شناخته می‌شد. در این روز، مردم به کنار رودخانه‌ها، چشمه‌ها و قنات‌ها می‌رفتند و با گل‌ها و سبزه‌ها آن‌ها را تزئین می‌کردند. آن‌ها همچنین با خواندن اوستا و نیایش اهورامزدا، از یکدیگر طلب بخشش می‌کردند و با صلح و صفا در کنار هم به جشن و پایکوبی می‌پرداختند.

در مجموع، می‌توان گفت که روز خردادگان در ایران باستان، جشنی برای پاسداشت آب، ایزد خرداد، آغاز فصل گرما، صلح و دوستی بود. این جشن نقشی مهم در زندگی مردم و فرهنگ آن‌ها ایفا می‌کرد و به آن‌ها امید و انگیزه برای ادامه زندگی در شرایط سخت و طاقت‌فرسای آن زمان می‌داد.

بیشتر بخوانید:

تمدن پیدا شده در جیرفت همان سرزمین ثروتمند و باستانی آراتا است؟

سِپَندارمَذگان روز گرامیداشت زن، زمین و مادر ، از جشن‌های ایران باستان

اهمیت جشن خردادگان:
جشن خردادگان در ایران باستان از اهمیت زیادی برخوردار بود. این جشن به مردم فرصتی می‌داد تا از نعمت‌های الهی مانند آب، باران و حاصلخیزی زمین سپاسگزاری کنند و برای برکت و شادابی در زندگی خود دعا کنند.

همچنین، این جشن به عنوان نمادی از وحدت و همبستگی مردم ایران باستان شناخته می‌شد. در این روز، مردم از اقشار مختلف جامعه در کنار هم جمع می‌شدند و به جشن و پایکوبی می‌پرداختند.