پیام ما : درحالی‌که اصفهان خود را برای میزبانی از ۱۳۰ شهر تاریخی جهان در سال ۲۰۲۷ آماده می‌کند و هم‌زمان مساجد تاریخی و حتی معاصر این شهر و کشور در حال ثبت ملی و جهانی هستند، اخیراً خبری منتشر شد مبنی‌بر تخریب مسجد سیچان، یکی از مساجد قدیمی و شناخته‌شده در جنوب شهر.
این اقدام که به‌دنبال درخواست هیئت‌امنای مسجد و شهرداری منطقه پنج اصفهان برای نوسازی و بازگشایی معبر صورت گرفت، بدون استعلام از اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان اصفهان انجام شد.
این درحالی‌است که «حسین کارگر»، مدیر منطقه پنج شهرداری اصفهان که به دستور او این مسجد تخریب شده، طی بیانیه‌ای به‌صراحت اعلام کرد: «مسجد سیچان تاکنون در فهرست آثار ملی کشور ثبت نشده و از منظر میراث فرهنگی، هیچ‌گونه ارزش تاریخی ندارد.» اما آیا این بدان معناست که باید یک بنای ارزشمند فرهنگی و هویتی به‌راحتی تخریب شود؟ چگونه این بنا که فراتر از کارکرد عبادی خود، به‌عنوان یک نماد فرهنگی، معنوی و زیباشناختی برای اصفهان و مردم این محله شناخته می‌شد، در اقدامی جنجالی تخریب می‌شود؟
در شرایطی که اصفهان به‌عنوان شهری با هویت غنی و میراث جهانی شناخته می‌شود، چنین اقدامی باعث ایجاد سؤالات زیادی درباره سیاست‌های شهری و نحوه مدیریت میراث فرهنگی در این شهر شده است. چگونه در شهری که میزبان نشست‌های بین‌المللی میراث فرهنگی است، این تخریب رخ می‌دهد؟
این گزارش به واکنش‌های میراث دوستان، مردم محلی، معماران و فعالان فرهنگی می‌پردازد تا نشان دهد این تخریب تنها یک حادثه ساختمانی نیست بلکه تهدیدی جدی برای هویت فرهنگی و معنوی اصفهان به‌شمار می‌آید.
تخریب مسجد سیچان، لطمه به تاریخ معماری و هویت زیباشناسی شهر اصفهان
«سیدرضا حسینی»، معمار و پژوهشگر میراث فرهنگی، درباره این تخریب می‌گوید: «تخریب مسجد سیچان فقط یک حادثه نیست. این تصمیم نه‌تنها به تاریخ معماری اصفهان ضربه می‌زند بلکه به هویت معنوی و زیباشناختی این شهر لطمه می‌زند. درواقع، این مسجد جزو آن دسته از بناهایی بود که ارتباط مستقیمی با روح و زندگی روزمره مردم داشت. معماری مسجد سیچان نه‌تنها نمایانگر سبک معماری محلی است بلکه بیانگر یک زبان گویای فرهنگی است که در دل بافت شهری اصفهان جای داشت.»
او ادامه می‌دهد: «هر مسجد درواقع یک مجموعه فرهنگی است که تنها از منظر عبادی اهمیت ندارد. مسجد سیچان، با تزئینات زیبا و سردری که نشان‌دهنده تاریخچه غنی این محله بود، جزو آثار فاخر معماری شهری محسوب می‌شد. زمانی‌که این بنا تخریب می‌شود، نه‌تنها یک اثر معماری از بین می‌رود، بلکه بخش زیادی از هویت معنوی و فرهنگی یک محله هم با آن از دست می‌رود. تخریب چنین بناهایی درحالی اتفاق می‌افتد که شهر اصفهان در حال آماده‌سازی خود برای میزبانی از شهرهای تاریخی جهان است و این تناقضی آشکار است»
حسینی درنهایت به سؤال بزرگتری اشاره می‌کند: «آیا تنها معیار برای حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی، ثبت ملی آنها است؟ مسجد سیچان نه‌فقط از نظر معماری بلکه از جنبه معنوی و هویتی برای مردم محله و حتی اصفهان‌نشینان اهمیت داشت. به‌جای تخریب، باید آن را به‌عنوان یک میراث زنده فرهنگی نگهداری و تقویت می‌کردیم».
آیا ارزش یک بنا فقط به قدمت و ثبت آن در فهرست آثار ملی بستگی دارد؟
تخریب مسجد سیچان، در نگاه اول شاید از نظر حقوقی توجیه شود، چراکه این مسجد در فهرست میراث ملی ثبت نشده بود؛ اما آیا این موضوع به این معنی است که چنین بناهایی فاقد ارزش معنوی و فرهنگی هستند؟ آیا می‌توانیم به‌سادگی بگوییم چون این مسجد به‌طور رسمی ثبت نشده است، تخریب آن مشکلی ندارد؟
«مینا رضایی»، فعال میراث فرهنگی که خود از نزدیک در جریان این تخریب قرار داشت، دراین‌باره می‌گوید: «تخریب مسجد سیچان، در نگاه اول شاید از نظر حقوقی توجیه شود، چراکه این مسجد در فهرست میراث ملی ثبت‌نشده بود؛ اما آیا این موضوع به این معنی است که چنین بناهایی فاقد ارزش معنوی و فرهنگی هستند؟ آیا می‌توانیم به‌سادگی بگوییم چون این مسجد به‌طور رسمی ثبت‌ن شده است، تخریب آن مشکلی ندارد؟»
او ادامه می‌دهد: «یک سؤال اساسی این است که آیا ارزش یک بنا فقط به قدمت و ثبت آن در فهرست آثار ملی بستگی دارد؟ مسجد سیچان یک نماد از هویت اجتماعی و فرهنگی مردم این منطقه بود. این مسجد، با تزئینات ویژه و طراحی خاص خود، نه‌تنها کارکرد مذهبی داشت بلکه برای مردم محله به‌عنوان یک فضای اجتماعی و فرهنگی هم اهمیت زیادی داشت. تخریب چنین بناهایی باعث آسیب به حافظه جمعی مردم می‌شود و موجب می‌شود که نسل‌های آینده نتوانند ارتباط معنوی خود را با تاریخ و هویت فرهنگی‌شان برقرار کنند.»
این فعال میراث فرهنگی در ادامه تصریح می‌کند: «یکی از چالش‌های بزرگ این است که وقتی چنین بناهایی بدون هیچ توجهی به ارزش‌های معنوی و زیباشناختی‌شان تخریب می‌شوند، ما نمی‌توانیم ادعای حفاظت از میراث فرهنگی را داشته باشیم. درواقع، این موضوع نشان‌دهنده یک بی‌توجهی گسترده به حفظ آثار فرهنگی است. این درحالی‌است که اصفهان به‌عنوان شهری با میراث جهانی شناخته می‌شود و در آستانه میزبانی از نشست‌های جهانی است.»
با تخریب مسجد سیچان بخشی از هویتمان را گرفتند
مردم محله سیچان نیز در واکنش به تخریب مسجد به‌شدت معترض هستند. یکی از اهالی که در کنار مسجد بزرگ شده است، می‌گوید: «مسجد سیچان برای ما فراتر از یک ساختمان بود. این مسجد جایی بود که ما نه‌تنها برای نماز، بلکه برای اجتماع، برای گفت‌وگو، برای حفظ ارتباطات محلی به آن مراجعه می‌کردیم. حالا که بخشی از آن را از دست داده‌ایم، احساس می‌کنیم بخشی از تاریخ و هویتمان را ازدست‌داده‌ایم.»
او ادامه می‌دهد: «این مسجد با کاشی‌های آبی زیبا و سردر که در آن نوشته شده بود، «فادخلوها سلام» نمادی از تاریخ و فرهنگ اصفهان بود. تخریب آن نه‌تنها آسیب به معماری تاریخی این محله وارد کرده است بلکه به معنویت و فرهنگ مردم این منطقه نیز ضربه زده است. چطور ممکن است در شهری که خود را مرکز میراث جهانی می‌داند، چنین تخریبی اتفاق بیفتد؟»
این اقدامات تخریبی با میزبانی از شهرهای تاریخی جهان در تضاد است
«رضا کرمی»، اصفهان‌شناس و پژوهشگر تاریخ معماری، در این زمینه معتقد است: «اصفهان شهری است که نه‌تنها به‌لحاظ تاریخی بلکه به‌لحاظ معنوی و زیباشناختی اهمیت بسیاری دارد. مسجد سیچان، با تمام سادگی‌اش، بخشی از هویت این شهر بود. تخریب آن، درواقع نشان‌دهنده بی‌توجهی به ارزش‌های فرهنگی و معنوی این شهر است. این مسجد می‌توانست نمادی از تحول معماری ایرانی-اسلامی و بخشی از تاریخ اصفهان باشد.»
او می‌افزاید: «اگر اصفهان می‌خواهد در سال ۲۰۲۷ به‌عنوان میزبان مجمع شهرهای تاریخی جهان شناخته شود، باید اقدامات عملی در جهت حفظ این آثار انجام دهد. تخریب مسجد سیچان نه‌تنها ضربه‌ای به تاریخ محله سیچان بلکه به هویت فرهنگی و زیباشناختی اصفهان وارد می‌کند. چنین تخریب‌هایی تنها نشان‌دهنده بی‌توجهی به تاریخ و فرهنگ این شهر است و می‌توان نتیجه گرفت با این اقدامات تخریبی اصفهان میزبان خوبی برای میزبانی از شهرهای تاریخی جهان نیست.»
براساس صحبت‌های کارشناسان و مردم محلی می‌توان نتیجه گرفت تخریب مسجد سیچان، فراتر از یک اقدام تخریبی ساده، به یک علامت سؤال بزرگ تبدیل شده است. در شهری که خود را به‌عنوان میراث‌دار تاریخ و فرهنگ جهانی معرفی می‌کند و در آستانه میزبانی از شهرهای تاریخی جهان است، چنین تصمیماتی نه‌تنها ضربه‌ای به هویت معنوی مردم اصفهان می‌زند بلکه به‌سادگی از کنار ارزش‌های فرهنگی و زیباشناختی آن عبور می‌کند. اصفهان نیازمند توجه بیشتر به حفاظت از میراث فرهنگی و معماری خود است تا در جهانی که میراث فرهنگی بیش از هر زمان دیگری در کانون توجه قرار دارد، بتواند هویت خود را حفظ کند.
نظرات