مهرالمثل اساسا زمانی مطرح می شود که مهریه به طور کلی تعیین نشده و این عدم تعیین می تواند به هر دلیلی باشد از جمله این که توافقی صورت نگرفته یا آن چه که به عنوان مهریه تعیین شده قانونی یا شرط عدم تعیین شده و یا طور کلی مشروع یا قانونی نباشد برای مثال مالی تعیین شده که ارزش قانونی یا مشروع نداشته باشد مثل مشروبات الکلی یا یه دانه کاه که هرگز مورد حمایت قانون و شرع نیست.
هم چنین از آن جایی که در نکاح دائم تعیین مهریه مشخص و معلوم الزامی نمی باشد و بدون تعیین مهریه نیز می توان نکاح دائم را جاری ساخت اما بعد از وقوع نزدیکی می بینیم که زن مستحق دریافت مهریه است و میزان این نوع مهریه ای که از قبل تعیین نشده باشد همان مهرالمثل است.
بنابراین از شروط دیگر استحقاق مهرالمثل علاوه بر عدم تعیین و مشخص نبودن یا مالیت نداشتن یا شرعی و قانونی نبودن مهریه، وقوع نزدیکی میان زوج و زوجه است و قبل از آن “مهرالمُتعه” خواهد بود. مهرالمثل نه تنها در صورت وقوع طلاق و شرایط پیش گفته بلکه در صورت فوت و احراز دو شرط قبل به زن تعلق خواهد گرفت یعنی در صورت عدم تعیین مهریه به هر دلیلی و وقوع نزدیکی و فوت مرد، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود.
شرایط قانونی
الف ) به موجب ماده ۱۰۸۷ قانون مدنی ، ” اگر در نکاح دائم ، مهر ذکر نشده یا عدم مهر شرط شده باشد ، نکاح صحیح است و طرفین می‌توانند بعد از عقد مهر را به تراضی معین کنند و اگر قبل از تراضی بر مهر معین، بین آنها نزدیکی واقع شود، زوجه مستحق مهرالمثل خواهد بود “. لذا همانگونه که در این ماده بیان شده است، یکی از موارد تعلق مهرالمثل به زوجه آن است که ضمن عقد نکاح، مهریه زن مشخص نشده است و یا شرط عدم مهر گردیده است و قبل از اینکه مهریه مشخص شود، زوجین با هم روابط زناشویی برقرار کنند ؛ که در این شرایط ، زن استحقاق دریافت مهرالمثل را خواهد داشت.
با مراجعه به قانون مدنی کشورمان می توانیم موارد شرایط استحقاق مهرالمثل و میزان آن را بیابیم.
شرایط استحقاق
- بر اساس ماده ۱۱۰۰ قانون مدنی، ” در صورتی که مهرالمسمی (مقصود مهریه ای است که طرفین میزان و نوع آن را به طور مشخص چه حین عقد چه بعد از آن با توافق یکدیگر تعیین کرده باشند، البته لازم به توضیح است که این مهریه اگر مال باشد نمی تواند مال متعلق به دیگری باشد که در این صورت مثلِ آن مال و یا قیمت آن به عنوان مهریه مورد پذیرش قرار می گیرد مگر آن که آن دیگری رضایت دهد که مال متعلق به او به عنوان مهریه زوجین قرار گیرد.) مجهول باشد یا مالیت نداشته باشد یا ملک غیر باشد، در صورت اول و دوممهرالمثل به زن تعلق خواهد گرفت.
- به استناد ماده ۱۰۹۹ قانون مدنی، ” در صورت جهل زن به فساد نکاح و وقوع نزدیکی، زن مستحق مهرالمثل است. ” بنابراین هرگاه عقد نکاح باطل باشد و زن از بطلان عقد نکاح بی اطلاع بوده و نزدیکی نیز بین زن و مرد واقع شده باشد، مهرالمثل به زن تعلق خواهد گرفت.
مقدار مهرالمثل
برای تعیین مهرالمثل زن باید دادخواست تعیین مهرالمثل به دادگاه ارائه دهد تا کارشناسی که از طرف دادگاه تعیین می گردد با توجه و بررسی موقعیت خانوادگی، فردی، تحصیلی، شغلی و اجتماعی و مقایسه شرایط وی با سایر زنانی که در همان جایگاه و موقعیت هستند، میزان مهریه را تعیین نماید که در این صورت، رضایت مرد در تعیین آن نقشی نخواهد داشت و صرفا با مقایسه وضعیت زوجه با نزدیکان و آشنایانی که جایگاهی مشابه وی دارند مشخص خواهد گردید.
یکی از مسائلی که این روزها ممکن است مطرح گردد این است که زمانی که بین دختر باکره و مردی، بدون وجود رابطه زوجیت، نزدیکی و رابطه جنسی برقرار شود و با رضایت دختر، پرده بکارت او ازاله گردد، آیا دختر میتواند تقاضای مطالبه مهرالمثل یا ارش البکاره نماید؟
مطابق با قانون مجازات اسلامی، اگر مردی با توسل به زور و بدون اینکه زن را عقد کرده باشد، با او رابطه جنسی داشته باشد و به اصطلاح به او تجاوز نماید بدلیل اینکه زن رضایت نداشته و اکراه داشته است، در اینصورت باید به زن، “مهرالمثل” پرداخت گردد.
مهرالمثل مهریه ای است که مطابق با عرف و شان زن در جامعه برای او تعیین می گردد.
اگر در رابطه جنسی برقرار شده، دختر باکره باشد و ازاله بکارت صورت بگیرد، در اینصورت باید به زن، ارش البکاره (خسارت بکارت) نیز پرداخت گردد.
نکته قابل ذکر این است که در شرایطی که دختر راضی به برقراری رابطه جنسی نباشد و به اصطلاح تجاوز صورت گرفته باشد، مطابق با ماده ۹ قانون مسئولیت مدنی، علاوه بر زیان مادی، زیان معنوی نیز قابل مطالبه است.
ماده ۹ قانون مسئولیت مدنی بیان نموده است:
“دختری که در اثر اعمال حیله یا تهدید و یا سوء استفاده از زیر دست بودن، برای همخوابگی نامشروع شده میتواند از مرتکب علاوه بر زیان مادی مطالبه زیان معنوی هم بنماید.”
مطلب مرتبط: برقراری رابطه نامشروع با دختر باکره
مطالبه ارش البکاره و مهرالمثل در زنا
برای اینکه مشخص گردد آیا در رابطه نامشروعی که بین زن و مرد برقرار می شود، چگونه میتوان ارش البکاره یا مهرالمثل را مطالبه نمود، موضوع با یک مثال شرح داده می شود.
بطور مثال اگر دختر و پسری چند سال با هم دوست بوده و قصد ازدواج داشته اند و در همین مدت نیز بین آنها رابطه جنسی برقرار شده باشد و پرده بکارت دختر نیز توسط پسر زائل شده باشد، دختر میتواند در ابتدا به پزشکی قانونی مراجعه و معاینه شود.
در ادامه دختر میتواند مطالبه مهرالمثل نیز نماید اما اگر ثابت شود که دختر با رضایت خود رابطه جنسی را برقرار نموده است و هیچگونه زور یا تهدیدی از سوی مرد، وجود نداشته است در اینصورت دختر مستحق مهر المثل نخواهد بود و اگر در این بین پرده بکارت دختر زائل شود، به دختر ارش البکاره نیز تعلق نمی گیرد چرا که دختر برای انجام رابطه و ازاله بکارت رضایت داشته است.
نتیجه اینکه اگر دختر با رضایت خود و بدون هیچگونه زور یا تهدیدی، رابطه جنسی برقرار نماید و ازاله بکارت صورت بگیرد، دختر مستحق مهرالمثل و ارش البکاره نخواهد بود اما اگر رابطه جنسی با زور و تهدید مرد باشد و به زور مرد و بدون رضایت دختر، ازاله بکارت نیز صورت گیرد، دختر مستحق مهرالمثل و ارش البکاره می باشد.
صورتجلسه نشست قضائی استان فارس/ شهر لار مورخ ۱۳۹۶/۱۱/۱۷
آیا زانیه باکره در زنایی که با رضایت و بدون عنف و اکراه انجام داده است مستحق ارش البکاره یا مهرالمثل یا هر یک از آنها می باشد؟
نظر هیئت عالی
تصریح تبصره یک ماده ۶۵۸ قانون مجازات اسلامی مبنی بر اینکه درصورت ازاله بکارت با مقاربت و با رضایت چیزی ثابت نیست، اعم از ارش البکاره و مهرالمثل است، نتیجتاً نظریه اکثریت مورد تائید می باشد.
نظر اکثریت
اکثر همکاران با استناد به تبصره ۱ ماده ۶۵۸ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ و قاعده ی فقهی {لا مهر لبغی}، نظر برخی فقها و اینکه خود زانیه اقدام به زنا و زوال بکارت نموده است، معتقدند: به زانیه باکره که با رضایت زنا کند نه ارش البکاره تعلق می گیرد نه مهرالمثل و منظور از {… چیزی ثابت نیست} در تبصره ماده ۶۵۸ قانون فوق الذکر را اعم از ارش البکاره و مهرالمثل می دانند.
نظرات