اول فارس| آب وهوای ایران : در ماههای گذشته میزان بارش‌ها در ایران به اندازه‌ای بوده است که هم از سطح میانگین سالیانه بیشتر شده است و هم به‌دلیل ضعف پوشش گیاهی در مناطق مختلف کشور، بارندگی‌ها به جای اینکه جذب سفره‌های زیرزمینی شود به صورت سیل در سطح زمین جاری شده‌اند.
تنها بارش باران و جاری شدن سیلاب از علل وقوع سیل و خسارت‌های آن نبوده است و نبود زیرساخت‌های مناسب در برخی از استان‌ها بر شدت این حوادث در مناطق مختلف افزوده است.
در ماههای اخیر، وقوع پی‌درپی رخدادهای شدید اقلیمی مثل سیل و خشکسالی و ریزگرد و … در مناطق مختلف ایران، توجه بسیاری از مردم و کارشناسان را به موضوع تغییر روندهای اقلیمی کشور جلب کرده است. از ابتدای فروردین ماه بارش‌های سیل‌آسا در استان‌های مختلف کشور، خسارت‌های زیادی را بر زیرساخت‌ها، اموال عمومی و شخصی مردم در شهرها و روستاهای مختلف درگیر سیل وارد کرده است.
متأسفانه سیلابی که در روزهای اخیر در سیستانوبلوچستان اتفاق افتاده است، علاوه بر خسارت‌های مالی زیادی که بر جا گذاشته، زیان‌های دیگری را هم به‌دنبال داشته است که به مرور با گذشت زمان قابل احساس است. سیلاب سیستان و بلوچستان جدا از اینکه خسارات چشمگیر این سیل نتیجه غافلگیری از یک حادثه طبیعی یا در نتیجه بی‌توجهی مسئولان به اخطاریه‌های سازمان هواشناسی بوده است، آنچه در حال حاضر اهمیت دارد این است که آیا تغییرات آب‌وهوایی در سال‌های اخیر نویدبخش پایان خشکسالی ایران است؟
تبدیل بارندگی‌های شهرها به آب آشامیدنی ۵۰۰ هزار نفر
اسماعیل کهرم بوم‌شناس و کارشناس محیط زیست ایرانی و مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره بارندگی‌های اخیر در مناطق مختلف ایران گفت: ۱۲ سال گذشته، دوره خشکسالی ایران بوده است که کارشناسان آب‌وهوایی آن را جبهه آب‌وهوایی خلیج فارس دانستند.
این کارشناس در ادامه افزود: با سیلاب‌هایی که در ماههای اول سال و حتی در روزهای گذشته اتفاق افتاد، هواشناسان این نوید را دادند که جبهه هوایی ایران از خلیج فارس به جبهه اقیانوس اطلس منتقل شده است و همانطور که کشور‌های اروپایی از باران زیاد برخوردارند، ممکن است این بارندگی‌ها برای ایران هم اتفاق بیفتد.
کهرم اظهار کرد: برای اطمینان از این نظر کارشناسان (اتمام خشکسالی)، باید از مهر تا فروردین بارش‌ها ادامه داشته باشد و به نظر می‌رسد که این اتفاق رخ دهد، چرا که بارندگی‌های مهر تا به الان بیش از حد متوسط (۲۴۰ میلی‌متر در سال) بوده است؛ در حالی که ما در این ۱۲ سال حدود نصف این بارندگی‌ها را داشتیم.
این بوم‌شناس نزول رحمت الهی در استان سیستانوبلوچستان را نشانه خوبی از شروع بارش‌های پربرکت دانست و گفت: مشکلی که در سیستانوبلوچستان وجود دارد این است که زیرساختی برای استفاده از این آب‌ها وجود ندارد؛ راهکار جلوگیری از سیلاب در این استان، ساختن سد‌های کوچک است تا از این طریق باران به آب شیرین تبدیل شود.
کهرم افزود: احداث سد‌های کوچک برای این بارندگی‌ها می‌تواند آب آشامیدنی ۳۰۰ یا ۴۰۰ هزار نفر را در یک سال تأمین کند.
این کارشناس گفت: علت دیگر سیلاب در استان سیستانوبلوچستان، پوشش گیاهی کم در این منطقه است که از جاری شدن آب در سطح خاک جلوگیری می‌کند، چرا که دام غالب در این منطقه بز است و بز از جمله حیواناتی است که گیاه را از ریشه می‌کند. در حال حاضر در ۲۴۰ هزار هکتار منطقه دشتی یک گیاه هم وجود ندارد.
پوشش گیاهی کم، عامل سیلاب در سیستانوبلوچستان
محمد درویش پژوهشگر محیط‌زیست نیز درباره بارش‌های چشمگیر امسال گفت: بعد از سال ۹۶–۹۷ که یکی از خشک‌ترین سال‌های گذشته بوده است، سال۹۷–۹۸ یک سال آبی استثنایی است که طبیعت ایران توانست نفسی تازه کند. باید در نظر داشت که ویژگی سرزمین‌هایی که در مناطق خشک هستند اینگونه است، به‌طوری که ما یا خشکسالی شدیدی داشتیم و یا با تَر سالی شدیدی رو‌به‌رو بودیم.
او گفت: امسال که سال آبی از پاییز ۹۸ شروع شد و تا شهریور ۹۹ ادامه پیدا می‌کند و به‌طور متوسط حدود ۳۰ درصد از بارش‌های سالانه بیشتر است، اما نسبت به سال قبل بسیار کمتر است. روند بارش‌های امسال اینگونه بود که پاییز خوبی از نظر بارش‌ها بوده است و میزان بارش‌ها از میانگین آن بیشتر بوده و بارش‌ها در زمستان خیلی تفاوتی با میانگین نداشته است، ولی بر اساس پیش‌بینی سازمان هواشناسی در بهار، بارندگی‌ها از میانگین مورد نظر آن بهتر خواهد بود.
این کارشناس ادامه داد: در مجموع دو سال متوالی است که در دوران تَر سالی به سر می‌بریم. باید بتوانیم از این موهبت برای تعادل‌بخشی سفره‌های آب زیرزمینی استفاده کنیم تا ذخایر آب استراتژیک که کاهش پیدا کرده است، جبران شود.
درویش درباره احیاء تالاب‌ها گفت: اگر تلاشی برای احیاء وضعیت تالاب‌ها شود تا حقابه‌های تالاب‌ها برگردد برای کشاورزان و مردمی که اطراف این تالاب‌ها زندگی می‌کنند، خبر خوبی خواهد بود؛ همچنین باعث می‌شود زندگی مردم کمتر درگیر ریزگرد‌ها شود.
پژوهشگر محیط‌زیست در پاسخ به سئوالی مبنی بر اینکه آیا می‌توان گفت که در ایران تغییر جبهه آب‌وهوایی اتفاق افتاده و دوره خشکسالی تمام شده است؟ گفت: قضاوت در این باره خیلی زود است و ما حداقل باید سه یا چهار سال دوره تَر سالی داشته باشیم تا بتوانیم به یک قضاوت درستی برای تغییر جبهه آب‌وهوایی برسیم. امسال سال دوم تَر سالی است که میزان بارندگی آن خفیف بوده است به طوری که در همین سال حوزه آب‌ریزی دریاچه ارومیه همچنان وضعیت خوبی ندارد، پس در مجموع نمی‌توان به این زودی تصمیم گرفت.
سیلاب در سیستانوبلوچستان عاملی برای تاب‌آوری این منطقه
این کارشناس درباره سیلاب‌های سیستانوبلوچستان گفت: در سیستانوبلوچستان همیشه سیلاب وجود داشته و این سیل‌ها باعث تقویت تاب‌آوری این سرزمین شده است و اگر ما یک عرصه دشت یک میلیون هکتاری در سیستان داریم مثل اطراف کوه خواجه که تالاب‌های هامون، پوزک و سابوری را شکل می‌داد به خاطر پتانسیل بالای جذب سیل از هیرمند بوده است که متأسفانه به دلیل حفر چاه‌نیمه‌های یک، دو، سه و چهار این پتانسیل‌ها از بین رفته است.
درویش ادامه داد: در دشت‌های سیلابی سمت منطقه بلوچستان هم همیشه چهره منطقه نشان می‌دهد که این سرزمین به برکت این سیل‌ها زنده مانده است که رویش گیاهی در آن رشد کرده و امکان زندگی در آنجا به وجود آمده است.
این کارشناس گفت: اگر بتوانیم تجربه‌های چند هزار ساله خودمان را به روز کنیم و به جای به سخره گرفتن تجربه‌ها از آن‌ها استفاده کنیم و فلسفه تکنیک‌هایی مثل خوشاب و هوتک که کشاورزان ما در استان سیستانوبلوچستان هزاران سال از آن استفاده می‌کردند به رسمیت بشناسیم، می‌توان از این سیلاب‌ها به عنوان یک مزیت استفاده کرد.
او تأکید کرد: چون سیلاب علاوه بر نمک‌شوری باعث شستن آلودگی‌ها و از بین بردن آن‌ها از سطح زمین می‌شود و همچنین، چون سیلاب‌ها مواد مغذی را از بالا دست وارد دشت‌های سیلابی می‌کنند؛ سبب پرآبی تالاب‌های ارزشمندی مثل جازموریان، مینابو هامون می‌شود.
درویش افزود: برای جلوگیری از آسیب‌های ناشی از سیل باید تلاش کرد تا در مواقع سیلابی سد‌هایی که در منطقه وجود دارد، مخازن آن خالی باشد و این سد‌ها بتوانند از حداکثر سیل استفاده کنند تا ذخیره خوبی را در اختیار داشته باشند.
سیلاب زمستانی شدیدتر از سیلاب بهاری
بهلول علیجانی استاد اقلیم‌شناسی دانشگاه خوارزمی درباره بارش‌های اخیر به عنوان نشانه‌های تغییر اقلیمی گفت: همه بارندگی‌هایی که صورت گرفته، نشانه تغییر اقلیم است. تغییر اقلیم فرایندی است که همیشه بی‌نظمی‌های اقلیم در آن زیاد می‌شود. ما در تابستان گرمای شدید را مشاهده کردیم و الان هم شاهد سرمای زیادی هستیم. در حال حاضر سیلی که در چندروز گذشته در مناطق جنوبی کشور آمد شدیدتر از سیلاب بهار در استان‌های مختلف بوده است.
علیجانی گفت: آتش‌سوزی‌های جنگل استرالیا که در مساحت بزرگی هم اتفاق افتاده و برف و سرمای شدیدی که رخ داده است از جمله مصداق‌هایی است که برای این تغییر اقلیمی می‌توان آورد. ما هنوز نمی‌توانیم دقیقا بگوییم که تغییر اقلیمی اتفاق افتاده است.
این کارشناس علت وقوع سیلاب در سیستانوبلوچستان را ضعف پوشش گیاهی دانست و اظهار کرد: ما قبلا هم این میزان از بارش‌ها را داشتیم، ولی سیلابی رخ نمی‌داد. در حال حاضر خاک‌ها خالی و شهرها گسترش پیدا کرده‌اند و این‌ها عواملی هستند که باعث شده‌اند نفوذ‌پذیری خاک کمتر شود.
علیجانی در پایان گفت: اگر بخواهیم جلوی تغییرات اقلیمی را بگیریم این کار نیازمند زمان و برنامه‌ریزی زیادی است که هم در سطح دولت باید رسیدگی شود و هم در سطح جامعه که مردم باید به صرفه‌جویی روی بیاورند.
در پایان باید گفت آنچه که مهم‌تر از وقوع تغییر اقلیمی در کشور اهمیت دارد این است که بارانی که در این مدت از آسمان نازل شده است و احتمالا در آینده نه چندان دور هم دوباره خواهد بارید؛ باید به بهترین شکل ممکن برای مصارف خانگی و کشاورزی ذخیره کرد. چرا که در صورت وقوع خشکسالی این بارش‌ها می‌تواند به‌عنوان بهترین منابع آبی کشور محسوب شود.
نظرات