اول فارس| روایط بین الملل: جیمی کارتر، رئیس جمهور پیشین آمریکا، زمانی در یک مراسم شام با محمدرضا پهلوی گفت: «ایران یک جزیره ثبات در یکی از پر مشکل ترین مناطق جهان است.» اما درست همان زمانی که سران آمریکا و ایران در حال شام خوردن بودند، بسیاری از ایرانی ها رنج و عذاب می کشیدند. یک سال بعد از این جریان یعنی سال ۱۹۷۹، محمدرضا و خاندان پهلوی سرنگون شدند و روحانیون به سردمداری آیت الله العظمی روح الله خمینی، رهبر فقید ایران، قدرت را به دست گرفتند. معلوم شد ایران آن اندازه که کارتر تصور می کرده با ثبات نبوده و از آن زمان به بعد، همراه با باقی منطقه فراز و نشیب های بسیاری را تجربه کرده است.
شمار آنهایی در آمریکا که تصور انقلاب در ایران به ذهنشان خطور می کرد، انگشت شمار بود. تا همین چند سال پیش هم هیچ کسی نمی توانست تصور کند که ایران و آمریکا در سال ۲۰۱۹ به آستانه درگیری نظامی می رسند. اما دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، در ماه ژوئن گذشته تا نزدیکی بمباران ایران پیش رفت چون ایران یک پهپاد آمریکایی را سرنگون کرده بود. در ماه سپتامبر که گروه های شبه نظامی نزدیک به ایران به تاسیسات نفتی عربستان سعودی حمله کردند، احتمال درگیری نظامی بیشتر هم شد. مخاطره درگیری تمام عیار نظامی بر سال ۲۰۲۰ نیز سایه افکنده است.
آنچه به ایجاد این تهدید انجامیده، تصمیم ترامپ در سال ۲۰۱۸ به خروج از توافق مذاکره شده در دوران باراک اوباماست که طبق آن، برنامه هسته ای ایران در برابر تسهیل فشارهای اقتصادی محدود شده است. رئیس جمهوری ایالات متحده می گوید که به دنبال توافقی جدید است که برنامه موشکی ایران و اقدامات منطقه ای این کشور را نیز محدود کند. دولت او در همین راستا، سیاست «اعمال فشار حداکثری» را به اجرا گذاشته و تحریم های شدیدی را علیه ایران اعمال کرده و تهدیدهایش را به شدت افزایش داده است با این امید که بتواند ایران را مجددا به میز مذاکره بازگرداند یا حتی به یک انقلاب دیگر در این کشور تحریک کند. با این حال، این سیاست گذاری دولت ترامپ تا کنون بیشتر موضع اصولگرایان ایران را تقویت کرده و به بی اعتمادی بیشتر ایران به ایالات متحده انجامیده است.
مقامات آمریکایی روی این مساله شرط بندی کرده اند که ایران در سال ۲۰۲۰ یا شاید اندکی پس از آن به یک نقطه تحول می رسد. ترامپ می گوید: «جهنم می شود. آنها ورشکسته شده اند.» تحریم ها دسترسی ایران به اقتصاد جهانی را قطع کرده و صادرات نفتی این کشور را به نزدیک به صفر رسانده است. دشواری های اقتصادی به تظاهرات مردمی انجامیده، اما حتی تحلیلگران هم باور ندارند که ایران در هم شکسته باشد. تحلیلگران معتقدند که ذخایر خارجی ایران آنقدری هست که این کشور بتواند دست کم دو سال دیگر تحت فشارها دوام آورد. «اقتصاد مقاومتی» ایران دقیقا به منظور تحمل فشارهای خارجی ایجاد شده است. این کشور قبلا هم توانسته بود از پس تحریم ها برآید.
نظام ایران در سال ۲۰۲۰ فرو نخواهد پاشید؛ در مقابل، انتظار می رود که این کشور بخش های بیشتری از برنامه هسته ای خود را که تحت توافق متوقف کرده بود، از سر بگیرد و شاید حتی فعالیت های منطقه ای خود را افزایش دهد. ایران که بخش اعظم تجارت نفتی خود را از دست داده، دیگر از ناآرامی و آشوب در تنگه هرمز که یک پنجم محموله های نفتی جهان از آنجا می گذرد، آسیبی نمی بیند. انتظار می رود که گروه های شبه نظامی متحد ایران در منطقه نیز فعالیت های خود علیه ایالات متحده و متحدانش را افزایش دهند. ایران احتمالا همه تلاش خود را به کار خواهد گرفت تا به آمریکا نشان دهد توانایی تحمیل درد به آن را دارد.
با این وجود، هنوز هم کورسوی امیدی به بهبود روابط وجود دارد. همه امید از بین نمی رود. ایران اعلام کرده که عربستان سعودی، رقیب اصلی آن در منطقه، از طریق واسطه ها در صدد ایجاد رابطه برآمده است. پادشاهی سعودی به طور فزاینده از مداخله در یمن و درگیری با حوثی ها به ستوه آمده است. امکان حصول توافقی که به فاجعه انسانی در یمن پایان دهد، وجود دارد. ترامپ هم مشتاق مذاکره با سران ایران است. طرف ایرانی تا کنون درخواست های او برای مذاکره را رد کرده و گفته ترامپ تنها به دنبال فرصتی برای «یک عکس دو نفره» است؛ اما حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، همچنین گفته که اگر آمریکا تحریم های خود را لغو کند، مذاکره امکان پذیر خواهد بود. او حتی اذعان داشته که توافق هسته ای تمام و کمال نیست.
ترامپ و کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی، پیش از دیدارشان در سال ۲۰۱۸ تهدیدها و توهین های بسیاری به یکدیگر کردند. اما ترامپ بعدتر گفت که آنها «عاشق» یکدیگر شده اند. چرخش مشابه در روابط آمریکا با ایران نیز دور از ذهن نیست. چنین اتفاقی می تواند توجه ها را از مشکلات داخلی منحرف و حتی به کمپین انتخاباتی ترامپ کمک کند. شاید حتی ترامپ توافقی بسیار شبیه به برجام به دست آورد که فقط نام او روی آن باشد. طرف ایرانی هم با توجه به فشارهای داخلی احتمالا نهایتا به مذاکره رضایت خواهد داد. از این رو، نمی توان گفت که گشایش در روابط در سال ۲۰۲۰ غیرممکن است. نظام ایران خود را با مخالفت با ایالات متحده تعریف کرده و همکاران جنگ طلب ترامپ هم تمایل چندانی به توافق ندارند؛ اما به هر حال، یک فرصت برای عکس یادگاری خیلی بهتر از خطر جنگ است.
اکونومیست / مترجم: طلا تسلیمی
نظرات