هوشنگ جهانبخش|به گزارش اول فارس ، به تازگی، یکی از سالم ترین نقوش اشکانی کشف شده در محوطه باستانی شوش، توجه باستان شناسان را به خود جلب کرده است. این نقش برجسته سنگی، که در موزه ایران باستان نگهداری می شود، متعلق به اردوان چهارم اشکانی است و به خواسک، ساتراپ شوش، اهدا شده است.
بر اساس ترجمه کتیبه این نقش، اردوان شاهان، شاه پور (پسر) بلاش، شاهان شاه، این سنگ یادبود را برای خواسک، فرماندار شوش، ساخته است. در این نقش برجسته، خواسک در سمت راست تصویر و اردوان که بر روی صندلی نشسته است، در سمت چپ دیده می شوند.
این اثر تاریخی، اطلاعات ارزشمندی درباره هنر، فرهنگ و تاریخ دوره اشکانیان ارائه می دهد و به عنوان یکی از مهم ترین آثار این دوره در موزه ایران باستان نگهداری می شود.
هویت خواسک از طریق یک سنگ بنای یادبود یافت شده در شوش شناخته شده. کاربرد این سنگ‌بنا آشکار نیست ولی ممکن است که یک سنگ‌گور بوده باشد. سنگ‌بنا خواسک و پادشاه را نشان می‌دهد که حلقه قدرت را به خواسک می‌سپارد. نوشتار پارتی آن به ما می‌گوید که این سنگ‌بنا در سال ۲۱۵ میلادی ساخته شده‌است. به‌احتمال زیاد شوش در سدهٔ دوم میلادی، کم و بیش یک سرزمین مستقل بوده باشد.
سنگ‌نوشتهٔ روی سنگ‌بنا نشان می‌دهد که شهر در آغاز سدهٔ سوم دوباره به بخشی از شاهنشاهی اشکانی تبدیل شده و خواسک به‌عنوان ساتراپ شهر در زمان شاه اردوان چهارم برگزیده شده‌است.
اردوان چهارم در سال ۲۱۶ میلادی تاجگذاری کرد و تا سال ۲۲۴ میلادی بر ایران حکومت کرد. او در دوره‌ای پرآشوب به قدرت رسید، زمانی که امپراتوری اشکانیان به دلیل جنگ‌های داخلی و خارجی ضعیف شده بود.
اشکانیان، دودمانی ایرانی‌تبار بودند که از سال ۲۴۷ پیش از میلاد تا ۲۲۴ پس از میلاد، به مدت حدود ۴۷۰ سال بر ایران و بخش‌های وسیعی از غرب آسیا حکومت کردند. بنیانگذار این سلسله، ارشک نام داشت و به همین دلیل به آنان اشکانیان گفته می‌شود.
خاستگاه و پیدا شدن اشکانیان:
- اشکانیان از قبایل ایرانی‌تبار پرنی بودند که در شمال شرقی ایران، در منطقه‌ای به نام پارت، سکونت داشتند.
- در زمان ضعف سلوکیان، ارشک رهبری قبایل پارت را به دست گرفت و با اعلام استقلال، سلسله اشکانیان را تأسیس کرد.
- مهرداد یکم، یکی از پادشاهان قدرتمند اشکانی، توانست قلمرو این سلسله را تا حد زیادی گسترش دهد و بخش‌های وسیعی از ایران و بین‌النهرین را به تصرف خود درآورد.
ویژگی‌های حکومت اشکانیان:
- حکومت اشکانیان، حکومتی فدرالی بود و شاهان، قدرت مطلقی نداشتند.
- مجلس مهستان، متشکل از بزرگان و اشراف، نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های سیاسی داشت.
- اشکانیان به دلیل موقعیت جغرافیایی خود، در مسیر جاده ابریشم قرار داشتند و از رونق تجارت بهره‌مند بودند.
- هنر و معماری اشکانیان، تلفیقی از هنر ایرانی و یونانی بود.
سقوط اشکانیان:
- در اواخر دوره اشکانیان، ضعف حکومت مرکزی و جنگ‌های داخلی، زمینه را برای پیدا شدن ساسانیان فراهم کرد.
- اردشیر بابکان، بنیانگذار سلسله ساسانیان، در نبرد هرمزدگان، اردوان پنجم، آخرین پادشاه اشکانی را شکست داد و به حکومت آنان پایان داد.
اهمیت اشکانیان:
- اشکانیان، یکی از قدرتمندترین امپراتوری‌های ایران باستان بودند و نقش مهمی در تاریخ منطقه ایفا کردند.
- دوره اشکانیان، دوره‌ای از شکوفایی اقتصادی و فرهنگی در ایران بود.
- اشکانیان، توانستند برای مدت طولانی، در برابر امپراتوری روم مقاومت کنند و از استقلال ایران دفاع کنند.
چالش‌های حکومت اردوان چهارم:
- جنگ با رومیان: اردوان چهارم درگیر جنگ‌های متعددی با امپراتوری روم بود. این جنگ‌ها منابع مالی و انسانی امپراتوری اشکانی را تحلیل برد.
- پیدا شدن ساسانیان: اردشیر بابکان، حاکم پارس، در جنوب ایران قدرت گرفت و به تدریج مناطق بیشتری را تحت کنترل خود درآورد.
- ضعف حکومت مرکزی: امپراتوری اشکانی به دلیل ساختار فئودالی خود، از ضعف حکومت مرکزی رنج می‌برد. این امر باعث شد که اردشیر بابکان بتواند به راحتی مناطق مختلف را تصرف کند.
پایان حکومت و سقوط اشکانیان:
در سال ۲۲۴ میلادی، اردوان چهارم در نبرد هرمزدگان از اردشیر بابکان شکست خورد و کشته شد. با مرگ او، امپراتوری اشکانیان پس از ۴۷۱ سال سقوط کرد و دودمان ساسانیان جایگزین آن شد.
اهمیت اردوان چهارم:
اردوان چهارم آخرین تلاش‌ها را برای حفظ امپراتوری اشکانیان انجام داد، اما شرایط داخلی و خارجی به قدری وخیم بود که او نتوانست از سقوط این امپراتوری جلوگیری کند. او در تاریخ ایران به عنوان آخرین پادشاه اشکانی شناخته می‌شود.
این اثر تاریخی، اطلاعات ارزشمندی درباره هنر، فرهنگ و تاریخ دوره اشکانیان ارائه می دهد و به عنوان یکی از مهم ترین آثار این دوره در موزه ایران باستان نگهداری می شود.
نبرد هرمزدگان، نبردی سرنوشت‌ساز در سال ۲۲۴ میلادی بود که بین اردوان پنجم، آخرین شاه اشکانی، و اردشیر بابکان، بنیانگذار سلسله ساسانیان، رخ داد. این نبرد به سقوط امپراتوری اشکانیان و آغاز سلسله ساسانیان منجر شد.
