قدیمی‌ترین تصاویر دیده نشده از باغ تخت شیراز در دوران قاجار
در این گزارش اول فارس تصاویری از باغ تخت شیراز در دوران قاجار را مشاهده می کنید.
باغ تخت شیراز، که امروزه بقایای اندکی از آن بر فراز تپه‌ای مشرف به شهر خودنمایی می‌کند، داستانی پرفراز و نشیب و گواه بر دوره‌های گوناگون شکوه و افول در تاریخ این شهر است.
باغ تخت قراچه متعلق به خاندان بزرگ قراچه یکی از آثار تاریخی شهر شیراز می‌باشد. این باغ در ارتفاعات شمالی شهر و در دامنهٔ «کوه باباکوهی» واقع شده‌است و در یکی از پادگان‌های نظامی شیراز قرار گرفته‌است. باغ تخت به‌وسیلهٔ «اتابک قراچه» که اجداد طایفه قراچه از ایل قشقایی کنونی است ،در سال ۴۸۰ هجری احداث گردید و به «تخت قراچه» معروف گشت.
ریشه‌های این باغ را می‌توان در دوران اتابکان فارس در قرن ششم هجری قمری جستجو کرد. در آن زمان، این مکان به عنوان «باغ نو» شناخته می‌شد و به تدریج اهمیت یافت. با استقرار حکومت مظفریان در فارس در قرن هشتم هجری، باغ نو مورد توجه بیشتر قرار گرفت و به عنوان یکی از تفرجگاه‌های اصلی حاکمان و اشراف بدل شد.
امیر مبارزالدین محمد مظفری، از پادشاهان این سلسله، اقدامات عمرانی قابل توجهی در شیراز انجام داد و احتمالاً در توسعه و آبادانی باغ نو نیز نقش داشته است. با این حال، اوج شکوفایی و شهرت این باغ به دوران حکومت تیموریان در قرن نهم هجری قمری بازمی‌گردد.
شاهرخ تیموری، نواده امیر تیمور گورکانی، توجه ویژه‌ای به شیراز داشت و این شهر را به یکی از مراکز مهم فرهنگی و هنری امپراتوری خود تبدیل کرد. در این دوره، باغ نو به دستور شاهرخ بازسازی و گسترش یافت و به دلیل قرار گرفتن بر روی تپه‌ای مرتفع که چشم‌انداز وسیعی از شهر را در بر می‌گرفت، به «باغ تخت» شهرت یافت.
انتخاب این نام نه تنها به موقعیت جغرافیایی باغ اشاره داشت، بلکه نمادی از قدرت و شکوه حاکمان نیز بود. در این دوران، باغ تخت به عنوان مکانی برای برگزاری مراسم‌های رسمی، جشن‌ها و پذیرایی از سفرا و مهمانان بلندپایه مورد استفاده قرار می‌گرفت و توصیفات متعددی از زیبایی و عظمت آن در منابع تاریخی به ثبت رسیده است.
با گذر از دوران تیموریان و فرا رسیدن حکومت صفویان در قرن دهم هجری قمری، شیراز همچنان از اهمیت برخوردار بود و باغ تخت نیز مورد توجه شاهان این سلسله قرار داشت. اگرچه اصفهان به عنوان پایتخت جدید صفویان برگزیده شده بود، اما شیراز به دلیل پیشینه فرهنگی و هنری غنی خود، جایگاه ویژه‌ای در ساختار اداری و فرهنگی امپراتوری صفوی داشت. در این دوره نیز تعمیرات و افزوده‌هایی به باغ تخت صورت گرفت و این مکان همچنان به عنوان یکی از باغ‌های سلطنتی مهم شناخته می‌شد.
سیاحان و جهانگردانی که در این دوره از شیراز دیدن کرده‌اند، در سفرنامه‌های خود به زیبایی و شکوه باغ تخت اشاره‌های متعددی داشته‌اند. با این حال، با ضعف گرفتن حکومت صفویان و آشفتگی‌های سیاسی و اجتماعی که در اواخر این دوره رخ داد، باغ تخت نیز مانند بسیاری دیگر از بناهای تاریخی شیراز، دچار آسیب و بی‌توجهی شد. در دوران حکومت افشاریان و زندیان در قرن دوازدهم هجری قمری، شیراز بار دیگر به کانون توجه حکومت مرکزی تبدیل شد.
کریم‌خان زند، بنیانگذار سلسله زندیه، شیراز را به عنوان پایتخت خود برگزید و اقدامات عمرانی گسترده‌ای در این شهر انجام داد. باغ تخت نیز در این دوره مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و شکوه نسبی خود را بازیافت. کریم‌خان زند با احداث بناهای باشکوهی مانند ارگ کریم‌خانی، بازار وکیل و مسجد وکیل، چهره جدیدی به شیراز بخشید و باغ تخت نیز به عنوان یکی از عناصر مهم این مجموعه سلطنتی، از رونق برخوردار شد. در این دوره، باغ تخت همچنان میزبان مراسم‌های رسمی و تفرجگاه حاکمان و درباریان بود و در منابع تاریخی اشاراتی به شکوه و آبادانی آن در این دوران وجود دارد.
با سقوط سلسله زندیه و روی کار آمدن قاجاریان در اواخر قرن دوازدهم و اوایل قرن سیزدهم هجری قمری، شیراز اهمیت سیاسی خود را به تدریج از دست داد و تهران به عنوان پایتخت جدید برگزیده شد. این تغییر در وضعیت سیاسی، تاثیرات منفی بر بسیاری از بناهای تاریخی شیراز از جمله باغ تخت گذاشت. در دوران قاجار، اگرچه برخی از حکمرانان فارس به مرمت و نگهداری آثار تاریخی شهر توجه نشان دادند، اما باغ تخت به دلیل عدم حضور مستمر حکومت مرکزی در شیراز، رو به ویرانی نهاد. عوامل طبیعی مانند فرسایش و بارندگی و همچنین مداخلات انسانی، آسیب‌های جدی به ساختار باغ و بناهای موجود در آن وارد کرد. توصیفات سیاحان و منابع تاریخی این دوره، حاکی از وضعیت نامناسب و رو به زوال باغ تخت است.
در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی، تلاش‌های پراکنده‌ای برای مرمت و احیای برخی از آثار تاریخی شیراز صورت گرفت، اما باغ تخت به دلیل وسعت و میزان آسیب‌های وارده، کمتر مورد توجه قرار گرفت. امروزه، تنها بقایای اندکی از دیوارهای سنگی و پِی‌های بناهای قدیمی باغ تخت بر فراز تپه خودنمایی می‌کند و یادآور شکوه و عظمت گذشته این باغ سلطنتی است.
این محوطه تاریخی، با وجود ویرانی‌های ناشی از گذر زمان، همچنان از نظر تاریخی و فرهنگی اهمیت دارد و می‌تواند به عنوان یک جاذبه گردشگری مورد توجه قرار گیرد. انجام کاوش‌های باستان‌شناسی و مرمت‌های اصولی می‌تواند به آشکار ساختن ابعاد پنهان تاریخ این باغ و احیای بخشی از هویت تاریخی شهر شیراز کمک کند.
