مجازات ازدواج سفید در ایران چیست؟

 ازدواج سفید یا هم‌باشی (Cohabitation)، نوعی زندگی مشترک است که در آن دو نفر بدون ثبت رسمی ازدواج و بدون اجرای تشریفات قانونی یا مذهبی، با هم زندگی می‌کنند. این پدیده، که در گذشته در جوامع غربی رواج بیشتری داشت، در سال‌های اخیر در ایران نیز گسترش یافته و به یکی از موضوعات پیچیده اجتماعی تبدیل شده است.

این گزارش اول فارس به بررسی ابعاد مختلف پدیده ازدواج سفید، شامل انواع آن، پیامدهای اجتماعی، بهداشتی و روانی و وضعیت حقوقی آن در ایران می‌پردازد.

انواع ازدواج سفید

ازدواج سفید، مفهومی یکپارچه نیست و می‌تواند در اشکال مختلفی بروز کند:

• هم‌خانگی صرف (Convenience Cohabitation): در این نوع، افراد صرفاً برای کاهش هزینه‌های زندگی یا به دلایل اقتصادی، یک خانه را به صورت اشتراکی اجاره می‌کنند، بدون اینکه لزوماً رابطه جنسی یا عاطفی عمیقی داشته باشند. این مدل کمتر جنبه ازدواج سفید دارد و بیشتر شبیه به هم‌خانگی دانشجویی است.
• هم‌باشی با تعهد عاطفی: در این مدل، طرفین به دلیل مسائل عاطفی با هم زندگی می‌کنند. ممکن است به دلایلی مانند عدم آمادگی برای تعهد رسمی، مشکلات مالی یا مخالفت خانواده‌ها، از ازدواج رسمی خودداری کنند، اما یکدیگر را به عنوان شریک زندگی می‌پذیرند.
• هم‌باشی آزمایشی: برخی از زوج‌ها، ازدواج سفید را به عنوان یک دوره آزمایشی پیش از ازدواج رسمی انتخاب می‌کنند. هدف آن‌ها این است که سازگاری خود را در زندگی روزمره بسنجند و با شناخت بیشتری وارد زندگی مشترک دائمی شوند.
• هم‌باشی با اهداف مالی: در برخی موارد، افراد برای بهره‌مندی از مزایای مالی (مانند اجاره یا وام مسکن) با هم زندگی می‌کنند، بدون اینکه لزوماً به آینده مشترک فکر کنند.

عوارض و پیامدهای ازدواج سفید

پیامدهای ازدواج سفید، ابعاد گسترده‌ای دارد و می‌تواند بر هر دو طرف و همچنین جامعه تأثیرات منفی داشته باشد.

الف) پیامدهای اجتماعی

• فقدان حمایت قانونی: یکی از بزرگترین معایب ازدواج سفید، عدم برخورداری از حمایت‌های قانونی و حقوقی است. در صورت بروز اختلاف، فوت یکی از طرفین یا پایان رابطه، طرف مقابل هیچ‌گونه حق قانونی (مانند مهریه، نفقه، ارث یا حضانت فرزند) ندارد. این وضعیت به‌ویژه برای زنان بسیار آسیب‌زاست، چرا که در بسیاری از موارد به لحاظ اقتصادی و اجتماعی در موضع ضعف قرار می‌گیرند.
• مشکلات مربوط به فرزندآوری: در صورت تولد فرزند، تعیین هویت و نسب قانونی کودک به مشکل برمی‌خورد. در قوانین ایران، فرزند متولد شده از رابطه خارج از ازدواج رسمی، فرزند نامشروع تلقی می‌شود و از حقوق قانونی مانند ارث و حقوق شهروندی کامل محروم است. [تصویری از یک خانواده مدرن]
• تضعیف نهاد خانواده: گسترش ازدواج سفید می‌تواند به تضعیف نهاد خانواده به عنوان رکن اصلی جامعه منجر شود. این پدیده، به نوعی مسئولیت‌پذیری افراد در قبال تعهدات زناشویی را کاهش می‌دهد و می‌تواند ثبات اجتماعی را به خطر اندازد.

ب) پیامدهای بهداشتی

• افزایش خطر بیماری‌های مقاربتی: از آنجا که این نوع روابط فاقد چهارچوب‌های قانونی و اجتماعی است، احتمال برقراری روابط متعدد جنسی و در نتیجه، افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های مقاربتی مانند HIV، سفلیس، سوزاک و… وجود دارد. در این روابط، به دلیل فقدان تعهد رسمی، نظارت بهداشتی و اطلاعات کافی از سوابق جنسی شریک زندگی دشوار است.
• مشکلات درمانی: در صورت بروز مشکلات بهداشتی یا نیاز به جراحی، ممکن است فرد نتواند اطلاعات پزشکی کامل خود را به شریک زندگی ارائه دهد یا در بیمارستان‌ها، به دلیل فقدان مدارک قانونی، به عنوان محرم شناخته نشود.

ج) پیامدهای روانی

• فقدان امنیت روانی: زندگی مشترک بدون تعهد قانونی و اجتماعی، می‌تواند منجر به فقدان امنیت روانی در هر دو طرف شود. ترس از رها شدن ناگهانی، عدم اعتماد به آینده و نگرانی از دست دادن شریک زندگی، به خصوص در زنان، اضطراب و استرس مزمن ایجاد می‌کند.
• احساس گناه و انزوای اجتماعی: به دلیل تابوهای اجتماعی در ایران، افرادی که درگیر ازدواج سفید هستند، اغلب این رابطه را پنهان می‌کنند. این پنهان‌کاری می‌تواند به احساس گناه، انزوای اجتماعی و قطع ارتباط با خانواده و دوستان منجر شود.
• آسیب‌پذیری بیشتر زنان: زنان در این نوع روابط به لحاظ روانی آسیب‌پذیرتر هستند. از آنجا که ممکن است مورد سوءاستفاده عاطفی قرار گیرند، در صورت پایان رابطه، با آسیب‌های روانی جدی مانند افسردگی، اضطراب و کاهش اعتماد به نفس مواجه می‌شوند.

وضعیت حقوقی و مجازات ازدواج سفید در قوانین ایران

در قوانین ایران، «ازدواج سفید» به عنوان یک جرم مشخص و با عنوان صریح تعریف نشده است، اما روابط جنسی خارج از چارچوب ازدواج رسمی یا شرعی (صیغه) به شدت مجازات می‌شود. قوانین ایران، هر گونه رابطه جنسی میان زن و مرد را، در صورتی که منجر به عقد رسمی یا موقت نشده باشد، رابطه نامشروع یا زنا تلقی می‌کند.

• زنا: اگر رابطه جنسی به صورت دخول باشد، عنوان زنا به آن اطلاق می‌شود. مجازات زنا در قوانین کیفری ایران (ماده ۲۲۱ به بعد قانون مجازات اسلامی) بسته به شرایط متفاوت است. در صورت زنای محصنه (وجود زن و مرد متأهل) مجازات سنگسار یا اعدام پیش‌بینی شده است. در صورت زنای غیرمحصنه، مجازات یکصد ضربه شلاق تعیین شده است. اثبات زنا بسیار دشوار است و با شهادت چهار شاهد عادل یا اقرار چهار بار متهم امکان‌پذیر است.
• رابطه نامشروع دون زنا: اگر رابطه جنسی به صورت دون زنا (روابطی مانند در آغوش گرفتن، بوسیدن یا لمس کردن) باشد، مجازات آن تا ۹۹ ضربه شلاق است (ماده ۶۳۷ قانون مجازات اسلامی).

بنابراین، اگرچه عنوان ازدواج سفید در قوانین وجود ندارد، اما خود این نوع رابطه از نظر حقوقی غیرقانونی و جرم محسوب می‌شود و می‌تواند منجر به مجازات‌های سنگین کیفری شود. قوانین مدنی نیز حقوقی برای طرفین این روابط قائل نیست. برای مثال، در صورت فوت یکی از طرفین، دیگری هیچ حقی برای ارث‌بری ندارد. همچنین، اگر فرزندی از این رابطه متولد شود، از نظر قانونی فرزند نامشروع تلقی شده و از حقوق قانونی و مدنی محروم خواهد بود.

نتیجه‌گیری

پدیده ازدواج سفید، با وجود اینکه در ظاهر انتخابی مدرن و رها از قید و بندهای سنتی به نظر می‌رسد، در جامعه ایران با چالش‌های حقوقی، اجتماعی و فردی فراوانی همراه است. از پیامدهای اجتماعی مانند عدم حمایت قانونی و تضعیف نهاد خانواده گرفته تا عوارض روانی مانند فقدان امنیت روانی و آسیب‌پذیری بیشتر زنان، این نوع روابط می‌تواند آینده‌ای نامعلوم و پرخطر برای افراد به همراه داشته باشد. از منظر قانونی نیز، ازدواج سفید در تضاد با قوانین مدنی و مجازات اسلامی قرار دارد و روابط جنسی در این چارچوب‌ها، جرم محسوب می‌شود. از این رو، آگاهی‌بخشی در خصوص پیامدها و خطرات این پدیده، برای جوانان و خانواده‌ها ضروری است.