معرفی ۹ شهر باستانی و کهن ایران که باید درباره آنها بدانید

تپه سیلک

تپه سیلک، یکی از کهن‌ترین محوطه‌های باستانی فلات ایران و نمادی از اولین تمدن‌های شهرنشینی است که قدمت آن به حدود ۸۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. این تپه باستانی در سال ۱۳۱۰ خورشیدی به ثبت ملی رسیده و به‌عنوان بقایای قدیمی‌ترین زیگورات جهان شناخته می‌شود.

تپه سیلک شامل دو تپه اصلی شمالی و جنوبی و دو گورستان است. آثار به دست آمده از این منطقه نشان‌دهنده پیشرفت‌های چشمگیر مردم در دوره‌های مختلف است. یافته‌های باستان‌شناسان شامل سفال‌های منقوش (با نقوش هندسی، حیوانی و انسانی)، ابزارهای سنگی و فلزی (مانند شمشیر و نیزه)، و همچنین دوک‌های ریسندگی است. این آثار گویای سطح بالای هنر، صنعت و زندگی اجتماعی در آن دوران است. برخی از این آثار هم‌اکنون در موزه لوور فرانسه، موزه ملی ایران و موزه‌ باغ فین نگهداری می‌شوند. این تپه در ۳ کیلومتری جنوب غربی شهر کاشان و در منطقه فین، سمت راست جاده کاشان به فین واقع شده است. این محوطه باستانی به راحتی قابل دسترسی است و با توجه به نزدیکی به باغ فین، می‌توانید بازدید از هر دو مکان را در یک سفر برنامه‌ریزی کنید. آدرس دقیق آن، کاشان، خیابان امیرکبیر، انتهای ذوالفقار ۱۰ است. می‌توانید با خودروی شخصی یا تاکسی‌های درون‌شهری به راحتی به آنجا بروید. بازدید از تپه سیلک فرصت خوبی برای خرید سوغاتی‌های معروف کاشان است. از مهم‌ترین سوغاتی‌ها می‌توان به فرش، گلاب و انواع عرقیجات گیاهی، پشمک، حاجی بادام، باقلوا و کلوچه اشاره کرد. این سوغاتی‌ها، به ویژه گلاب، شهرت جهانی دارند.

شوش

شوش، شهری باستانی و میراث‌دار تمدن‌های کهن، یکی از قدیمی‌ترین سکونتگاه‌های جهان به شمار می‌رود. این شهر در استان خوزستان ایران واقع شده و به دلیل اهمیت تاریخی و فرهنگی خود، هر ساله پذیرای گردشگران بسیاری از سراسر جهان است.

پیشینه تاریخی شوش به عنوان یکی از مراکز اصلی تمدن ایلام شناخته می‌شود و برای هزاران سال پایتخت این تمدن بوده است. قدمت نخستین آثار یک دهکده مسکونی در این منطقه به حدود ۷۰۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد و زندگی شهری در آن از حدود ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد آغاز شده است. شوش همچنین پایتخت زمستانی شاهنشاهی هخامنشیان بود و داریوش بزرگ کاخ معروف آپادانا را در آن بنا کرد. این شهر در طول تاریخ، شاهد ظهور و سقوط تمدن‌های مختلفی از جمله ایلام، هخامنشیان، سلوکیان، ساسانیان و دوره اسلامی بوده است. این تلاقی تمدن‌ها، شوش را به یکی از غنی‌ترین و پربارترین مناطق تاریخی تبدیل کرده است.

شهر شوش در شمال استان خوزستان و در دشتی حاصلخیز واقع شده است. این شهر در نزدیکی رودخانه‌های کرخه و دز قرار دارد و به همین دلیل از دیرباز منطقه‌ای مناسب برای کشاورزی و سکونت بوده است. شوش حدود ۱۱۵ کیلومتر با اهواز و ۲۴ کیلومتر با دزفول فاصله دارد. آب و هوای شوش گرم و خشک است، بنابراین بهترین زمان سفر به آن از اوایل پاییز تا اواخر زمستان است که هوا معتدل و دلپذیر است. شوش مجموعه‌ای از آثار باستانی و تاریخی ارزشمند را در خود جای داده است که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: قلعه شوش (آکروپل)، کاخ آپادانا، آرامگاه دانیال نبی (ع)، زیگورات چغازنبیل و موزه شوش. برای سفر به شوش می‌توانید از راه‌های مختلفی استفاده کنید. نزدیک‌ترین فرودگاه به شوش، فرودگاه دزفول یا فرودگاه بین‌المللی اهواز است. خط آهن سراسری به اهواز و سپس به شوش دسترسی دارد. همچنین از طریق جاده‌های اصلی نیز با خودروی شخصی یا اتوبوس به شوش دسترسی امکان‌پذیر است. مهم‌ترین سوغاتی‌های این منطقه شامل سفالگری، صنایع دستی حصیری، خرما و فرآورده‌های آن، و صنایع دستی سنتی مانند گلیم‌بافی و احرامی‌بافی هستند.

شهر سوخته

شهر سوخته یکی از مهم‌ترین و شگفت‌انگیزترین محوطه‌های باستانی ایران و جهان است که قدمت آن به بیش از ۵۰۰۰ سال قبل و دوران عصر مفرغ بازمی‌گردد. این شهر در حدود سال ۳۲۰۰ پیش از میلاد بنا شده و به مدت بیش از ۱۴۰۰ سال، یکی از مراکز مهم تمدنی در منطقه بوده است.

شهر سوخته نمونه‌ای بی‌نظیر از اولین، بزرگترین و پیچیده‌ترین شهرهای دوران خود محسوب می‌شود که با وجود نبود نشانه‌های حکومتی متمرکز، دارای ساختار اجتماعی و مدیریتی پیشرفته‌ای بوده است. دلیل نامگذاری “شهر سوخته” به خاطر سوختن و متروک شدن این شهر در دو دوره زمانی است که آثار آن در کاوش‌ها به وضوح مشاهده می‌شود. در سال ۱۳۹۳، این محوطه باستانی به عنوان هفدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

شهر سوخته در استان سیستان و بلوچستان، در ۵۶ کیلومتری جنوب شهر زابل و در حاشیه جاده زابل به زاهدان قرار دارد. این شهر باستانی در گذشته در مسیر آبرفت‌های رودخانه هیرمند به دریاچه هامون و در ساحل آن بنا شده بود. امروزه، این منطقه در شهرستان هامون واقع شده و با زاهدان حدود ۱۷۰ کیلومتر فاصله دارد. کاوش‌های باستان‌شناسی در شهر سوخته، کشفیات بی‌نظیری را به همراه داشته که نشان‌دهنده تمدن پیشرفته مردم آن دوران است. از مهم‌ترین این آثار می‌توان به قدیمی‌ترین چشم مصنوعی جهان، اولین انیمیشن جهان (روی یک جام سفالی)، اولین جراحی مغز، و قدیمی‌ترین تخته نرد و خط‌کش اشاره کرد. این شهر به پنج قسمت اصلی شامل ناحیه مسکونی، بخش صنعتی، بناهای یادمانی، بخش مرکزی و گورستان تقسیم شده است. برای سفر به شهر سوخته می‌توانید از طریق زمینی یا هوایی اقدام کنید. می‌توانید به فرودگاه زابل یا زاهدان پرواز کرده و از آنجا با تاکسی یا اتوبوس به سمت شهر سوخته بروید. همچنین شهر سوخته در حاشیه جاده زابل-زاهدان قرار دارد. با توجه به قرارگیری شهر سوخته در استان سیستان و بلوچستان، می‌توانید از سوغات و صنایع دستی منطقه که با تاریخ و فرهنگ غنی این استان در هم آمیخته‌اند، بهره‌مند شوید. مهم‌ترین سوغاتی‌ها شامل سوزن‌دوزی بلوچی، حصیربافی (خولک)، سفالگری، و خوراکی‌هایی مانند کلوچه محلی زابلی و کشک زرد است.

دقیانوس (جیرفت)

شهر دقیانوس کهن‌ترین نام شهر جیرفت امروزی است و به عنوان یکی از مهم‌ترین محوطه‌های باستانی ایران شناخته می‌شود. این شهر در کنار رودخانه هلیل‌رود، در استان کرمان قرار دارد و کشف آن در سال‌های اخیر، نگاه بسیاری از باستان‌شناسان و محققان را به خود جلب کرده است.

تاریخچه دقیانوس به هزاره سوم پیش از میلاد برمی‌گردد و برخی پژوهشگران آن را هم‌عصر تمدن‌های بین‌النهرین و مصر می‌دانند. این شهر در دوران سلجوقی به اوج شکوفایی خود رسید و به یکی از قطب‌های مهم تجاری و اقتصادی منطقه تبدیل شد.

مارکوپولو، جهانگرد معروف ایتالیایی، در سفرنامه خود از دقیانوس به عنوان “شهری بزرگ و باشکوه” یاد کرده است. کشفیات باستان‌شناسی در این منطقه، از جمله آثار سنگی با نقوش پیچیده، کتیبه‌های آجری و ظروف منقوش، نشان‌دهنده یک تمدن پیشرفته و غنی در این منطقه است. برخی از یافته‌ها حاکی از این است که دقیانوس مرکز بازرگانی بین تمدن‌های چین و روم بوده است. شهر دقیانوس در استان کرمان، در شمال شهرستان جیرفت و در حاشیه غربی رودخانه هلیل‌رود واقع شده است. اگرچه بخش عمده شهر دقیانوس هنوز زیر خاک مدفون است، اما آثار کشف شده از آن بسیار چشمگیر است. مهم‌ترین آثار عبارتند از: بقایای مسجد جامع دقیانوس، محوطه باستانی (شامل بقایای خانه‌ها و معابر) و اشیاء سنگی و سفالی. برای بازدید از شهر دقیانوس، ابتدا باید به شهر جیرفت در استان کرمان سفر کنید. فرودگاه جیرفت پروازهای منظمی به تهران و برخی شهرهای دیگر دارد. همچنین با خودروی شخصی، اتوبوس یا قطار نیز می‌توانید به جیرفت سفر کنید. سوغات این منطقه ترکیبی از محصولات کشاورزی (مرکبات، خرما) و صنایع دستی (قالی گل‌سرخ، گلیم‌بافی، حصیربافی) است.

تپه حصار

تپه حصار یکی از مهم‌ترین محوطه‌های باستانی در فلات ایران است که شواهد ارزشمندی از تمدن‌های پیش از تاریخ تا دوره ساسانی را در خود جای داده است. این تپه باستانی در نزدیکی شهر دامغان در استان سمنان واقع شده و به دلیل کشفیات مهم باستان‌شناسی، شهرت جهانی دارد.

تپه حصار اولین بار در سال ۱۹۳۱ توسط اریک اشمیت، باستان‌شناس آمریکایی، کاوش شد. تحقیقات در این منطقه نشان داد که سکونت در آن از هزاره پنجم تا دوم پیش از میلاد به صورت پیوسته ادامه داشته است. سه دوره اصلی فرهنگی در این تپه شناسایی شده است: دوره حصار یک (Hissar I) که سفال‌های منقوش با نقوش هندسی و حیوانی شاخص آن است، دوره حصار دو (Hissar II) که با ظهور فلزکاری همراه است، و دوره حصار سه (Hissar III) که با گسترش فلزکاری و تولید ظروف فلزی مشخص می‌شود. کشف اشیاء فلزی، ظروف سفالی، ابزار سنگی و جواهرات در این تپه، اطلاعات زیادی درباره زندگی، باورها و تکنیک‌های پیشرفته مردم این منطقه در دوران باستان ارائه می‌دهد. تپه حصار در نزدیکی شهر دامغان، استان سمنان، و در حاشیه شمالی دشت کویر قرار دارد. برای دسترسی به آن، می‌توانید از شهر دامغان به سمت جنوب شرقی حرکت کنید. فاصله آن از مرکز شهر حدود ۲ کیلومتر است. مسیر دسترسی به تپه آسفالت و برای گردشگران به‌راحتی قابل پیمایش است. بسیاری از اشیاء کشف‌شده از تپه حصار در موزه ملی ایران در تهران و موزه باستان‌شناسی دامغان نگهداری می‌شوند. همچنین در نزدیکی تپه، مسجد تاریخانه، یکی از قدیمی‌ترین مساجد ایران، قرار دارد. دامغان به دلیل محصولات کشاورزی و صنایع دستی خود مشهور است. از مهم‌ترین سوغات این منطقه می‌توان به پسته دامغان، فالوده دامغانی و نارگیل و انار اشاره کرد.

هگمتانه

هگمتانه یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین شهرهای ایران باستان و اولین پایتخت ایران در دوره مادها بوده است. این شهر که با نام‌های اکباتان و همدان نیز شناخته می‌شود، در دوران هخامنشیان پایتخت تابستانی شاهان بود و اهمیت استراتژیک و سیاسی فراوانی داشت. قدمت این تپه باستانی به حدود ۲۷۰۰ سال پیش باز می‌گردد.

هگمتانه به دستور دیااکو، اولین پادشاه مادها، ساخته شد. مورخ یونانی، هرودوت، در نوشته‌های خود از هگمتانه به عنوان شهری با هفت دیوار تودرتو نام برده است که هر دیوار به رنگ خاصی بود و کاخ پادشاهی در بالاترین نقطه قرار داشت. پس از مادها، هخامنشیان از این شهر به عنوان پایتخت تابستانی استفاده کردند و اسکندر مقدونی پس از فتح ایران، گنجینه‌های آن را به تاراج برد. در دوره‌های بعدی نیز، اشکانیان و ساسانیان از این شهر بهره بردند. محوطه باستانی هگمتانه در شهر همدان کنونی قرار دارد. این تپه در محدوده خیابان‌های اکباتان، شهدا و نظری قرار گرفته و دسترسی به آن بسیار آسان است. در کاوش‌های باستان‌شناسی در تپه هگمتانه، آثار ارزشمندی کشف شده است که شامل موارد زیر است: سنگ‌نوشته‌های هخامنشی، بناهای خشتی (بقایای دیوارهای باستانی) و آثار سنگی و سفالی. برای بازدید از تپه هگمتانه، باید به شهر همدان سفر کنید. از هر نقطه شهر، با تاکسی یا اتوبوس‌های شهری به راحتی می‌توان به این محوطه رسید. سوغات همدان شامل کماج، انگشت‌پیچ، شیره انگور، سفال لالجین و آجیل و خشکبار (به ویژه گردوی تویسرکان) است.

تخت جمشید

تخت جمشید، که به نام پارسه نیز شناخته می‌شود، یکی از باشکوه‌ترین و مهم‌ترین بناهای باستانی ایران است که در دوران هخامنشیان ساخته شده است. این مجموعه عظیم به عنوان یکی از پایتخت‌های تشریفاتی و مذهبی پادشاهان هخامنشی، نمادی از عظمت و اقتدار این امپراتوری به شمار می‌رفت.

بنای تخت جمشید در سال ۵۱۸ پیش از میلاد به دستور داریوش بزرگ آغاز شد. پس از او، پسرش خشایارشا و نوه‌اش اردشیر یکم به تکمیل و گسترش این مجموعه پرداختند. ساخت این بنا حدود ۱۲۰ تا ۱۸۰ سال به طول انجامید. تخت جمشید پایتخت تشریفاتی و آیینی هخامنشیان بود و در آن مراسم نوروز و دریافت هدایا از نمایندگان ملل مختلف برگزار می‌شد. در سال ۳۳۰ پیش از میلاد، اسکندر مقدونی به ایران حمله کرد و تخت جمشید را به آتش کشید که باعث ویرانی بخش‌های عظیمی از آن شد. تخت جمشید در استان فارس، ۱۰ کیلومتری شمال شهرستان مرودشت و حدود ۵۷ کیلومتری شمال شرق شیراز قرار دارد. این مجموعه در دامنه کوه رحمت و در میان جلگه حاصلخیز مرودشت واقع شده است. برای رسیدن به تخت جمشید از شیراز، باید وارد جاده شیراز-مرودشت شوید. مسیر به خوبی تابلوگذاری شده است. این مسیر با خودروی شخصی یا تاکسی و همچنین با اتوبوس‌های بین شهری قابل دسترسی است. مجموعه تخت جمشید شامل کاخ‌ها، تالارها، پلکان‌ها و دروازه‌های متعددی است که هر یک دارای تزئینات سنگی و نقوش برجسته بی‌نظیری هستند. مهم‌ترین بخش‌های این مجموعه عبارتند از: دروازه ملل (دروازه خشایارشا)، کاخ آپادانا، کاخ تچر (کاخ داریوش)، کاخ صدستون و کاخ هدیش (کاخ خشایارشا). با توجه به اینکه تخت جمشید در نزدیکی شیراز قرار دارد، سوغاتی‌های این منطقه اغلب با سوغات شهر شیراز مشترک است. برخی از معروف‌ترین سوغات‌های خوراکی و صنایع دستی عبارتند از: مسقطی و کلوچه شیرازی، عرقیات گیاهی، فالوده شیرازی، خاتم‌کاری، گلیم، گبه و قالیچه، و منبت‌کاری.

نوش‌آباد

نوش‌آباد شهری تاریخی در استان اصفهان است که به دلیل شهر زیرزمینی “اویی” شهرت فراوانی دارد. این شهر به عنوان یکی از پایتخت‌های ساسانیان شناخته می‌شده است. شهر زیرزمینی اویی یکی از شگفت‌ انگیز ترین شهرهای زیرزمینی در سراسر جهان به شمار می‌ آید. کشف این شهر در سال ۱۳۸۵، حکایت جالبی دارد؛ زمانی که یک شهروند، در حین حفر چاهی در منزل خود، به صورت کاملاً اتفاقی پرده از راز هزاران ساله آن برداشت.

نام نوش‌آباد از ریشه “انوشه” به معنای جاودانی گرفته شده و قدمت آن به دوره ساسانیان بازمی‌گردد. شهر زیرزمینی آن که به “اویی” معروف است، بیش از ۱۵۰۰ سال قدمت دارد و به عنوان پناهگاهی برای مردم در زمان حملات دشمنان، به ویژه در دوره مغول، استفاده می‌شده است. گرچه گذر زمان و سیلاب‌ های ویرانگر، بسیاری از جزئیات این شهر باستانی را از بین برده‌ اند، اما کشف سفالینه‌ هایی با قدمت ۱۸۰۰ ساله، مهر تأییدی بر پیشینه ساسانی آن می‌ زند. جالب است بدانید که شهر زیرزمینی اویی، نه تنها در عصر ساسانیان بلکه تا دوران صفویه و حتی قاجار نیز مورد استفاده قرار می‌ گرفته است. نوش‌آباد در استان اصفهان، بخش مرکزی شهرستان آران و بیدگل واقع شده است. این شهر در ۷ کیلومتری شمال کاشان و نزدیک به کویر مرکزی ایران قرار دارد. مهمترین جاذبه نوش‌آباد، شهر دست‌کند زیرزمینی آن است که در عمق ۴ تا ۲۷ متری زیر سطح زمین قرار دارد. این شهر دارای سه طبقه شامل راهروهای باریک و اتاق‌های کوچک است. همچنین مسجد جامع (مربوط به پیش از اسلام)، قلعه سیزان (دوره سلجوقی، تیموری و صفوی)، و آب‌انبار چاله‌سی (دوره قاجار) نیز از دیگر آثار تاریخی آن هستند. برای رفتن به نوش‌آباد، ابتدا باید به شهر کاشان سفر کنید. از کاشان، با طی مسافت کوتاه حدود ۷ کیلومتر به سمت آران و بیدگل، به نوش‌آباد خواهید رسید. سوغات نوش‌آباد شامل قهوه نوش‌آباد (قهوه عزّا)، قالی‌بافی و محصولات کشاورزی مانند انار و انگور است.

شهر باستانی گور (اردشیرخوره)

شهر باستانی گور، که با نام اردشیرخوره نیز شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی دوره ساسانی در ایران است. این شهر کهن، نخستین پایتخت ساسانیان و یکی از نخستین شهرهای دایره‌ای شکل در جهان به شمار می‌رود. طرح هندسی منحصر به فرد آن نشان‌دهنده ساختار نظامی و مدیریتی پیشرفته در آن دوران است.

پیشینه شهر گور به دوران هخامنشی و اشکانی بازمی‌گردد. بر اساس روایات تاریخی، این شهر در زمان حمله اسکندر مقدونی به ایران به شدت ویران و به یک دریاچه تبدیل شد. پس از قرن‌ها، اردشیر بابکان، مؤسس سلسله ساسانی، با تخلیه آب دریاچه و آبادانی مجدد، این شهر را به عنوان پایتخت خود برگزید. نام “گور” در فارسی قدیم به معنای “گودال” یا “دشت” بوده که اشاره به موقعیت جغرافیایی آن در میان کوه‌ها دارد. پس از حمله اعراب، نام این شهر به “فیروزآباد” تغییر یافت. شهر باستانی گور در استان فارس، حدود ۱۰۰ کیلومتری جنوب شیراز و در فاصله ۵ کیلومتری غرب شهر کنونی فیروزآباد واقع شده است. آثار تاریخی موجود در منطقه شامل: شهر دایره‌ای گور (با چهار دروازه اصلی)، کاخ اردشیر بابکان، قلعه دختر و منار میانی است. برای رسیدن به شهر گور، ابتدا باید به شهر فیروزآباد سفر کنید. می‌توانید از شیراز با خودروی شخصی یا اتوبوس به فیروزآباد بروید. سوغات فیروزآباد شامل قالی، گلیم، جاجیم و گبه‌ با طرح‌ها و نقوش محلی و محصولات خوراکی مانند حلوای ارده، نان کنجدی، و عرقیات گیاهی است.

اگر در این مورد اطلاعات یا تجربیات بیشتری دارید برای ما بنویسید