میراث دهدشتی ها برای ایرانیان پس از مهاجرت بزرگ

 پژوهش های بسیار کمی درباره شهر مهم و تاریخی دهدشت صورت گرفته است و هنوز زوایای مختلف دوران شکوه و شکست آوازه این شهر تجاری در جنوب غرب ایران روشن نشده است اما بر اساس بیشتر پژوهش ها این شهر در اواخر دوران قاجار به دلیل ناامنی سراسری و منطقه ای رو به زوال گذاشت.

مردم ثروتمند آن مجبور به مهاجرت به شهرهای مختلف ایران مانند اصفهان، بوشهر، کرمان و حتی کشورهای همسایه، مانند هند و امیرنشین های حاشیه خلیج فارس و عراق شدند.

بخشی از تجار دهدشتی به بندر بوشهر مهاجرت کردند و سبب رونق و آبادی این شهر شدند و جزئی از مردم این شهر شدند اما همواره پسوند دهدشتی خود را حتی تا امروز حفظ کرده اند.

تجار دهدشتی از جمله بازرگانان موفقی بودند که در دوره قاجار در بندر بوشهر فعالیت می‌کردند. آنها از دهدشت، شهری در استان کهگیلویه و بویراحمد، به بوشهر مهاجرت کرده بودند. دلایل مختلفی برای این مهاجرت وجود داشت، از جمله رونق تجارت در بوشهر و ناآرامی‌های سیاسی و اجتماعی در دهدشت.

این مردم در شهرهای مختلفی از جمله بوشهر و اصفهان به رونق و آبادی پرداختند. دهدشتی‌ها در دوره قاجار از دهدشت به بوشهر مهاجرت کردند و در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی نقش مهمی در توسعه این شهر و خلیج فارس داشتند.

آنها بناهای بزرگی بر جای گذاشتند که اکنون جزو میراث فرهنگی این شهرها به حساب می آیند اما همچنان پسوند دهدشتی آن حفظ شده است تا ریشه تاریخ خود را گم نکنند. در اصفهان بنای بزرگ و معروفی به نام خانه دهدشتی و در بوشهر بناهای زیادی مانند عمارت دهدشتی، و مسجد دهدشتی ها همچنان وجود دارد که سازمان میراث فرهنگی این شهرها آنها را خریداری کرده است.

خانه دهدشتی های اصفهان

خانه دهدشتی در خیابان دروازه دولت اصفهان واقع شده است و در سال ۱۲۸۰ هجری شمسی توسط سید محمد دهدشتی، از تجار و بازرگانان، ساخته شده است. این خانه در سال ۱۳۸۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه دهدشتی دارای دو بخش اصلی است: بخش شمالی که شامل اتاق‌های پذیرایی و نشیمن است و بخش جنوبی که شامل فضاهای اقامتی است. بخش شمالی خانه با طاق‌های بلند و گچ‌بری‌های زیبا تزئین شده است. اتاق‌های پذیرایی این بخش دارای درهای چوبی قدیمی و پنجره‌های ارسی با شیشه‌های رنگی است.

حیاط خانه دهدشتی نیز فضایی زیبا و دلنشین است. این حیاط دارای درختان سرسبز و گل‌های رنگارنگ است و آب‌نمای زیبایی در وسط آن قرار دارد. در اطراف حیاط، فضاهای اقامتی قرار دارد که شامل اتاق‌های خواب، آشپزخانه و سایر فضاهای مورد نیاز زندگی است.

خانه دهدشتی یکی از جاذبه‌های گردشگری اصفهان است و سالانه گردشگران زیادی از آن بازدید می‌کنند و فضایی مناسب برای گذراندن اوقات فراغت را فراهم می‌کند.

خانه دهدشتی دارای پلان مستطیل‌شکلی است و مساحت آن حدوداً ۱۰ هزار متر مربع است. این خانه دارای دو بخش اصلی است: بخش شمالی که شامل اتاق‌های پذیرایی و نشیمن است و بخش جنوبی که شامل فضاهای اقامتی است.

از ویژگی‌های برجسته معماری خانه دهدشتی می‌توان به تزیینات روی درهای چوبی، ارسی‌کاری پنجره‌ها و گچ‌بری‌های ستون‌های روی ایوان اشاره کرد. درهای چوبی خانه دهدشتی با طرح‌ها و نقوش گره‌چینی و اسلیمی تزیین شده‌اند. پنجره‌های خانه نیز با ارسی‌های رنگی تزیین شده‌اند که درخشندگی خاصی به نمای خانه بخشیده‌اند. ستون‌های روی ایوان خانه نیز با گچ‌بری‌های زیبا و هنرمندانه تزیین شده‌اند.

این خانه در واقع یک منزل مسکونی بوده که به خانواده دهدشتی‌ها تعلق داشته و نسل به نسل بطور موروثی از فردی به فرد دیگری منتقل شده‌ است و پس از انقلاب اسلامی، سازمان میراث فرهنگی آن را از مالک نهایی خریداری کرد.

عمارت دهدشتی بوشهر

در قلب بافت تاریخی بوشهر، در محله کوتی، بنایی با شکوه و مجلل به چشم می‌خورد که با ظرافت و زیبایی خاصی ساخته شده است. این بنا که عمارت دهدشتی نام دارد، یکی از آثار تاریخی ارزشمند استان بوشهر است و در سال ۱۳۷۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

عمارت دهدشتی در دوره قاجار توسط حاج غلامحسین دهدشتی شاهرخ، تاجر روغن، ساخته شد. این بنا چهار طبقه دارد و از عمده مصالح آن گچ، سنگ مرجانی، آهک، چوب ساج و صندل تشکیل شده است. پوشش سقف از چوب صندل است و سقف اتاق پذیرایی با نقاشی رنگ و روغنی که برگرفته از نقاشی اروپایی است، تزئین شده است.

در و پنجره‌های عمارت دهدشتی با گچبری‌های زیبا و گره چینی‌های هنرمندانه تزئین شده‌اند. هلال‌ها، درها، کنده کاری روی اتاق‌ها و پنجره‌های دیواری نیز از دیگر عوامل تزئینی این بنا هستند. شیشه‌های رنگی نیز باعث تلطیف نور و زیبایی بیشتر ساختمان شده‌اند.

عمارت دهدشتی در گذشته کاربری تجاری و مسکونی داشته است. این بنا اکنون به عنوان موزه تاریخ پزشکی خلیج فارس مورد استفاده قرار می گیرد.

در سال‌های اخیر اقدامات مرمتی زیادی در عمارت دهدشتی انجام شده است. از جمله اقدامات مرمتی انجام شده در این بنا می‌توان به شمع‌گذاری قسمت‌های در حال تخریب، تعمیر پشت بام و بازسازی و مرمت قسمت‌های فروریخته اشاره کرد.

دهدشتی‌ها، مهاجرانی از دهدشت بودند که در دوره قاجار به بوشهر نقل مکان کردند. آنها محله دهدشتی را در شرق بوشهر بنا کردند و در آنجا مسجد، حسینیه و سایر بناهای عمومی و مذهبی ساختند.

عمارت دهدشتی، یکی از آثار برجای مانده دهدشتی‌ها است که اسناد و مدارک زیادی از آن کشف و شناسایی شده است. بررسی و مطالعه این اسناد، برای پژوهشگران حوزه تاریخ و فرهنگ بوشهر و جنوب ایران حائز اهمیت است.

بر اساس اسناد و مدارک برجای مانده از خاندان دهدشتی، می‌توان به رونق بی‌سابقه تجاری شهر بوشهر در دوره قاجار پی برد. این اسناد، شامل اسناد مالی، تجاری، بازرگانی، حقوقی، دفاتر و صورتحساب‌ها هستند که نشان می‌دهند دهدشتی‌ها از تجار موفق و ثروتمند بوشهر بودند.

اسناد و مدارک برجای مانده از خاندان دهدشتی در این عمارت، از جمله اسناد آقا صاحب دهدشتی، عبدالرسول دهدشتی، حاجی علی دهدشتی، محمدتقی دهدشتی و دیگر اسناد مالی، تجاری، بازرگانی، حقوقی، دفاتر و صورتحسابها، نشان‌دهنده رونق بی‌سابقه تجاری شهر بوشهر در دوره قاجار و پس از آن است. این اسناد که در عمارت دهدشتی نگهداری می‌شوند، اطلاعات ارزشمندی در مورد تجارت، بازرگانی، اقتصاد و زندگی اجتماعی شهر بوشهر در این دو دوره ارائه می‌دهند.

اسناد عمارت دهدشتی تا پیش از بررسی و پژوهش در این عمارت، در صندوق‌هایی به شیوه بسیار نامناسب نگهداری می‌شدند. این اسناد در سال ۱۳۷۷ مورد بررسی و پژوهش قرار گرفتند و گزارشی از آنها در همان سال منتشر شد.

اسناد این مجموعه، از حیث تنوع و نوع مواد، شامل پاکت نامه‌ها، تمبر، اوراق تجاری، مالی، بازرگانی، حقوقی، دفاتر، تقویم‌ها و مجوزهای گمرکی هستند. این اسناد، اطلاعات ارزشمندی در مورد تاریخ و فرهنگ بوشهر و جنوب ایران در دوره قاجار ارائه می‌دهند.

بوشهر در دوره قاجار، بندری معتبر و پررونق بود که با بمبئی برابری می‌کرد. این شهر از مراکز تجاری و ثروتمند ایران به شمار می‌آمد و از جمعیت زیادی برخوردار بود.

دهدشتی یکی از محلات بندر بوشهر واقع در منطقه ۱ شهر بوشهراست. محله دهدشتی محل سکونت مهاجرینی بود که از نواحی دهدشت به بندر بوشهر آمده و به تجارت مشغول بودند.

افرادی که از دهدشت به این محله مهاجرت کردند: حاج میرزا عبدالحسین دهدشتی شاهرخ ،حاج محمد علی دهدشتی شاهرخ، حاج محمدحسین دهدشتی شاهرخ ، حاج عبدالکریم دهدشتی، حاج میرزا مصطفی دهدشتی شاهرخ ،حاج عبدالرضا دهدشتی شاهرخ، حاج محمدتقی دهدشتی شاهرخ از این دسته هستند .

در زمینه سیاسی، دهدشتی‌ها در امور شهر بوشهر مشارکت می‌کردند و در برخی موارد به مقامات دولتی نیز می‌رسیدند. آنها با مشارکت در امور شهر، به توسعه بوشهر کمک کردند. همچنین با رسیدن به مقامات دولتی، در تصمیم‌گیری‌های سیاسی نقش داشتند.

در مجموع، دهدشتی‌ها با تلاش و پشتکار خود، نقش مهمی در توسعه اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی بوشهر و خلیج فارس داشتند. آنها با ساخت بناهای تاریخی، فعالیت های اقتصادی گسترده، و مشارکت در امور شهرهای مختلف، به این مناطق هویت و اعتبار بخشیدند.

تجار دهدشتی از جمله بازرگانان موفقی بودند که در دوره قاجار در بندر بوشهر فعالیت می‌کردند. آنها از دهدشت، شهری در استان کهگیلویه و بویراحمد، به بوشهر مهاجرت کرده بودند. دلایل مختلفی برای این مهاجرت وجود داشت، از جمله رونق تجارت در بوشهر و ناآرامی‌های سیاسی و اجتماعی در دهدشت.

دهدشتی‌ها در دوره قاجار از دهدشت به بوشهر مهاجرت کردند و در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی نقش مهمی در توسعه این شهر و خلیج فارس داشتند.

در زمینه اقتصادی، دهدشتی‌ها در زمینه‌های واردات و صادرات کالا، کشتی‌رانی، و صرافی فعالیت می‌کردند. آنها با کشورهای مختلف از جمله بریتانیا، فرانسه، و هند تجارت می‌کردند و باعث رونق اقتصادی بوشهر و خلیج فارس شدند.

در زمینه اجتماعی و فرهنگی، دهدشتی‌ها مساجد، مدارس، و بیمارستان‌هایی را در بوشهر ساختند. آنها با ساخت مساجد و مدارس، به توسعه فرهنگ و دین در بوشهر کمک کردند. همچنین با ساخت بیمارستان‌ها، به بهبود وضعیت بهداشت و درمان در این شهر کمک کردند.

شهر دهدشت هویت و خاطره تاریخی خود را از مجموعه بلادشاپور (بافت قدیم شهر) می‌گیرد این مجموعه که در گذشته مطمئن‌ترین و نزدیک‌ترین مرکز ارتباط تجاری بین اصفهان (مرکز ایران) و بنادر جنوبی کشور بوده‌است در همسو نگری و همگرایی اقوام و شهروندان شهر دهدشت نقش بسزایی داشته و دارد.

علاوه بر این دهدشت محل عبور سپاهیان اسکندر مقدونی در حمله به تخت جمشید بوده‌است. تنگ‌تکاب در نزدیکی شهر دهدشت که محل درگیری سپاهیان آریوبرزن با اسکندر مقدونی بوده‌است؛ گذرگاهی بسیار مهمی تلقی می‌شد؛ چرا که مسیر اصلی دو استان باستانی ایران، یعنی فارس و خوزستان بود. مسیر عبور شوش به پارسه از ارجان (بهبهان) به بلادشاپور (دهدشت) و سپس به تخت جمشید بوده؛ به همین خاطر یونانی‌ها به تنگ تکاب می‌گفتند. شاید کمتر مسیر ترددی در ایران بتوان پیدا کرد که به اندازهٔ این تنگه مورد اشارهٔ تاریخ نگاران و باستان‌شناس‌ها قرار گرفته باشد.

تصاویری از ویرانه های شهر باستانی بلاد شاپور ( دهدشت)

در سندی که از عصر شاه عباس صفوی در سال ۱۰۸۶ هجری قمری به جا مانده نام این شهر قریه‌الدشت بوده که در زمان حکومت سلجوقیان به اوج رونق خود رسیده‌است.

با توجه به موقعیت جغرافیایی و استراتژیکی این شهر و اینکه کوتاه‌ترین راه میان بنادر جنوبی و اصفهان مرکز حکومت صفویان بود از اهمیت خاصی برخوردار بوده‌است.

وجود راه‌های سنگفرش شده و پل‌های متعدد و مرکزیت تجاری آن حکایت از این دارد که شاخه‌های فرعی جاده ابریشم از این شهر عبور می‌کرد.

وجود ارگ قدیمی، دو هزار خانه، مسجدها، گرمابه‌ها، کاروانسرا، زیارتگاه‌ها و برج و باروی گرداگرد شهر مجموعه بناهای باقی مانده از این بافت تاریخی است که بخشی از آن بازسازی شده‌است. سنگ لاشه، گچ، ساروج، خاک، نی و تنبوشه سفالی عمده‌ترین مصالح ساختمانی به کار رفته در بافت قدیم شهر دهدشت هستند.

اگر شما هم از دهدشتی های ایران هستید برای ما بنویسید

منابع:

ایرنا:مهاجرت دهدشتی‌ها و میراث آنان برای ایرانیان

اول فارس:چند واقعیت ناگفته ولی خواندنی از امپراطوری ساسانیان در ایران !

کریمیان سردشتی، نادر. (۱۳۹۷). اسناد و مدارک تاریخی عمارت دهدشتی. بوشهر: مجله فرانما، فصلنامه حوزه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

در این مقاله، اسناد و مدارک برجای مانده از خاندان دهدشتی بررسی شده‌اند. این اسناد اطلاعات ارزشمندی در مورد تجارت، بازرگانی، اقتصاد و زندگی اجتماعی شهر بوشهر در دوره قاجار و دوره پهلوی اول ارائه می‌دهند.

شاهرخ مقدم، پروانه. (۱۳۹۱). علل مهاجرت تجار دهدشتی به بوشهر و نقش آن ها در تجارت خلیج فارس در دوره قاجار. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر.در این پایان نامه، عوامل مهاجرت تجار دهدشتی به بوشهر و نقش آن‌ها در تجارت خلیج فارس در دوره قاجار بررسی شده‌اند.