به گزارش اول فارس ، تازه‌ترین اطلاعات منتشره از سوی علی بیت‌اللهی، رییس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی حاکی از بروز نشانه‌های بی سابقه و عظیم فرونشست در یزد و اراک است. از سویی، فرونشست زمین در یزد به اندازه‌ای زیاد شده است که لوله آب چاه عمیق هم‌اینک دو متر بالاتر از سطح زمین قرار گرفته است. از سوی دیگر، در یک فیلم کوتاه در صفحه شخصی بیت اللهی، حفره‌های بزرگ به عمق ۱۰ متر در اطراف شهر اراک گزارش شده است.
به نوشته رییس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، یکی از شاخص‌ترین پدیده‌های لوله زایی ناشی از فرونشست زمین در ایران، فرونشست تجمعی حدود ۲ متری است. مهم‌ترین پهنه فرونشستی زمین در استان یزد، در مسیر بین یزد- اردکان واقع می‌شود. این پهنه فرونشستی به‌طور تقریبی دارای طولی معادل ۱۰۰ کیلومتر و عرض بیشینه آن در قسمت‌های مرکزی زون فرونشستی، حدود ۱۵ کیلومتر است.
بیشینه مقدار نرخ سالانه فرونشست زمین در این پهنه ۱۴ سانتی متر در سال گزارش شده است (سازمان نقشه‌برداری کشور) . این مسیر از سمت جنوب شرقی از جنوب یزد شروع (کمابیش در امتداد بزرگراه یزد – اردکان) و در ادامه از شاهدیه، زارچ، اشکدز عبور کرده و در محل تلاقی بزرگراه یزد- اردکان و بزرگراه کنار گذر حلقوی اردکان (در جنوب شرقی میبد) به بیشینه مقدار خود می‌رسد (۱۴ سانتی متر در سال) . شهرهای میبد، بفروئیه، اردکان و در نهایت احمد آباد در شمال غربی‌ترین حد این پهنه فرونشستی از جمله سکونتگاه‌های واقع در پهنه فرونشستی یزد-اردکان است.
یکی از شاخص‌ترین پدیده لوله زایی ناشی از فرونشست زمین در ایران است که فرونشست تجمعی حدود ۲ متری را نشان می‌دهد.براساس اطلاعات موجود، نرخ چند سال اخیر فرونشست زمین در نقطه چاه مورد نظر، ۱۰ سانتی متر بر سال برآورد شده است.
طبق اعلام آب منطقه‌ای یزد، سطح ایستابی در محل چاه مشاهده‌ای که دچار لوله زایی شده است. در سال ۱۳۵۲ (زمان حفر چاه پیزومتری)، ۳۳ متر بوده که در سال ۱۴۰۲ سطح آب در این منطقه با افتی معادل ۴۳ متر در طول ۵۰ متر، به عدد ۷۶ متری رسیده است (افت سالانه ۸۶ سانتی متر در سال) .
اگر میزان فرونشست تجمعی ۲ متر فرض شود، در این حالت، نرخ فرونشست متوسط سالانه حدود ۴ سانتی متر در سال در نقطه چاه مشاهده‌ای خواهد بود.
از آنجا که در رخداد فرونشست زمین، لوله چاه همراه لایه‌های سطحی در برگیرنده آن، پایین رفته و به‌طور کامل در نقطه ارتفاعی سابق خود ثابت نمی‌ماند، از این رو، تخمین زده می‌شود که فرونشست تجمعی زمین بیش از ۲ متر باشد. همانطور که اشاره شد؛ در سال‌های اخیر نرخ فرونشست زمین در مختصات نقطه چاه، ۱۰ سانتی متر در سال گزارش شده است.
از این رو بدیهی است طی سال‌های شروع افت سطح آب و به تبع آن فرونشست زمین، نرخ فرونشست زمین کمتر از ۱۰ سانتی متر بوده است و لذا با تقریب می‌توان فرونشست تجمعی نقطه چاه مشاهده‌ای (شکل نشان داده شده)، حدود ۴ متر تخمین زد که معرف نرخ فرونشست متوسط سالیانه حدود ۸ سانتی متر در سال خواهد بود.
بخشی از این مقدار کل فرونشست زمین لوله چاه همراه لایه‌های زمین پایین رفته و بخشی دیگر به‌دلایل جنس لایه‌ها، نحوه اتصال لوله جداره با زمین اطراف، کیفیت گراول پکینگ و … به‌صورت لوله زایی (حدود ۲ متر) خود را نشان داده است.
بیشینه مقادیر نرخ سالیانه فرونشست زمین در استان ها
بیت اللهی پیش از این نیز در مطلبی اعلام کرده بود که براساس ارزیابی‌های صورت گرفته از مجموع داده‌های در دسترس سازمان نقشه‌برداری، در ۱۸ استان کشور، بیشینه نرخ فرونشست به بیش از ۱۰ سانتی متر در سال می‌رسد. در ۸ استان این مقدار بین ۵ تا ۱۰ سانت در سال و در ۴ استان دیگر، زیر ۵سانتی متر در سال است.
عدد بیشینه نرخ فرونشست زمین در پهنه‌های فرونشستی نیز بسیار بزرگ و قابل ملاحظه است.
لازم به‌ذکر است که مقدار بیشینه فرونشست زمین همراه با وسعت پهنه‌های فرونشستی زمین، شاخص خطر مهمی است که بر اساس آن در استان‌های خراسان رضوی، کرمان، فارس، تهران و اصفهان این شاخص قابل توجه می‌باشد.
تدوین مقررات ملی فرونشست زمین در حیطه برداشت آب‌های زیرزمینی، تغذیه آبخوان‌ها، نوع و شیوه کشت و زرع و آبیاری، مکان‌یابی صنایع آب‌بر، روش‌های طراحی مستحدثات در زون‌های خطر فرونشست، روش‌های مقاوم سازی مستحدثات و زیرساخت‌ها و آثار تاریخی، مهم‌ترین اقدام در کنترل فرونشست و کاهش خطرات آن در کشور است.
۴٩ درصد جمعیت ایران درگیر فرونشست
به گفته رییس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و شهرسازی، محاسبات انجام شده نشان می‌دهد که چیزی حدود ۴٩ درصد جمعیت کل ایران بر روی پهنه‌های فرونشستی یا مجاورت آن سکونت دارند. مطالعات نشان می‌دهد که متاسفانه محدوده‌های جمعیتی عمده و کلان کشور مانند تهران، مشهد، شیراز، کرمان و از همه مهم‌تر اصفهان و چند کلان‌شهر دیگر دقیقا در محدوده فرونشستی قرار دارند یا درمجاورت و حاشیه زون‌های فرونشستی واقع شده‌اند.
گسترش روزانه پهنه‌های فرونشست
رییس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و شهرسازی تاکید کرد: خصلت فرونشست زمین این است که هر روز ادامه دارد و استنباط می‌شود که اگر همین روال ادامه پیدا کند این زون‌های مجاورت فرونشست هم جزو پهنه‌های فرونشست خواهند شد و به این پهنه می‌پیوندند و وسعت فرونشست افزایش پیدا می‌کند.
بیت‌اللهی افزود: مساحت زون‌های فرونشستی در کشور نسبت به ۵ سال گذشته حدود ٣ برابر افزایش پیدا کرده و رشد پهنه خصوصیت فرونشست است.
وی گفت: باید توجه داشت که این حجم جمعیت و ساخت و سازها، ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها و شریان‌های حیاتی تحت تاثیر این موضوع هستند و کاهش این ریسک نگاه ویژه‌ای را می‌طلبد .
در زمان حاضر بیشترین فرونشست به‌لحاظ وسعت، مربوط به استان‌های فارس، اصفهان، کرمان و تهران است.
نتایج بررسی‌های بین‌المللی نشان می‌دهد، ایران دومین کشور دنیا از نظر نرخ و سومین کشور از نظر مساحت فرونشست در جهان است! فرونشست زمین پدیده‌ای مخرب است که در سراسر جهان رخ می‌دهد و باعث آسیب به زیرساخت‌ها، افزایش خطر سیل، فرسایش خاک و کاهش ذخیره آبخوان‌ها می‌شود. وضعیت بحرانی ایران از نظر فرونشست زمین، منجر به این شده است تا مسوولان به‌طور متناوب تازه‌ترین دست یافته‌های خود از بررسی سرزمین ایران را در اختیار اصحاب رسانه قرار دهند. دیروز نیز تازه‌ترین اطلاعات درباره میزان فرونشست در استان‌ها و همچنین وضعیت فرونشست در مناطق شهر تهران و مناطق اطراف پایتخت اعلام شود. بر این اساس، بزرگ‌ترین نرخ فرونشست کشور با سالانه ۳۵سانتی‌متر مربوط به کرمان و منطقه بهرمان است. مناطق ۱۷، ۱۸ و ۱۹ تهران نیز دارای بالاترین نرخ فرونشست در پایتخت به شمار می‌روند.
فرونشست ۳۵ سانتی‌متری در کرمان
آنگونه که گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد، بزرگ‌ترین نرخ فرونشست کشور با سالانه ۳۵سانتی‌متر مربوط به کرمان و منطقه بهرمان است. پس از استان کرمان، البرز قرار دارد. در جنوب این استان حوالی دشت جنوب هشتگرد یعنی از سمت شهریار به‌سمت غرب، سالانه ۳۲ سانتی‌متر فرونشست زمین رخ می‌دهد. به‌لحاظ وسعت و پراکندگی، خراسان رضوی ۵ برابر بیشتر از مساحت سایر استان‌ها فرونشست زمین دارد. در زمان حاضر بیشترین فرونشست به‌لحاظ وسعت، مربوط به استان‌های فارس، اصفهان، کرمان و تهران است. بیشترین فرونشست زمین در تهران مربوط به ورامین است که سالانه حدود ۱۷ سانتی‌متر است. شکاف فرونشست کم‌نظیری در دنیا در این منطقه وجود دارد که حدود ۳ کیلومتر از معینآباد تا جاده گرمسار به قم است.
بالاترین نرخ در مناطق ۱۷، ۱۸ و ۱۹ تهران
بر اساس این گزارش، در اطراف تهران، دشت ورامین دارای فرونشست‌های وسیع است. زون‌های فرونشست زمین در تهران بیشتر در جنوب و جنوب غربی شهر تهران تا شهریار قرار دارند. نرخ فرونشست زمین در تهران را ۱۵ تا ۲۲ سانتی‌متر در سال است. علاوه بر آن لکه‌هایی در فرونشست در دشت ورامین، شهریار به سمت پیشوا مشاهده می‌شود که نرخ ۱۷ سانتی‌متر در سال را نشان می‌دهد. در دشت ورامین شکاف‌هایی نمایان شده که در دنیا بی‌نظیر است. این منطقه فرونشست شامل معینآباد به سمت جاده گرمسار به قم می‌شود. مناطق ۱۷، ۱۸ و ۱۹ از پهنه‌های فرونشست در تهران به شمار می‌روند که دارای نرخ فرونشست ۲۲ سانتی‌متری در سال هستند.منبع:روزنامه تعادل
نظرات