نگاه کنید|چشمه زیبای آب ریز و تاریخ دُشمَن زیاری

 تصاویری از چشمه زیبای آب ریز دشمن زیاری  در کیلومتر ۳۰ جاده دهدشت به اصفهان استان کهگیلویه و بویراحمد را مشاهده می کنید

به گزارش اول فارس ، دُشمَن زیاری از ایلات قوم لر ساکن در استان های فارس ، کهگیلویه و بویراحمد و بوشهر که شامل دو شاخه دشمن زیاری کهگیلویه یکی از چهار ایل چهاربنیچه جاکی و دشمن زیاری ممسنی است. بر اساس گفته‌ها دشمن زیاری ها از نوادگان دشمن زیار(باوندی) سر سلسله ملوک آل‌ کاکویه هستند. رستم بن مرزبان دشمنزیار از دودمان باوند طبرستان بود. وی با حمایت آل‌بویه شاخه ری، توانست در بخش‌های مرکز و غرب ایران سال‌های «۴۰۰ ق / ۱۰۰۹ م» سلسله آل کاکویه را بنیادکند.

به نظر می آید نام این ایل برگرفته از نام نیای این ایل و بنیادگزار دولت کاکویی، ابوجعفر محمد بن رستم دشمنزیار ملقب به علاءالدوله محمد نامدار به ابن کاکویه است.نام پدر علاءالدوله در سکه‌ها، «دشمنزار» ثبت شده، ولی تاریخ نویسان آن را «دشمنزیار» نوشته‌اند و به گمان بسیار دشمنزار و کاکویه به یک شخص یعنی همان پدر علاءالدوله گفته می‌شد.

آل کاکویه یا کاکویان دودمانی از امیران دیلمی (باوندیان) بودند که در دورهٔ فروپاشی آن‌ها در باختر ایران روی کار آمدند و در برابر قدرت سلجوقی استقلال خویش را از دست دادند و به صورت امیران تابع آن‌ها درآمدند.

بنیادگذار این دولت، ابوجعفر محمد بن رستم دشمنزیار ملقب به «علاءالدوله محمد» نامدار به «ابن کاکویه» است. کاکویه واژه‌ای فارسی و به معنای دایی است زیرا پدر علاءالدوله، دایی مجدالدولهٔ دیلمی و به گفتاری داییِ مادر او بود. نام پدر علاءالدوله در سکه‌ها، «دشمنزار» ثبت شده، ولی تاریخ‌نویسان آن را «دشمنزیار» نوشته‌اند و به گمان بسیار دشمنزار و کاکویه به یک شخص یعنی همان پدر علاءالدوله گفته می‌شده است. رستم دشمنزیار، دایی مجدالدولهٔ دیلمی، در شهریارکوه فرمانروایی می‌کرد. قابوس بن وُشمگیر، امیرِ زیاری، اسپهبد شهریار بن دارای باوندی را برای نبرد با رستم بن مرزبان روانه کرد.

اسپهبد شهریار رستم را شکست داد و در آن نواحی خطبه به نام قابوس، امیر زیاری، خواند.دربار علاءالدوله محمد، مشوق امیران و دانشمندان بود و فیلسوف نامدار ایرانی، ابن سینا تا هنگام مرگ وزارت او را داشت. دانشنامهٔ علایی نوشتهٔ ابن سینا و نیز نزهت‌نامهٔ علایی نوشتهٔ شهمردان بن ابی‌الخیر رازی، هردو به علاءالدوله تقدیم شده‌است. تاختن‌های ترکان غز وضع سیاسی ایران را به کلی دگرگون ساخت و کاکوییان را مانند دیگر نیروهای دیلمی به حالت دفاعی درآورد. هنگامی که ابن‌کاکویه در سال ۴۳۳ق (۱۰۴۱م) مرد و پسرش فرامرز در اصفهان به جای او نشست ولی ناچار شد سروری سلجوقیان را به رسمیت بشناسد.

فرمانرواها

ابتدا ابوجعفر محمد بن رستم دشمنزیار که در سال ۳۹۸ توسط سیده ملک‌خاتون، عمهٔ خود، به حکومت اصفهان رسید و ۳۵ سال بر اصفهان و همدان حکومت کرد. وی ۵ فرزند داشت؛ فرامرز، گرشاسب، دشمنزیار، ابوحرب و یک دختر داشت. بعد از وی، ابومنصور فرامرز با کش‌وقوس‌های فراوان به حکومت رسید و ابوکالیجارْ گرشاسب به حکومت همدان رسید و بعد از فتح اصفهان به دست طغرل، حکومت وی به یزد منتقل شد.

نقشه قلمرو پادشاهی کاکویه ها

بعد از ابومنصور، ابوکالیجار گرشاسب به حکومت رسید و بعد از وی، مؤیدالدوله ابومنصور علی بن فرامرز به حکومت رسید و با یکی از دختران خاندان سلجوقی ازدواج کرد ولی سرانجام در جنگی کشته شد. در وصف وی شعری سروده شده است:

پنجمین حاکم از این دودمان گرشاسب دوم است که توانست برای مدتی حکومت کند. این خاندان در آبادانی شهر یزد بسیار کوشیدند و خدمات ارزنده برای این دیار انجام دادند.

میرزا حسن فسایی مولف کتاب فارسنامه ناصری در مورداین ایل چنین نگاشته : دشمن زیاری نام دو طایفه است . آنچه که در نواحی نورآباد مَمَسَنی توقف دارند آنها را دشمن زیاری مَمَسَنی گویند و آنچه در کهگیلویه توقف دارند ، آنها را دشمن زیاری کهگیلویه گویند و دشمن زیاری کهگیلویه دو قسمت شده یکی را ” الیاسی ” و دیگری را ” گشتاسبی ” گویند و هریک چندین تیره گشته اند مانند : باوردیناری ، بویری ، سلطانی ، سودیناری ، شیر محمدی ، قلندری ، این شش تیره از الیاسی است و میراحمدی ، از گُشتاسبی است و کلانتر دشمن زیاری در قدیم از تیره شیرمحمدی بود و شماره تمام این تیره های دشمن زیاری از چهارصد خانوار نگذرد و در دولت نادرشاهی ، محمدخان گُشتاسبی دشمن زیاری کلانتر این ناحیه و ضابط تمام ” چهار بنیچه جاکی ” کهگیلویه بود و خانه عالی در قصبه ” دِهدَشت ” بساخت و سالها به بزرگی گذرانید و تا کنون آن خانه و توابع آن برای استحکامی آن از گچ و سنگ باقی است و بعد از وفات محمدخان گُشتاسبی کلانتری این ناحیه به فریدون خان اِلیاسی قرار گرفت و بعد از وفات او پسرش جمشیدخان به جای پدر نشست و بعد از وفات او پسرش رستم خان دشمن زیاری به کلانتری برقرار گردید .

این ایل به جنگاوری شهره بود و در لشکرکشی نادر شاه افشار به هندوستان، عده‌ای از جنگاوران دشمن زیاری به فرمانِ خانِ گشتاسبی در لشکر نادر شاه در نبرد کرنال حضور داشتند.

همچنین شاه افشار در جنگ‌های ایران و عثمانی از سربازان دشمن زیاری بهره بسیار جسته‌ اما پس از شکست زندیان و کشته شدن لطفعلی خان زند، دشمن‌زیاری‌ها توسط قاجاریان سرکوب شدند و مرکز حکومت خان دشمن زیاری (شهر دهدشت کنونی) به دست قاجاریان تسخیر و غارت شد.

این وقایع باعث از هم گسیختگی و پراکندگی ایشان و کوچ برخی از طوایف این ایل به اقصی نقاط جنوب اعم از استان فارس، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان و بوشهر گشت.

اکنون مردم این ایل کم و بیش در اکثر مناطق ایران به ویژه جنوب کشور پراکنده‌اند اما بخش اعظم ایل دشمن‌زیاری در استان کهگیلویه و بویراحمد شهرستان کهگیلویه (در روستاهای کلات، کوشک دشمن زیاری، گچی، زیرنا، آبریز، سرخون،برافتاب،لیرکک،راک،گندک،کنجه زار، داریاب،دره ی کل،قلعه دختر،گاودانه،چم مورد، سه گدار، کری، بیدانجیر، مله سبز، قلعهٔ گل، دشت قاضی، دشت بن، ده شیخان و … و مناطق سردسیری دالون و جوکار) ساکن هستند.بخش دیگری از این ایل بصورت پراکنده واقع در گچساران، بویراحمد، بهمئی و استان فارس به طور عمده در دشمن زیاری در شهرستان ممسنی، شهرستان بیضا، شهرستان سپیدان و بخش چنارشاهیجان از استان فارس هستند که از قدیم در این منطقه بوده‌اند.

عضو کانال ما در تلگرام شوید

یکی از طوایف ایل دشمن زیاری به‌نام طایفه قلی نیز از کلاه‌سیاه واقع دردشمن زیاری از ممسنی در استان فارس به یکی از بخش‌های دشتستان در استان بوشهر به‌نام ده‌کهنه که امروزه شبانکاره نام دارد کوچ نمودند.

اگر شما در باره دشمن زیاری بیشتر می دانید  پائین همین صفحه بنویسید