هشدار جدی استاد دانشکده داروسازی شیراز درباره مسمومیت با استامینوفن
استامینوفن، داروی مسکن و تب‌بر رایج، می‌تواند به علت مصرف نادرست، باعث مسمومیت جدی و نارسایی حاد کبدی شود.
به گزارش اول فارس از شیراز – دکتر حسین نیک‌نهاد، عضو هیات علمی گروه فارماکولوژی و سم‌شناسی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی شیراز، نسبت به خطر مسمومیت با داروی استامینوفن، که یکی از پرمصرف‌ترین و در دسترس‌ترین مسکن‌ها و تب‌برهاست، به خانواده‌ها هشدار داد. وی با تأکید بر ایمنی و اثربخشی این دارو در دوزهای صحیح، مصرف نادرست آن را یکی از علل شایع مسمومیت‌های دارویی و نارسایی حاد کبد برشمرد و آگاهی خانواده‌ها را عامل کلیدی در پیشگیری دانست.
استامینوفن در اشکال دارویی مختلفی برای بزرگسالان (قرص‌های ۳۲۵ و ۵۰۰ میلی‌گرمی) و کودکان (قرص‌های ۱۰۰ میلی‌گرمی و شربت یا سوسپانسیون خوراکی) موجود است. دکتر نیک‌نهاد یادآور شد که این دارو در ترکیبات دیگر مانند قرص‌ها و شربت‌های سرماخوردگی و قرص A.C.A. نیز وجود دارد که این موضوع ریسک مصرف بیش از حد مجاز را افزایش می‌دهد.
چه کسانی بیشتر در خطر مسمومیت کبدی هستند؟
به گفته دکتر نیک‌نهاد، برخی افراد حتی با مصرف دوزهای معمول و درمانی استامینوفن، در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به سمیت کبدی قرار دارند. این گروه‌ها شامل:
- افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای کبدی.
- بیماران مبتلا به صرع که داروهای ضد صرع مصرف می‌کنند.
- افراد دچار سوء تغذیه.
- کسانی که مصرف مزمن و زیاد الکل دارند.
مسمومیت: از دوز مجاز تا آسیب کبدی
کبد وظیفه متابولیزه و غیرسمی کردن استامینوفن را بر عهده دارد. دکتر نیک‌نهاد توضیح داد که مصرف دوزهای بالاتر از حد مجاز، باعث اشباع شدن ظرفیت کبد می‌شود و در نتیجه، ماده‌ای سمی به نام N-استیل-پارا-بنزوکوئینون ایمین (NAPQI) تولید می‌شود که به‌سرعت به سلول‌های کبدی آسیب می‌زند.
دوزهای مجاز مصرف
- بزرگسالان: مصرف بیش از ۴ گرم (۴۰۰۰ میلی‌گرم) در یک روز ایمن نیست و خطر مشکلات جدی کبدی را دارد.
- کودکان: دوز ۶۰ میلی‌گرم به نسبت کیلوگرم وزن بدن کودک و بیشتر در یک روز می‌تواند باعث آسیب و سمیت شود.
هشدار مهم: تداخلات دارویی خطرناک
یکی از مهم‌ترین هشدارهای این متخصص، توجه به وجود استامینوفن در داروهای ترکیبی رایج سرماخوردگی، سردرد و کمردرد است. مصرف همزمان این داروها با قرص ساده استامینوفن، بدون آگاهی بیمار، دوز کلی دارو را از حد ایمن فراتر می‌برد. “همیشه برچسب داروها را با دقت مطالعه کنید.”
داروهایی که در ترکیب با استامینوفن، سمیت آن را تشدید می‌کنند:
- سایر فرآورده‌های حاوی استامینوفن
- داروهای رقیق‌کننده خون مانند وارفارین
- داروهای ضد صرع مانند فنی‌توئین، کاربامازپین و فنوباربیتال
- برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مانند ایزونیازید و ریفامپین
- الکل‌ها و مشروبات الکلی
علائم مسمومیت با استامینوفن
اصلی‌ترین عضو درگیر، کبد است و علائم در چند مرحله ظاهر می‌شوند:
- مرحله اول (۲۴ ساعت اول): ممکن است علائمی ظاهر نشود یا علائم مبهمی مانند بی‌اشتهایی، حالت تهوع، استفراغ و درد شکم بروز کند.
- مرحله خطرناک (۲۴ تا ۷۲ ساعت بعد): با پیشرفت آسیب کبدی، علائم هشداردهنده‌ای شامل زردی پوست و چشم (یرقان)، تیرگی ادرار، درد در ناحیه فوقانی راست شکم و گیجی مشاهده می‌شود.
دکتر نیک‌نهاد یک نکته حیاتی را مطرح کرد: “در صورت شک به مصرف بیش از حد، منتظر بروز علائم نمانید؛ علائم ممکن است چند روز طول بکشد تا ظاهر شوند، اما فرصت طلایی برای درمان بسیار محدود است.”
اقدامات ضروری برای پیشگیری و مقابله
دکتر نیک‌نهاد برای حفظ ایمنی خانواده‌ها، توصیه‌های زیر را ارائه کرد:
- ذخیره‌سازی ایمن: داروهای حاوی استامینوفن را در بسته‌بندی اصلی و دور از دسترس کودکان نگهداری کنید.
- دوز دقیق کودکان: کودکان دارو را فقط با وسیله اندازه‌گیری دقیق (سرنگ یا پیمانه مدرج) مصرف کنند.
- تأثیر غذا: مصرف همزمان استامینوفن با غذا، به ویژه غذاهای سرشار از پکتین (مانند ژله)، کربوهیدرات‌ها و سبزیجات چلیپایی (مانند کلم بروکلی)، می‌تواند سرعت جذب دارو را کاهش دهد.
- فوریت‌های پزشکی: در صورت مصرف اتفاقی یا عمدی بیش از حد استامینوفن، بلافاصله با مرکز اطلاع‌رسانی داروها و سموم (۱۴۹۰) یا اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید.
عوارض جانبی و حساسیت
استامینوفن در دوزهای درمانی به خوبی تحمل می‌شود و شایع‌ترین عوارض شامل حالت تهوع، استفراغ و یبوست است. واکنش‌های آلرژیک جدی نادر هستند، اما در صورت مشاهده علائمی چون بثورات پوستی، تورم (به خصوص در صورت، زبان و گلو)، سرگیجه شدید یا مشکل در تنفس، باید فوراً به پزشک مراجعه شود. همچنین، در نوزادان، هرگونه علامت غیرعادی پس از مصرف دارو باید با پزشک کودک در میان گذاشته شود.
