پول بدهید، مخترع شوید
به گزارش اول فارس، جامعه علمی جهان در چندسال اخیر به‌طور پیاپی با شوک‌های افشای مقالات علمی جعل‌‌شده و ثبت جعلی نام نویسندگان مقالات روبه‌رو شده است. به‌طوری‌که هرساله فهرستی بلند و بالا از مقالاتی که توسط مجلات علمی با برچسب «پس‌گرفته‌شده» (Retracted) مشخص شده‌اند، منتشر می‌شود. بسیاری از این مقالات به‌دلیل آنکه حق تألیف آنها توسط برخی شرکت‌ها به شخصی دیگر فروخته شده است، در این فهرست قرار گرفته‌اند و از این طریق، تقلب دانشگاهی این «شبه‌دانشمندان فرصت‌طلب» مشخص می‌شود. حالا اما نوع دیگری از تقلب دانشگاهی شناسایی شده است و آن ثبت اختراعات جعلی است. یک پژوهش نشان می‌دهد تنها در دو سال گذشته، برخی شرکت‌های ثبت پژوهش‌ها و اختراعات علمی، طرح هزاران دستگاه عجیب و غریب در حوزه پزشکی را به‌عنوان اختراع به‌نام افراد مختلف ثبت و از این طریق درآمد کسب کرده‌اند؛ دستگاه‌هایی که وجود خارجی ندارند و حتی اطلاعات اولیه درباره مطالعات مربوط به آنها نیز در جایی ثبت نشده است.
پیش‌نویس مقاله‌ای که روز دوم اسفندماه توسط «ژورنال بین‌المللی صداقت علمی در آموزش» (International Journal for Educational Integrity) در دسترس عموم قرار گرفت، پرده از یک تقلب گسترده علمی برداشت. براساس آنچه در این مقاله منتشر شده است، در دو سال گذشته چند شرکت عمدتاً بریتانیایی هزاران طرح عجیب در حوزه تجهیزات پزشکی و سایر حوزه‌ها را به‌عنوان اختراع در «دفتر مالکیت معنوی بریتانیا» (IPO) به ثبت رسانده‌اند. مالکیت این اختراعات جعلی، به‌نام کسانی ثبت شده است که به این شرکت‌ها پول پرداخت کرده‌اند. درواقع این شرکت‌ها، چند برگ نوشته و تصویر از اختراعاتی را که وجود ندارند، در ازای دریافت پول، به‌نام محققان ثبت کرده‌اند. محققان نیز از این ثبت اختراع جعلی برای پیشرفت شغلی خود و گاهی دریافت پاداش استفاده کرده‌اند. نویسندگان مقاله عنوان کرده‌اند که اکثر این محققان از کشورهای هندوستان و پاکستان هستند.
البته در این مقاله نامی از افراد، دانشگاه‌های محل کار و شرکت‌های ثبت جعلی اختراعات برده نشده است. «امیلی هادسون» (Emily Hudson)، پژوهشگر مالکیت معنوی در دانشگاه «آکسفورد» که در تهیه این مقاله نقشی نداشته است، می‌گوید این داده‌ها «محرمانه» هستند: «این عمل با سوءاستفاده از ناآگاهی در مورد سیستم‌های مالکیت معنوی انجام می‌شود. بریتانیا مانند بسیاری از کشورها، به هنرمندان و سایرین اجازه می‌دهد تا آسان و با هزینه‌ای نسبتاً کم از طرح‌های خود حفاظت کنند، بدون اینکه متحمل فرایندهای دشوار و پرهزینه برای دریافت حق ثبت رسمی اختراع شوند. اما اینها اختراع نیستند بلکه طراحی‌هایی هستند که شرکت‌ها حق ثبت آنها را می‌فروشند.»
شرکت‌های ثبت، با مبلغی بین دو هزار تا ۳۰ هزار روپیه (معادل ۲۳ تا ۳۹۸ دلار آمریکا)، طرحی را که شکل و شمایل یک اختراع داشت، درحالی‌که وجود خارجی نداشت، به‌نام سفارش‌دهندگان در بریتانیا ثبت می‌کردند
«ریس ریچاردسون» (Reese Richardson)، از دانشگاه «نورث وسترن» (Northwestern) ایالات متحده و همکارانش که این مقاله را نوشته‌اند، در حال رصد شبکه‌های اجتماعی برای بررسی کارخانه‌های مقاله‌سازی که مقالات تقلبی دانشگاهی را برای چاپ در ژورنال‌ها یا ارائه‌های دانشجویی و پایان‌نامه می‌فروختند، موفق به کشف تقلب جدید در ثبت طرح‌های تقلبی شدند. از حدود دو سال قبل، توجه این گروه به تبلیغات برای نوعی جدیدی از محصولات دانشگاهی جلب شد و آن فروش حق انحصاری (پتنت) طراحی در بریتانیا بود. شرکت‌های ثبت، این کار را با مبلغی بین دو هزار تا ۳۰ هزار روپیه (معادل ۲۳ تا ۳۹۸ دلار آمریکا) انجام می‌دادند و طرحی را که شکل و شمایل یک اختراع داشت، درحالی‌که وجود خارجی نداشت، به‌نام سفارش‌دهندگان در بریتانیا ثبت می‌کردند.
گروه پژوهشی متوجه شدند این آگهی‌ها یک نکته مهم را آشکار می‌کنند و آن، تأثیر «ثبت اختراع» و داشتن پرونده ثبت طرح در سیستم رتبه‌بندی شغلی محققان در مجامع علمی کشور هند بود. درواقع، وجود سیستمی در دانشگاه‌های هندوستان که داشتن پرونده ثبت طرح را به‌عنوان یک امتیاز شغلی تلقی می‌کرد، باعث شده بود برخی محققان در این کشور راه میانبر را انتخاب کنند و با پرداخت مبلغی، برای خود پرونده ثبت طرح دست‌وپا کنند.
گروه تحقیقاتی نویسنده این مقاله بیش از ۲۰ مورد از این آگهی‌ها را با طرح‌های ثبت‌شده در دفتر مالکیت معنوی بریتانیا مطابقت دادند و متوجه شدند دو شرکت که در این ثبت‌ها نقش داشته‌اند، تقریباً دو هزار مورد مشابه دیگر را نیز به ثبت رسانده‌اند. هادسون می‌گوید طرح‌ها عمدتاً کودکانه و اغلب همراه با تصاویر سه‌بعدی موجود در سایت‌های اینترنتی بودند که در عنوان آنها از کلمات کلیدی مانند «با استفاده از هوش مصنوعی» یا «یادگیری ماشین» استفاده شده بود.
تقریباً در همه حوزه‌ها نیز طرح‌هایی به ثبت رسیده بود؛ از ماشین‌آلات کشاورزی گرفته تا تجهیزات الکترونیکی. اما بیشترین تعداد ثبت‌ها مربوط به تجهیزات پزشکی بود. به‌عنوان مثال، یکی از طرح‌های ثبت‌شده، کفشی را نشان می‌داد که ظاهراً دوربین و درگاه اتصال یو.اس.بی (USB) در اطراف و زیر آن قرار دارد و این طرح با عنوان «کفش هوشمند برای افراد کم‌بینا» ثبت شده بود. یا در طرحی دیگر، که عنوان «طراحی دستگاه بررسی سرطان پوست با استفاده از هوش مصنوعی با تفکر طراحی» را داشت، یک تصویر سه‌بعدی از یک اسلحه کلت کمری مدل «گلاک» (Glock) است که محل اتصال درگاه‌های یو.اس.بی و یک صفحه نمایشگر کوچک پشت آن اضافه شده است. ریچاردسون می‌گوید: «وقتی این یکی را دیدم، از عصبانیت نعره می‌زدم!»
با بررسی بیشتر پایگاه داده طرح‌های ثبت‌شده، محققان شش شرکت مشکوک دیگر را هم شناسایی کردند. این شرکت‌ها نسبتاً جدید بودند که البته حضور محدودی نیز در فضای اینترنت داشتند. طرح‌های آنها عناوین پرزرق‌وبرقی داشتند و تعداد متقاضیان این طرح‌ها نیز نسبتاً زیاد بودند. این شرکت‌ها هم طی حدود دو سال بیش از سه هزار طرح به ثبت رسانده بودند که این عدد، ۳.۳ درصد از کل طرح‌های ثبت‌شده در این بازه زمانی در بریتانیا است.
یکی از اعضای گروه پژوهشی: وقتی برای اولین‌بار در مورد این موضوع شنیدم، ذهنم حسابی به‌هم ریخت! گرفتن حق مالکیت معنوی، آن‌هم برای تقلب تحصیلی و کلاهبرداری برای من تازگی دارد
«سارا فاکرل» (Sarah Fackrell)، پژوهشگر حقوق مالکیت معنوی از دانشکده حقوق «شکاگو-کنت» (Chicago-Kent) ایالات متحده که با تخصص خود در حوزه حقوق در نگارش این مقاله مشارکت داشته است، می‌گوید: «وقتی برای اولین‌بار در مورد این موضوع شنیدم، ذهنم حسابی به‌هم ریخت! گرفتن حق مالکیت معنوی، آن‌هم برای تقلب تحصیلی و کلاهبرداری برای من تازگی دارد.»
آن‌طورکه گروه پژوهشی می‌گویند، تقریباً تمام نام‌هایی که در فهرست ثبت طرح‌های این‌چنینی یافت شده است، مربوط به محققان و دانشگاهیان یا دانشگاه‌های هندوستان بود.
«آچال آگاروال» (Achal Agarwal)، بنیانگذار «دیده‌بان پژوهش هند» (India Research Watch)، سازمانی که بر صداقت علمی در پژوهش‌های دانشگاهی تمرکز دارد، می‌گوید دانشگاه‌های هند برای محصولاتی مانند مقالات چاپ‌شده در مجلات و داشتن حق انحصاری ثبت‌شده، به کارمندان خود امتیاز اختصاص می‌دهند و کارمندان نیز باید حداقل امتیازات را برای از سر گذراندن بررسی‌های سالانه کسب کنند: «یک نهاد زیرمجموعه وزارتخانه‌ای که مسئولیت تأمین مالی دانشگاه‌ها را برعهده دارد، پیشنهاد کرده محققان باید امتیاز بیشتری برای ثبت حق انحصاری در نهادهای خارجی در مقایسه با ثبت در نهادهای محلی و داخلی کسب کنند. بااین‌حال، مؤسسات علمی هند در میزان رعایت به این توصیه‌ها رفتار متفاوتی دارند.» فاکرل می‌گوید «ثبت طرح به‌معنای داشتن حق انحصاری (پتنت) نیست و اگر دانشگاه‌ها به‌درستی بین این دو تفاوت قائل شوند، چیزی که در این پژوهش به‌تازگی کشف شده (ثبت طرح‌های عجیب در بریتانیا)، برای محققان سودی نخواهد داشت.»
«آنا آبالکینا»، از دانشگاه آزاد برلین (Free University of Berlin) که روی «کارخانه‌های مقاله‌سازی» (ساخت و فروش مقالات علمی به‌نام سفارش‌دهندگان) تحقیق می‌کند و اما در این پژوهش مشارکتی نداشته، می‌گوید کشف این شرکت‌ها توسط ریچاردسون و همکارانش ممکن است به دانشگاهیان در هند کمک کند، اما سودجویی‌هایی نظیر همین کار در جاهایی دیگر اتفاق می‌افتد: «ثبت طرح‌هایی مشابه به‌همراه مقاله‌سازی و سایر محصولات دانشگاهی نیز توسط دانشگاه‌های روسیه در حال انجام است و شرکت‌ها در شبکه‌های اجتماعی و وب‌سایت‌های تبلیغاتی، ثبت مالکیت انحصاری اختراعات را تبلیغ می‌کنند.»
فاکرل می‌گوید این سودجویی‌ها نگران‌کننده است: «پر کردن فهرست ثبت با آشغال می‌تواند بررسی جدید بودن طرح‌های افراد دارای صداقت را دشوارتر کند. از طرف دیگر، این کار می‌تواند مشروعیت سامانه‌های ثبت مالکیت معنوی را زیرسؤال ببرد.»
هادسون نیز می‌گوید: «صحبت از این [اقدامات شیادانه] لزوماً به‌معنای این نیست که دفتر مالکیت معنوی بریتانیا باید ثبت طرح‌ها را سخت‌تر یا گران‌تر کند، چراکه سختگیری بیشتر می‌تواند به طراحان قانونی آسیب برساند.»
سخنگوی دفتر ثبت مالکیت معنوی بریتانیا در ایمیلی به مجله «ساینس» (Science) گفته است طرح‌ها، مانند سایر دارایی‌های معنوی می‌توانند به‌طور قانونی خریدوفروش شوند: «این مناسب نیست که دفتر ثبت مالکیت معنوی در مورد ترتیبات سایر حوزه‌های قضائی مرتبط با به رسمیت شناختن فعالیت‌های دانشگاهی اظهارنظر کند.»
آگاروال نیز می‌گوید: «مؤسسات هندی می‌توانند با ارزیابی خروجی پژوهشگران براساس کیفیت، نه کمیت، به کاهش انگیزه‌های کلاهبرداری از مالکیت معنوی کمک کنند. فساد به شهرت هند لطمه می‌زند. تنها راهی که می‌توان این شهرت را بهبود بخشید، اقدام برای جلوگیری از فساد است.»”پیام ما ”
منبع: این گزارش براساس گزارشی با عنوان ‘Patent mills’ sell scientists inventorship of bizarre medical devices که روز پنجشنبه، ۲ اسفند، در وب‌سایت مجله «ساینس» (Science) منتشر شده، نوشته شده است.
