کشت برنج با برداشت آب از عمق ۳۰۰ متری زمین در استان فارس

 اول فارس|گروه محیط زیست: برنج یکی از پرمصرف ترین محصولات غذایی در سبد خانوار ایرانی است که  میزان مصرف آن از میانگین سرانه جهانی نیز بالاتر است.

برنج ایرانی که صدها سال است در این سرزمین کشت می شود با ذائقه مردم سازگار است و مردم ترجیح می دهند از برنج ایرانی در سفره خود استفاده کنند به ویژه مناطقی که امکان کشت برنج در آن وجود دارد.

حدود دو سوم  برنج مصرفی کشور در داخل تولید و  یک سوم آن از خارج کشور وارد می شود و محصول برنج حجم بسیار زیادی از منابع آب کشور  را می بلعد که برای تولید این محصول باید منابع آبی غنی در اختیار باشد.

طی سالیان گذشته به واسطه کم آبی شدیدی که بر کشور حاکم شده بود جهاد کشاورزی به منظور سازگاری با کم آبی کشور طرحی مبنی بر محدودیت کشت برنج به جز استان های گیلان و مازندران را به تصویب رساند که به جز این دو استان در سایر مناطق به دلیل خشکسالی های متعدد  برنج کشت نشود.

استان فارس در ناحیه گرم و خشک و کم آب جنوب غربی کشور  قرار دارد که میزان بارندگی آن نسبت به مناطق شمالی که قطب اصلی تولید برنج در کشور هستند بسیار ناچیز است.

شورای آب استان فارس  لغو محدودیت کشت را بررسی می کند
محمد جواد حیدری موسی کارشناس شرکت آب منطقه‌ای فارس در این باره گفت: مسئله لغو محدودیت کشت برنج در لایحه بودجه ۱۴۰۰ پیش‌بینی و به صورت رسمی ابلاغ شد اما شورای حفاظت منابع آب به دلیل شرایط کرونایی  شهر شیراز تاکنون تشکیل نشده است.

او بیان کرد: با خروج شهر شیراز از وضعیت قرمز کرونایی جلسه محدودیت کشت برنج تشکیل و این موضوع  بررسی می شود و نتیجه آن به کشاورزان اعلام می شود.

حیدری موسی تصریح کرد: مسئله لغو کشت برنج یک مقوله بین رشته‌ای و تخصصی است که مسئولیت تعیین نوع کشت، موضوعات اقتصادی و پیامد‌های آن مربوط به جهاد کشاورزی و  موضوع هدر رفت آب و پیامد‌های آن به وزارت نیرو مربوط می‌شود و در نهایت با در نظر گرفتن این موارد در جلسه تصمیم گرفته می‌شود که این محدودیت همچنان باقی بماند یا برداشته شود.

کارشناس شرکت آب منطقه‌ای فارس، ادامه داد: از نظر وزارت نیرو با توجه به هدر رفت آب کاشت برنج مقرون به صرفه نیست  و بنابراین تا زمان تشکیل جلسه محدودیت کشت به قوت خود باقی است و پس از جلسه نظر نهایی کار گروه اعمال می شود.

او با بیان اینکه  باید دید تیم اقتصادی شورای آب چه توجیهی برای متقاعد کردن کارگروه مبنی بر برداشت ممنوعیت کشت برنج دارد، افزود: اما نظر سازمان آب منطقه‌ای بر این است که با توجه به وضعیت بارندگی امسال محدودیت‌ها به قوت خود باقی بماند.

حیدری موسی اضافه کرد: لغو محدودیت‌ها در شرایط فعلی کشور سبب تشدید بحران منابع آبی کشور می‌شود، کشت برنج نیز حجم زیادی از منابع آبی را مصرف می‌کند و یک فشار لحظه‌ ای یکباره بر سفره‌های آب زیرزمینی وارد می‌کند.

۸۰ درصد کشت برنج فارس از آب زیر زمینی تغذیه می‌کند
کارشناس شرکت آب منطقه‌ای فارس اضافه کرد: حدود ۸۰ درصد کشت برنج استان فارس از منابع آب زیرزمینی تغذیه می‌کند و همین مسئله فارس را از استان‌هایی مانند خوزستان، مازندران، گلستان و گیلان که با آب‌های سطحی کشت انجام می‌دهند متمایز می‌کند به گونه ای که در دیگر استان‌ها با کاهش آب سطحی کشت برنج هم کمتر انجام می شود.

کاهش ۶۳ درصدی بارندگی نسبت به سال زراعی گذشته
فرزانه مقدم کارشناس آمار اداره کل هواشناسی فارس نیز گفت: میانگین بارندگی استان فارس امسال برابر با ۱۵۱ میلیمتر و میانگین بارندگی فارس در سال زراعی گذشته در مدت مشابه ۳ و  ۴۰۶  دهم میلیمتر بوده است.

او بیان کرد: استان فارس در سال زراعی جاری ۶۳ درصد کاهش بارندگی نسبت به میانگین بارندگی در سال گذشته داشته است همچنین با کاهش ۴۵ درصدی نسبت به میانگین بلند مدت بارش نیز روبرو بوده است.

همچنین احمد دهقان کارشناس زراعت جهاد کشاورزی فارس نیز در رابطه با تشکیل جلسه شورای آب برای تعیین تکلیف کشت برنج  گفت: آیین نامه‌ای مبنی بر لغو محدودیت کشت برنج اواخر اسفند در مجلس مصوب شد که برخی از استان‌ها بنا به تشخیص شورای آب استان باید محدودیت کشت این محصول را لغو کنند.

او، ادامه داد: جلسه شورای آب متشکل از جهاد کشاورزی، شرکت آب منطقه‌ای و استانداری است که با تشکیل کارگروه مسئله کشت یا نبود کشت برنج را مورد بررسی قرار دهند تا اگر شرایط مقدور باشد محدودیت کشت این محصول لغو شود، اما تا کنون از ناحیه معاونت زراعت تهران دستوری مبنی بر اجرای این آیین‌ نامه ابلاغ نشده است.

برداشت آب از عمق ۲۰۰ تا ۳۰۰ متری برای کشت برنج در استان فارس
دهقان افزود: برنج به عنوان یک محصول پرمصرف شناخته می‌شود که نسبت به سایر زراعت‌ها از جمله گندم و جو سه تا چهار بار مصرف آب بیشتری دارد و بنا به خشکسالی حاکم بر استان منطقی نیست که کشت شود.

کارشناس زراعت جهاد کشاورزی فارس اضافه کرد: اگر قرار باشد از آب‌های سطحی برای کاشت برنج استفاده شود امری پسندیده محسوب می‌شود، اما کشت برنج استان فارس با استفاده از آب‌های عمقی و زیر زمینی انجام می‌شود.

او اظهار کرد: تفاوت کشت برنج در فارس نسبت به استان‌های دیگر در این است که بخش قابل توجه کشت برنج در استان از آب‌های زیر زمینی تغذیه می‌کند و برداشت آب برای کشت برنج از عمق ۲۰۰  تا  ۲۵۰ و گاهی ۳۰۰ متر از عمق زمین انجام می‌ شود و تنها در بخش‌های کمی از استان  مانند شهرهای رستم و ممسنی که بارندگی بیشتری دارند از آب های سطحی استفاده می کنند.

دهقان گفت: در کامفیروز بخش قابل توجهی از زراعت‌های گندم و جو به‌ علت کمبود آب و بارش در حال از بین رفتن هستند بنابراین هرگونه تخصیص آب از ناحیه سد‌های ملاصدرا و درودزن به کشت برنج نوعی جنایت به شمار می‌رود و تحت هیچ شرایطی اقدامی منطقی و فنی نیست.

فارس مقام پنجم  کشت برنج در کشور
کارشناس زراعت جهاد کشاورزی فارس، بیان کرد: در گذشته استان فارس دارای مقام سوم کشت برنج بعد از مازندران و گیلان بود که در آن زمان هنوز گلستان و مازندران تفکیک نشده بود، در دهه‌های اخیر استان خوزستان هم به حوزه کشت برنج ورود پیدا کرد و استان فارس پس از گیلان مازندران، گلستان و خوزستان مقام پنجم را به خود اختصاص داده است.

برنج کشت نوبت دومی در استان فارس محسوب می‌شود
او تصریح کرد: کشت برنج در نوبت دوم انجام می شود یعنی کشاورزان ابتدا گندم و جو را کشت  و پس از برداشت  اقدام به کشت برنج می‌کنند.  

برداشت  ۱۰۰ هزار تن  برنج  در فارس 
او در رابطه با میانگین برداشت برنج فارس گفت: ارقام پرمحصول یعنی ارقام اصلاح شده برنج در فارس بدون در نظر گرفتن شلتوک  پنج تن برنج در هکتار و برای ارقام محلی سه تن در هر هکتار است.

دهقان بیان کرد: میزان برداشت برنج  فارس پارسال حدود یکصد هزار تن بود که با توجه به شرایط خاص سال زراعی ۹۸-۹۹  که بهترین سال آبی استان با بارندگی مناسب  بود کشت برنج بیشتری  نسبت به سال‌های گذشته انجام شد.

برنج فارس با کیفیت بالا
کارشناس زراعت جهاد کشاورزی فارس تصریح کرد: از لحاظ کیفیت برنج استان فارس بسیار مرغوب است و مصرف کننده‌های خاص خود را دارد حتی برنج کامفیروزی به عنوان یک برند محبوب شناخته می‌شود  اما از لحاظ عملکردی نسبت به سایر مناطق پایین تر است.

او ادامه داد: برنج‌های استان فارس دو دسته اند یکی برنج‌ هایی که در مراکز تحقیقات شمال کشور اصلاح شده  و دیگری گونه برنج محلی استان فارس است.

دهقان افزود: ارقام اصلاح شده برنج که در استان فارس کشت می‌ شود با نام‌هایی مانند فجر، شفق، کادوس و شمیم شناخته می‌شود.

کارشناس جهاد کشاورزی استان فارس اضافه کرد: هرچند که برنج جزو اقتصادی‌ترین محصول به شمار می‌رود، اما این مزیت بخاطر ارزان بودن قیمت آب است که اگر ارزش واقعی آب در نظر گرفته شود برنج هیچ گاه محصول اقتصادی به شمار نمی‌رود.

توصیه‌ای برای برنج کاران
دهقان با درخواست از کشاورزان گفت: کشاورزان باید از سفره‌های آب زیر زمینی مراقبت کنند، تداوم کشت برنج مشکلات جدی برای آب‌های زیرزمینی به وجود می‌آورد و سال‌های آینده با کمبود شدید آب مواجه می‌شوند که درصد قابل توجهی از درآمد‌  تولید برنج  را برای  حفر مجدد چاه  هزینه می کنند.

او بیان کرد: هرچند ممکن است برنج‌کاران  موافق کاهش کشت برنج نباشند اما برنامه طولانی مدت کشت برنج در شرایط فعلی به صلاح نیست و به دلیل نبود کنترل بر روی برداشت آب رقابت میان کشاورزان بر سر برداشت آب بسیار زیاد است.

کارشناس زراعت جهاد کشاورزی تصریح کرد: اگر قوانین و مقررات برداشت آب و طرح‌های تعاون بخشی به دشت‌ها برای مدیریت آب به درستی اعمال  و قیمت واقعی آب مشخص شود به دلیل به صرفه نبودن کشت کمتری انجام می شود.

خودکفایی در محصولات پر مصرف آب ضروری نیست
او با اشاره به اهمیت خودکفایی در تولید محصولات داخلی ادامه داد: اگرچه خود اتکایی و تولید امر پسندیده‌ای است، اما برخی از محصولات که مصرف آب بیشتری دارند مانند ذرت دامی و برنج ضرورتی برای خودکفایی در آنها وجود ندارد و در کنار تولید محصولات در داخل، باید بخشی از نیاز بازار را از خارج تامین کرد.

عزت الله رئیسی دبیر قطب آب و محیط زیست ایران و استاد دانشگاه شیراز نیزگفت: اجرای چنین طرحی حداقل برای استان فارس اشتباهی بزرگ است و با توجه به اینکه بدترین خشکسالی در استان وجود دارد کشت برنج بحران کم آبی فارس را عمیق‌تر و ادامه دار‌تر می‌کند.

او بیان کرد: از یک طرف شرایط اقتصادی به‌گونه‌ای است که مردم در تنگنا هستند و درآمد کمی دارند آن‌ها می‌خواهند با کشت برنج بخشی از این مشکلات درآمدی خود را حل کنند، اما این امر طی سال‌های بعد وضعیت را بحرانی‌تر می‌کند و بحران را به عقب می‌اندازد.

رئیسی تصریح کرد: در استان فارس باید بحران آب حل شود یعنی کمبود آب و میزان خالی شدن سفره‌های آب زیر زمینی را در نظر بگیرند و سپس بر اساس آن میزان بحران را مشخص و تقسیم بندی کنند که هر سال چه مقدار از کمبود سفره‌های آب زیر زمینی را جبران کنند.

 دبیر قطب آب و محیط زیست ایران و استاد دانشگاه شیراز ادامه داد: امسال ذخیره آبی نداریم که بتوان برداشت کرد بنابر این هرگونه برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی باعث تشدید بحران کم آبی در آینده می‌شود و در هیچ جای دنیا هم این کار را انجام نمی‌دهند به‌ خصوص استان فارس که یکی از خشک‌ ترین سال‌های آبی را تحمل می‌کند.

صداقت مسئولان با مردم و دوری از سیاسی کاری راهی برای بیان  حل مشکلات
استاد دانشگاه شیراز با انتقاد از عملکرد و سیاسی کاری‌های برخی از مسئولان افزود: برخی از مدیران و مسئولان ما  به دنبال سیاسی کردن مسائل هستند و به گونه‌ای رفتار می‌کنند که بگویند فقط به دنبال رضایت مردم و کشاورزان هستند، اما در واقع آن‌ها به منظور منافع خود و ایجاد محبوبیت در بین مردم و بهره برداری از این محبوبیت در سال‌های آینده این گونه توجیه می‌کنند که مردم به کشت برنج بپردازند بدون آن که عواقب و پیامد‌های آن را درنظر بگیرند.

او ادامه داد: مسئولی شجاع است که به دنبال منافع مملکت باشد و با مردم با صداقت صحبت کند که این مشکلات وجود دارد و معقول نیست که در این شرایط کشت برنج  انجام شود نه این که برای محبوبیت خود خلاف منافع کشور تصمیم بگیرند و فشار بیاورند که ممنوعیت کشت برنج برداشته شود.

استفاده از راهکار‌های متخصصان می‌تواند راه گشای برخی مشکلات
رئیسی بیان کرد: استان فارس یکی از بهترین کادر‌های تخصصی را در ایران دارد و ضروری است جلسه‌ای با حضور متخصصان دانشگاهی و سازمان زراعت جهاد کشاورزی استان انجام شود که آن‌ها مسئله را به صورت تخصصی بررسی کنند و به جای اینکه متخصصان و اساتید دانشگاهی کنار گذاشته شوند.

استاد دانشگاه شیراز تصریح کرد: ضروری است با حضور و گفتگوی کارشناسان آب منطقه‌ای، جهاد کشاورزی، اساتید و متخصصان دانشگاهی جلسه ای  برای بررسی دقیق میزان  آب برداشت شده و اندازه گیری آب ذخیره در پشت سد‌ها  برگزار شود و تصمیمی به دور از فشار‌های سیاسی با در نظر گرفتن منافع ملی  گرفته شود .

دبیر قطب آب و محیط زیست ادامه داد: تصمیم گیری برای حل بحران آب باید طولانی مدت باشد هر زمان کوتاه مدت را در نظر بگیرند و تصمیم گیری کنند دچار ضرر و زیان می‌شویم.

او افزود: آب‌های سطحی، چون قابل دیدن هستند بنابراین می‌توان به راحتی در رابطه کم و زیاد شدنش اظهارنظر کرد و درباره کشت تصمیم گرفت، اما آب‌های زیرزمینی، چون قابل مشاهده نیستند بنابراین بی رویه برداشت می‌شوند.

رئیسی در رابطه با اهمیت کنترل دستگاه‌های فشارسنج برای در نظر گرفتن میزان کسری آب زیر زمینی اضافه کرد: دستگاه‌های فشار سنجی وجود دارد که نشان می‌دهند طی سال‌های متوالی در دشت‌ها چه میزان فرو رفت آب وجود داشته که این دستگاه‌ها نشان می‌دهند  سطح تراز آب زیر زمینی به شدت افت کرده است.

او ادامه داد: بیشتر متخصصان با کشت برنج حتی در سال پر آبی و استفاده از پمپاژ در آب‌های عمقی موافق نیستند و حال  که در شرایط کنونی استان فارس بحرانی‌ترین سال آبی را پیش رو دارد به هیج وجه کشت برنج توصیه نمی‌شود.

در شرایطی که به گفته‌ کارشناسان استان فارس با بدترین شرایط تنش آبی و خشکسالی روبرو است تصویب آیین نامه لغو محدودیت کشت برنج امری غیرمنطقی و غیرمعقول به شمار می‌رود.

 سازمان آب منطقه‌ای و جهاد کشاورزی باید عواقب این طرح را بررسی کند که کشت برنج در این شرایط چیزی جز ضرر و زیان برای جامعه ندارد، و در بلندمدت آسیب‌های جبران ناپذیری را برای حل بحران به وجود می‌آورد.

 زمانی که یک بحران شکل می‌گیرد باید با مدیریت صحیح از گسترش آن جلوگیری کرد بنابراین با توجه به کاهش بارندگی فارس نسبت به میانگین بلندمدت برداشت بی رویه از سفره‌های آب زیر زمینی فقط سبب تشدید بحران می‌شود و به نظر می‌رسد در این شرایط اجرای چنین مصوبه‌ای برای برداشتن محدودیت کشت برنج نوعی بی تدبیری به شمار می‌رود.

باید مسئولان  استانی به فکر ایجاد صنایع، اشتغال زایی، حمایت از کارگاه‌ها و کارآفرین‌ها باشند زیرا برخی کشاورزان  از سر ناچاری و برای رفع بیکاری و گذران زندگی به کشاورزی روی می‌آورند که اگر به جای کشاورزی در صنایع و کارگاه‌ها مشغول باشند  بخشی از کسری آب  با استفاده از این قبیل تصمیمات جبران می شود اگرچه رفع کسری سفره‌های آب زیر زمینی در کوتاه مدت امکان پذیر نیست و نیازمند حمایت مردم و مسئولان است.”منبع:باشگاه خبرنگاران جوان”