در یک سبد رخت پلاستیکی زرد‌رنگ که دو طناب ضخیم به آن وصل بود توی زمین پایین رفتم. روشنایی کم‌سوتر می‌شد و دما پایین‌تر می‌آمد. هوا آکنده از بوی نم و نا بود. تنها صدایی که می‌آمد صدای کارگرهایی بود که آن بالا طناب‌ها را در دست داشتند و فریاد می‌زدند «شویه»ــ یواش یواش.
یک اشتباه کافی بود تا ۳۰ متر سقوط کنم.
داخل یکی از مقبره‌های سقاره بودم، گورستانی باستانی در حدود ۳۰ کیلومتری جنوب قاهره. در ماه‌های اخیر، مجموعهای از یافته‌های جدید دنیای باستان‌شناسی را مجذوب و مسحور کرده است.
به گزارش اول فارس به نقل از ایندیپندنت ، مهم‌ترین کشف در ژانویه بود، وقتی باستان‌شناسان به کتیبه‌هایی برخوردند که نشان می‌داد گوری که حفاری می‌کردند متعلق به ملکه‌ای بود که پیش‌تر نمی‌شناختند. نامش ملکه نیت بود. او همسر تتی، نخستین فرعون دودمان ششم مصر، بود که بیش از ۴۳۰۰ سال پیش در دوره «پادشاهی کهن مصر» فرمانروایی می‌کرد.
من داخل عالم اسفل زیر معبد وداع ملکه نیت آمده بودم.
در میانه راه، دیوارها کندومانند شدند، داخل دیوارها تاقچه‌های بزرگی کنده بودند. هزاران سال پیش، حاوی تابوت‌های نقاشی‌شده و مومیایی‌های پیچیده در نی و پارچه بودند. وقتی پایین‌تر رفتم، هنگام عبور از چارچوب چوبی ستون دیوارها، دالان تنگ‌تر شد. درست بالاتر از کف، آب روی دیوارها مانند جواهر می‌درخشید.
سبد به زمین رسید.
چشم‌هایم به تاریکی عادت کرد. روی زمین دو تابوت سنگی قرار داشت. هر دو آسیب دیده بودند، محتویاتشان به غارت رفته بود، شاید بیش از ۲۰۰۰ سال پیش. چه کسانی این‌جا دفن شده بودند؟ چگونه و چرا تابوت‌هایشان را در این عمق زیر زمین قرار داده بودند؟ و چطور سارقان خبر داشتند کجا را بگردند؟
نرمین ابایزید، عضو گروه باستان‌شناسی، پس از این کشف گفت: «تمدن ما پر از رمز و راز است. و ما یکی از این رازها را کشف کرده‌ایم.»
پیش از کشف کتیبه، تصور می‌شد فرعون تتی فقط دو همسر داشت، ایپوت و خویت. اما کشف این‌که همسر سومی هم داشته است، نیت، که مقبره مخصوص خودش را دارد، باعث میشود در مورد آن دوره باستانی تردید و تفکر کنیم.
زاهی حواس، باستان‌شناس مشهور و وزیر سابق آثار باستانی مصر، همان روز کشف گفت: «ما داریم تاریخ را از سر می‌نویسیم.»
بیشتر بخوانید:
این روزها در بسیاری از نواحی مصر، بخش‌هایی از تاریخ باستان آشکار شده است. در اوایل فوریه، باستان‌شناسان در محل مقبره‌ای باستانی در حومه اسکندریه در شمال مصر، ۱۶ گور کشف کردند. دو تا از مومیایی‌ها زبان طلا داشتند، که به گفته مقام‌های وزارت آثار باستانی مصر، به مردگان امکان می‌داد «در جهان پس از مرگ سخن بگویند».
در همان ماه، یک آبجوسازی عظیم ۵۰۰۰ ساله‌ــ که گمان می‌رود قدیمی‌ترین آبجوسازی جهان باشدــ در سوهاج در جنوب مصر کشف شد. فرضیه پژوهشگران بر این است که از آبجو در مراسم تدفین فراعنه دوران مصر باستان استفاده می‌شد.
ماه گذشته، خرابه‌های اقامتگاه مسیحیان در واحات البحریه واقع در صحرای غربی مصر کشف شد. این یافته ابعاد تازه‌ای از زندگی رهبانی در قرن پنجم میلادی را روشن می‌کند.
و هفته پیش، باستان‌شناسان اعلام کردند «یک شهر طلایی گمشده» ۳۰۰۰ ساله را در الاقصر در جنوب مصر کشف کرده‌اند، که میشود آن را بزرگ‌ترین اکتشاف پس از کشف مقبره فرعون جوان، توت‌عنخ‌‌آمون، دانست.
با هر کشف تازه، دولت مصر امیدوارتر میشود که گردشگران بیشتری از راه برسند، و ارز خارجی مورد نیاز کشور را با خود بیاورند و برای میلیون‌ها نفر اشتغال‌زایی شود. در یک دهه گذشته، اقتصاد وابسته به گردشگری مصر از هرج‌و‌مرج سیاسی پس از بهار عربی سال ۲۰۱۱ آسیب دیده است.
گورستان سقاره زمانی کعبه آمال کشور و قلب اسرار زیرزمینی‌اش بود. سقاره بخشی از محوطه‌های خاکسپاری پایتخت مصر باستان، ممفیس، بود و خرابه‌هایش اکنون جزو میراث جهانی یونسکو است.
در سقاره، ۱۷ فرعون مصر هرم‌هایی بنا کردند تا جسدشان و اموالی را که به باور آن‌ها برای گذر به جهان باقی لازم بود در خود جای دهد. از جمله این اهرام، قدیمی‌ترین هرم جهان، هرم پلکانی جوسر، است که در قرن ۲۷ پیش از میلاد بنا شد و کشف آن توجه جهانی را جلب کرد و در فیلم «اسرار مقبره سقاره» نتفلیکس و مجموعه تلویزیونی «پادشاهی مومیایی‌ها» نشنال جئوگرافی به تصویر کشیده شد.
به‌عنوان نمونه در نوامبر سال گذشته، باستان‌شناسان در حفاری‌ها بیش از ۱۰۰ تابوت چوبی پرنقش‌‌ونگار، تعدادی مومیایی، و ده‌ها شی شامل مهره‌های طلسم، نقاب و تندیس‌های خاکسپاری کشف کردند. برخی از تابوت‌ها را در همان تاقچه‌هایی یافته بودند که من هنگام پایین رفتن در دالان، از کنارشان عبور کردم.
پس از خروج از مقبره، آقای حواس برایم توضیح داد این کشف‌ها شناخت ما از دوران فراعنه را دوباره شکل می‌دهد.
آقای حواس ۷۳ ساله که در خرابه‌های مقبره ایستاده بود، کلاه لبه‌‌پهن مدل ایندیانا جونز مخصوصش را به سر داشت و روی پیراهن و شلوار جینش کاپشن سفری چهارجیب کرم‌رنگ پوشیده بود. او گفت: «حالا با اضافه کردن اسم ملکه جدید فرعون تتی که پیش‌تر هرگز از او نامی نبرده بود، فصل جدیدی در تاریخ پادشاهی کهن می‌نویسیم.»
اما مساله فقط به ظهور ملکه‌ای جدید ختم نمی‌شود و موارد بیشتری را باید در نظر گرفت. آیا ممکن است نیت دختر تتی باشد؟ گروه آقای حواس کتیبه‌هایی یافته بودند که در آن‌ها نیت دختر فرعون خوانده شده بود.
ازدواج با محارم در دوران باستان مساله تازه‌ای نیست. در اساطیر مصری، ازیریس، ایزد جهان زیرین، با خواهرش ایزیس ازدواج کرد. باور بر این است که فراعنه با خواهران و دخترانشان ازدواج می‌کردند، اما این مساله در سلطنت‌های پس از «دودمان ششم» دوران تتی رایج بود.
حواس پرسید: «آیا او دختر فرعونی از دودمان پنجم است، یا دختر خودِ تتی؟ اگر دختر تتی باشد، این اولین مورد است در تاریخ مصر فرعونی داریم که با دختر خودش ازدواج کرده است.»
کمی آن‌سوتر دالان تدفین دیگری قرار داشت که در آن بقایای بیشتری از میراث تتی کشف شده بود.
پشت سر آقای حواس از نردبانی پایین رفتم، حدود ۱۱ متر زیر زمین. آن پایین، در فضایی به اندازه یک اتاق رختکن، تابوت‌های چوبی روی هم چیده شده بودند. با سایه‌های گوناگون آبی و قرمز رنگ شده بودند و روی برخی از آن‌ها طرح‌های ظریفی از ایزدها و ایزدبانوها نقش بسته بود. به گفته آقای حواس، هنوز حاوی مومیایی بودند و روی چوب پوسیده نام فرد متوفی نوشته شده بود. گروه او ۵۴ تابوت یافته بودند.
گروه باستان‌شناسی از نوشته‌های روی تابوت‌ها به گورستان زیرزمینی دودمان‌های هجدهم و نوزدهم «پادشاهی نوین مصر» رسیده بودند که به بیش از ۳۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. این یافته‌ها به درک بهتر دوره‌‌ای از سقاره، در فاصله سال‌های ۱۵۷۰ تا ۱۰۶۹ پیش از میلاد، که شناخت چندانی از آن نداریم، کمک می‌کند.
به نظر می‌رسد که تتی را در دوران پادشاهی نوین مصر، مانند خدا می‌پرستیدند. به گفته آقای حواس، بسیاری از پیروانش می‌خواستند اطراف هرم او دفن شوند، و اغلب به کارگاه‌های تابوت و مومیایی سقاره می‌آمدند.
فقرا در تابوت‌های چوبی ساده قرار داده می‌شدند. اما تابوت‌های رنگارنگ و پرنقش‌ونگاری که می‌دیدم متعلق بود به پیروان ثروتمند تتی.
داخل تابوت‌ها قایق‌های کوچک چوبی، ابزار سرگرمی، سفال و قطعه‌های کوچک طلا قرار داشت تا به جهان پس از مرگ برده شود. تندیس‌های کوچک و مهره‌های طلسم حاوی اشکال و اسامی ایزدان و ایزدبانوها بود.
در میان اشیا کشف‌شده، تکه‌هایی از یک پاپیروس ۴.۵ متری نیز یافته بودند که بر آن متن‌هایی از «کتاب مردگان» نقش بسته است، مجموعهای از اوراد که کاهنان می‌نوشتند تا به فرد درگذشته کمک کند از جهان زیرین عبور کند و به جهان پس از مرگ برود.
در انبار، احمد طارق و میسا ربیع تکه‌های پاپیروس را کنار هم می‌گذارند، انگار در تلاش‌اند یک پازل جورچین را درست کنند. آن‌ها همچنین اشیا را مرمت و بررسی می‌کنند تا در مورد نحوه‌ای که مصریان خود را برای جهان باقی آماده می‌کردند شناخت بیشتری پیدا کنند.
تکه‌های ظروف سفالی که در ویرانه‌ها کشف شد جزئیات تازه‌ای در مورد زندگی باستان آشکار می‌کند. بسیاری از آن‌ها وارداتی بودند، گواهی بر اثبات رونق بازرگانی میان مصر و فلسطین، قبرس، کرت و سوریه.
محمد محمود تکه‌های سفال را دوباره به هم می‌چسباند. در خیمه کناری، اسما مسعود جمجمه‌ها و استخوان‌ها را بررسی می‌کند تا سن و علت مرگ را تشخیص دهد. کنار او، در یک جعبه چوبی کوچک، مومیایی یک کودک قرار دارد.
آقای حواس به من گفت: «حفاری‌ها و اشیا نشان می‌دهد سقاره چقدر در عصر پادشاهی نوین مهم بوده است. اطلاعات بیشتری در مورد باورهای نه تنها ثروتمندان، بلکه فقرا در اختیار ما می گذارد.»
اما برخی اکتشاف‌ها هنوز توضیحی ندارند.
در یک دالان تدفین، این یکی در عمق حدود ۱۹ متری، یک تابوت سنگی ۲۰ تنی در ابعاد یک خودرو هاموی قرار دارد که از جنس سنگ خاراست. چگونه آن‌جا قرار داده شده است؟ سارقان آن را هم غارت کرده‌اند. سارقان چطور می‌دانستند کجا را بگردند؟
آقای حواس انتظار دارد با معماها و رازهای بیشتری روبه‌رو شود. به گفته او، ۲۰ سال طول می‌کشد تا اسرار این محل کامل رمزگشایی شود. آقای حواس گفت: «در سقاره، ما فقط ۳۰ درصد آنچه زیر زمین مدفون است یافته‌ایم. این محوطه‌ای است که هر جا را حفاری کنی، چیزی پیدا می‌کنی.»
نظرات