پژوهشگران با استفاده از تکنیک‌های تصویربرداری پیشرفته، متنی پنهان را در زیر لایه‌ای تزئینی از طلا بر روی یکی از صفحات معروف‌ترین نسخه‌‌ی خطی قرآن در جهان، موسوم به «قرآن آبی» کشف کردند.
محققان موزه ملی شیخ زاید در ابوظبی با استفاده از تکنیک‌های تصویربرداری چندطیفی موفق به شناسایی آیاتی از سوره نساء در زیر لایه‌ای تزئینی از طلا شدند. این کشف بر روی یکی از صفحات قرآن آبی صورت گرفت که یکی از مهم‌ترین نمونه‌های خوشنویسی اسلامی محسوب می‌شود.
سوره نساء بر حقوق زنان، قانون ارث، مراقبت از یتیمان، ازدواج زنان، حلال و حرام و دفاع از عدالت تمرکز دارد.
ویژگی‌های منحصر به فرد قرآن آبی
قرآن آبی نسخه‌ای خطی از قرآن است که قدمت آن به قرون هشتم تا نهم میلادی بازمی‌گردد. این نسخه خطی به خاطر صفحات آبی یا نیلی رنگ، تزئینات نقره‌ای و خط کوفی طلایی خود معروف است. به نظر می‌رسد این ترکیب رنگ‌ها الهام گرفته از نسخه‌های خطی گران‌بها مربوط به امپراتوری بیزانس در همسایگی ایران است که به داشتن صفحاتی با رنگ بنفش و طلاکوب‌شده شهرت داشتند.
متن این نسخه به خط کوفی نگاشته شده است. همانند دیگر نسخه‌های اولیه قرآن، خواندن این خط دشوار است، زیرا حروف به گونه‌ای طراحی شده‌اند که طول سطور با یکدیگر برابر باشد و علائم لازم برای تمایز بین حروف نیز حذف شده است.
نسخه اصلی قرآن آبی شامل ۶۰۰ صفحه بوده که هرکدام از پوست گوسفند ساخته شده بودند.
برگه‌های این نسخه خطی از سال‌های اولیه قرن بیستم برای محققان شناخته شده بود، اما اولین بار در دهه ۱۹۷۰ و پس از نمایش چندین برگ از آن در نمایشگاه‌های بین‌المللی مانند «هنرهای اسلام» در گالری هیوارد لندن توجه زیادی را به خود جلب کرد. این نسخه را به ایران یا تونس در قرن نهم نسبت دادند، هرچند برخی پژوهشگران آن را محصول امویان در اندلس، کلبیان در سیسیل یاعباسیان در عراق می‌دانند.
پوشاندن خطاهای خوشنویسی با تزئینات
صفحات این نسخه با استفاده از تکنیک تصویربرداری چندطیفی مورد بررسی قرار گرفتند. این تکنیک قادر است متن‌ها و تصاویر محو شده‌ای را که دیگر با چشم انسان قابل مشاهده نیستند، آشکار کند.
در این مورد خاص، تزئینات صورت گرفته ممکن است برای اصلاح اشتباهی از سوی خوشنویس به‌کار رفته باشند. این اشتباه می‌توانست شامل رونویسی نادرست از متن باشد. به دلیل هزینه‌های بسیار بالای تولید این نسخه خطی، امکان شروع مجدد بر روی یک پوست گوسفند جدید با رنگ نیلی وجود نداشت، بنابراین متن با الگوهای پیچیده پوشانده شده است.
این اقدام که نتیجه تصمیمات خوشنویسان آن زمان بوده است، یکی از جنبه‌های تولید نسخه‌های خطی است که تاکنون برای قرآن آبی مطرح نشده بود و در نسخه‌های خطی اسلامی با این قدمت نیز به‌ندرت دیده شده است.
مای المنصوری، معاون موزه ملی زاید، در یک بیانیه مطبوعاتی گفت: «تحقیقات نوآورانه موزه ملی زاید درباره قرآن آبی دیدگاه‌های جدیدی را درباره منشأ و تولید این نسخه مهم ارائه می‌دهد و نقش این موزه را در زندگی فرهنگی و علمی امارات عربی متحده و فراتر از آن برجسته می‌کند.»
نظرات