گاستروانتریت ویروسی؛ آنفولانزایی که معده و روده را درگیر می‌کند

بیماری  گاستروانتریت ویروسی (viral gastroenteritis) استفاده می‌شود. این بیماری، که معمولاً به عنوان «آنفولانزای معده» نیز شناخته می‌شود، التهاب معده و روده است که توسط ویروس‌ها ایجاد می‌شود. از آنجا که درخواست شما برای یک گزارش جامع و ۱۵۰۰ کلمه‌ای است و این موضوع در قالب یک بیماری مستقل به آن وسعت وجود ندارد، در این گزارش اول فارس در مورد گاستروانتریت ویروسی (که با عبارت «سرماخوردگی روده و معده» نزد مردم شناخته می‌شود) تهیه کرده‌ام که تمامی جوانب آن، از جمله چگونگی، دلایل، علائم، راه‌های پیشگیری و درمان‌های خانگی و دارویی را پوشش می‌دهد.

گاستروانتریت ویروسی (آنفولانزای معده): عفونتی شایع در دستگاه گوارش

گاستروانتریت ویروسی یک بیماری عفونی است که باعث التهاب پوشش داخلی معده و روده می‌شود. این بیماری با علائمی شبیه به آنفولانزا مانند تب و بدن‌درد همراه نیست و عمدتاً بر دستگاه گوارش تأثیر می‌گذارد. ویروس‌های متعددی می‌توانند این بیماری را ایجاد کنند، اما شایع‌ترین آن‌ها نوروویروس‌ها و روتاویروس‌ها هستند. نوروویروس‌ها معمولاً در بزرگسالان و روتاویروس‌ها در کودکان شایع‌ترند.

چگونگی و دلایل ابتلا به گاستروانتریت ویروسی

گاستروانتریت ویروسی یک بیماری بسیار مسری است که از طریق تماس با فرد آلوده یا سطوح و اشیای آلوده منتقل می‌شود. ویروس‌ها در مدفوع و استفراغ فرد بیمار وجود دارند و می‌توانند به راحتی از طریق موارد زیر پخش شوند:

• تماس مستقیم با فرد بیمار: دست دادن، در آغوش کشیدن، یا هرگونه تماس فیزیکی نزدیک.
• لمس سطوح آلوده: ویروس‌ها می‌توانند برای مدت طولانی روی سطوحی مانند دستگیره در، شیر آب، یا میز باقی بمانند. لمس این سطوح و سپس لمس دهان، بینی یا چشم‌ها می‌تواند باعث انتقال بیماری شود.
• مصرف غذا یا آب آلوده: این بیماری می‌تواند از طریق آب آشامیدنی آلوده یا غذاهایی که توسط فرد بیمار تهیه شده‌اند، منتقل شود. همچنین، غذاهایی که در مراحل تولید، برداشت یا آماده‌سازی با آب آلوده در تماس بوده‌اند، می‌توانند منبع انتقال باشند.

نوروویروس‌ها یکی از علل اصلی شیوع گاستروانتریت در مکان‌های عمومی مانند مدارس، مهدکودک‌ها، کشتی‌های کروز و مراکز نگهداری سالمندان هستند. این ویروس‌ها بسیار مقاوم‌اند و حتی در برابر شوینده‌های معمولی نیز زنده می‌مانند.

روتاویروس‌ها اغلب در کودکان خردسال دیده می‌شوند و یکی از دلایل اصلی بستری شدن کودکان به علت اسهال شدید در بیمارستان‌ها هستند. خوشبختانه، واکسن روتاویروس به طور موثری از این بیماری پیشگیری می‌کند.

علائم و نشانه‌ها

علائم گاستروانتریت ویروسی معمولاً ناگهانی شروع می‌شوند و می‌توانند از خفیف تا شدید متغیر باشند. این علائم معمولاً در عرض ۲۴ تا ۷۲ ساعت پس از تماس با ویروس ظاهر می‌شوند و ممکن است تا چند روز یا یک هفته ادامه داشته باشند. شایع‌ترین علائم عبارتند از:

• اسهال آبکی: این یکی از اصلی‌ترین و شایع‌ترین علائم است که می‌تواند منجر به کم‌آبی بدن شود.
• حالت تهوع و استفراغ: ممکن است به صورت ناگهانی شروع شده و چند روز ادامه داشته باشد.
• دل‌درد و گرفتگی عضلات شکم: این دردها می‌توانند از خفیف تا شدید متغیر باشند.
• تب خفیف: ممکن است در برخی موارد رخ دهد، اما تب شدید معمولاً نشانه گاستروانتریت باکتریایی است، نه ویروسی.
• سردرد و بدن‌درد خفیف: این علائم کمتر شایع هستند.
• بی‌اشتهایی و احساس ضعف: به دلیل از دست دادن مایعات و مواد مغذی.

خطر اصلی این بیماری، کم‌آبی بدن است. علائم کم‌آبی بدن شامل خشکی دهان، تشنگی شدید، کاهش ادرار، ضعف و سرگیجه است. در کودکان، این علائم با گودی چشم‌ها، بی‌قراری، گریه بدون اشک و عدم دفع ادرار به مدت طولانی همراه است. در صورت مشاهده علائم شدید کم‌آبی بدن، باید فوراً به پزشک مراجعه شود.

روش‌های پیشگیری: بهترین راه مقابله با بیماری

از آنجا که گاستروانتریت ویروسی به راحتی منتقل می‌شود، بهترین راه مقابله با آن، پیشگیری است. رعایت بهداشت فردی و محیطی می‌تواند به طور چشمگیری از ابتلا به این بیماری جلوگیری کند:

1. شستشوی دقیق و مکرر دست‌ها:
   • دست‌های خود را با آب گرم و صابون حداقل به مدت ۲۰ ثانیه بشویید.
   • به خصوص پس از استفاده از سرویس بهداشتی، قبل از تهیه یا مصرف غذا و پس از تماس با فرد بیمار، دست‌ها را بشویید.
   • اگر آب و صابون در دسترس نیست، از ضدعفونی‌کننده‌های دست حاوی الکل استفاده کنید.
2. ضدعفونی کردن سطوح:
   • در صورت شیوع بیماری در خانه، سطوح مشترک مانند دستگیره‌های در، شیرهای آب، پیشخوان‌ها و کلیدهای برق را به طور مرتب با محلول‌های ضدعفونی‌کننده تمیز کنید.
   • مخلوطی از یک قاشق غذاخوری سفیدکننده در یک لیتر آب می‌تواند یک ضدعفونی‌کننده مؤثر باشد.
3. احتیاط در تهیه غذا:
   • از مصرف غذاهای مشکوک و غذاهای دریایی خام یا نیم‌پز خودداری کنید.
   • میوه‌ها و سبزیجات را به خوبی بشویید.
   • اگر فردی در خانه بیمار است، از او بخواهید از تهیه غذا برای دیگران خودداری کند.
4. دوری از فرد بیمار:
   • در صورت ابتلای یکی از اعضای خانواده، سعی کنید از تماس نزدیک با او خودداری کنید.
   • وسایل شخصی مانند حوله و ظروف غذاخوری را از سایر اعضا جدا کنید.
5. واکسیناسیون:
   • واکسن روتاویروس برای نوزادان در دسترس است و می‌تواند از ابتلای آن‌ها به گاستروانتریت شدید ناشی از این ویروس پیشگیری کند.

درمان‌های خانگی و دارویی

درمان گاستروانتریت ویروسی بیشتر بر مراقبت‌های حمایتی تمرکز دارد، زیرا هیچ داروی ضد ویروسی خاصی برای درمان آن وجود ندارد. هدف اصلی درمان، جلوگیری از کم‌آبی بدن و تسکین علائم است.

درمان‌های خانگی:

• هیدراتاسیون (تأمین آب بدن): مهم‌ترین بخش درمان است.
  • محلول‌های خوراکی آب‌رسانی: می‌توانید از پودرهای آماده‌ای که در داروخانه‌ها موجودند استفاده کنید. این محلول‌ها حاوی الکترولیت‌های ضروری هستند که بدن در اثر اسهال و استفراغ از دست می‌دهد.
  • نوشیدن مایعات: به طور منظم جرعه‌جرعه آب، آب‌میوه‌های رقیق شده، سوپ‌های رقیق و چای بدون کافئین بنوشید. از نوشیدن آب‌میوه‌های شیرین و گازدار خودداری کنید، زیرا می‌توانند اسهال را بدتر کنند.
  • مصرف مواد غذایی جامد: پس از بهبودی اولیه و کاهش تهوع، به تدریج غذاهای سبک و کم‌چرب مانند موز، برنج، سس سیب و نان تست (رژیم غذایی BRAT) را به رژیم غذایی خود اضافه کنید. از مصرف غذاهای تند، چرب، شیرین و لبنیات پرچرب خودداری کنید.
• استراحت کافی: بدن برای مقابله با عفونت نیاز به استراحت دارد. در صورت امکان، از کار یا مدرسه دور بمانید تا هم زودتر بهبود یابید و هم از انتشار بیماری جلوگیری کنید.

درمان‌های دارویی:

توجه: مصرف هرگونه دارو باید با مشورت پزشک صورت گیرد.

• داروهای ضد تهوع و استفراغ: در موارد شدید، پزشک ممکن است داروهایی مانند اوندانسترون (Ondansetron) برای کنترل تهوع تجویز کند.
• داروهای ضد اسهال: معمولاً برای گاستروانتریت ویروسی توصیه نمی‌شوند، زیرا ممکن است باعث طولانی‌تر شدن دوره بیماری و حبس ویروس در بدن شوند. با این حال، در برخی موارد خاص، پزشک ممکن است داروهایی مانند لوپرامید (Loperamide) را تجویز کند، اما استفاده از آن‌ها در کودکان اکیداً ممنوع است.
• آنتی‌بیوتیک‌ها: برای درمان عفونت‌های ویروسی مؤثر نیستند. مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها تنها در صورتی که علت بیماری گاستروانتریت باکتریایی باشد و توسط پزشک تأیید شود، تجویز می‌گردد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگرچه بیشتر موارد گاستروانتریت ویروسی با مراقبت‌های خانگی بهبود می‌یابند، اما در شرایط زیر باید فوراً به پزشک مراجعه کنید:

• علائم کم‌آبی بدن شدید: سرگیجه، خشکی شدید دهان، کاهش چشمگیر ادرار، بی‌حالی و گیجی.
• اسهال یا استفراغ بیش از دو روز: به خصوص در نوزادان، کودکان و سالمندان.
• تب بالا: دمای بدن بالاتر از ۳۸.۹ درجه سانتی‌گراد.
• وجود خون یا چرک در مدفوع.
• درد شدید شکم: به خصوص اگر درد در یک نقطه خاص متمرکز باشد.

سخن آخر

«سرماخوردگی روده و معده» نامی غیررسمی برای گاستروانتریت ویروسی است، یک عفونت شایع و بسیار مسری که بر دستگاه گوارش تأثیر می‌گذارد. این بیماری در بیشتر موارد جدی نیست و با مراقبت‌های خانگی مانند تأمین آب کافی و استراحت بهبود می‌یابد. با این حال، به دلیل خطر کم‌آبی بدن، به ویژه در کودکان و سالمندان، توجه به علائم و پیگیری سریع در صورت شدید شدن آن‌ها ضروری است. بهترین راه مقابله با این بیماری، پیشگیری از طریق رعایت بهداشت دست‌ها و محیط است.