یورش قاچاقچیان به پُل بند امیر در زرقان فارس/تصویر ۱۸۰ سال پیش بندِ اَمیر

پل بند امیر پلی تاریخی درجلگه مرودشت درفاصله۱۰کیلومتری جنوب خاوری شهرمرودشت است که بر روی رود کر که از ناحیه کوهستانی شمال فارس و از پانزده کیلومتری جنوب تخت جمشید سرچشمه گرفته و به دریاچهٔ بختگان می‌ریزد احداث شده‌است.

یک فعال میراث فرهنگی در استان فارس خبرداد:سوداگران یادمان های تاریخی و فرهنگی و قاچاقچیان به پل بند امیر  شهرستان زرقان یورش برده و زیر گوشۀ جنوبی پل آن را خالی کرده و تونلی را پدید آورده اند که اَفزون بر آسیب های برگشت ناپذیر برجای مانده، تهدیدی جدی برای پل بندِ اَمیر به شمار می آید.

بند امیر در دورهٔ محمد شاه قاجار اثر اوژن فلاندن

به گزارش اول فارس  ، سیاوش آریا پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی در فارس نوشت :  یکی از شاهکارهای مهندسی و مِهرازی (معماری) ایرانی، ساخت بند و پل ها است. بندهای باستانی برای کنترل جریان تند آب بر روی رودخانه ها و بالا آوردن سطح آب برای استفادۀ روستاهایی که در مسیر رودخانه جای گرفته اَند، برپا شده است. با این همه، وضعیت بیشتر بندهای باستانی و تاریخی ایران خوب نیست و به حال خود رها و گَرد غبار فراموشی بر آن ها پاشیده شده است. یکی از بندهای باستانی مهم کشور که شاهکار مهندسی و مِهرازی ایرانیان را به نمایش گذاشته و همچنان استوار و کمابیش سالم است، بندِ اَمیر در شهرستان زرقان پارس(فارس) است که به دست فراموشی سپرده شده و روزگار سخت و دشواری را سپری می کند.

قاچاقچیان زیر پلِ بند اَمیر را خالی کرده اَند!

اما سوداگران یادمان های تاریخی – فرهنگی و قاچاقچیان فرومایه و نابخرد میراث فرهنگی به بهانه های پوچ و خیال اَنگیز یافتن گنجی که هیچ وجود خارجی ندارد به پلِ بندِ اَمیر در شهرستان زرقان یورش برده و زیر بخش جنوبی پل را بیش از دو سه متر کَنده و تونلی را پدید آورده و آسیب های برگشت ناپذیری را برجای گذاشته اند. همچنین دست درازی قاچاقچیان و کَند و کاوهای غیرمجاز آن ها، خطر و تهدید جدی برای پل به شمار می آید. زیرا با برپایی تونل زیر پل، تاق و سقف چوبی آن، سست و بی دوام شده و با روی دادن هر رخدادی همانند سیلاب و بارش شدید باران در فصل زمستان، اِمکان فرو ریختن آن بسیار زیاد است.

با این همه، نگارنده برپایۀ مسولیت اجتماعی خویش، مسولان یگان حفاظت میراث فرهنگی استان را از این رخداد ناگوار آگاه کرده است.

فراموشی و نابودی بخش هایی از سازه های معماری بندِ اَمیر

دشواری های بندِ اَمیر تنها به دست درازی قاچاقچیان میراث فرهنگی نیست. سال های سال است که محوطۀ بند اَمیر به حال خود رها شده و بخش هایی از سازه های اَرزشمند مِهرازی آن در گوشه گوشۀ محوطه بر روی کف زمین، بستر رودخانه و در میان اَنبوه درختچه ها و گیاهان خودرو و علف های هرز فرو ریخته و رها شده و در حال نابودی است. بستر رودخانه به اَنگیزۀ پاک سازی و لایروبی نکردن، به لجن زاری تبدیل شده و بوی بد آن، اَندک گردشگران را فراری می دهد. بر روی تاق ها و چشمه های پلِ بند اَمیر گیاهان روییده و به آرامی سبب رِخنه در پوستۀ سنگ ها و فرسودگی و پوسیدگی آن ها خواهد شد. یادگاری نویسی ها با رنگ بر روی دهانه و چشمه های پل از سوی اَفراد نابخرد و بیمار صحنه های زشتی را به نمایش گذاشته است. همچنین کمابیش یک دهه پیش و با زیر پاگذاشتن قانون های میراث فرهنگی، مسجدی در درون عرصۀ محوطۀ بند اَمیر ساخته شده که با نگرش به موقعیت و جانمایی نادرست آن، روشن نیست که برای چه کسانی برپا شده است. این در حالی است که، به آسودگی و سادگی می توانستند مسجد را در بخش دیگری از روستا برپا کرده که هم در دید رهگذران باشد و مورد استفادۀ همگان جای گرفته و شناخته شود و هم به یادمان های ملی و تاریخی دست درازی نکرده باشند.

آتش کشیدن چشمه های پلِ بندِ اَمیر!

اما اَفراد فرومایه و بیمار و نابخرد که بی گمان یا از بومیان روستا یا از روستاهای پیرامونی هستند با به آتش کشیدن چند چشمه و دهانه های پلِ بندِ اَمیر، اَفزون بر آسیب های برگشت ناپذیر، صحنه های زننده و ناخوشایندی را به نمایش گذاشته اند که دل هر دوست دار تاریخ و فرهنگ ایرانی به درد می آید و آه از نهاد آدمی بر می خیزد. در این میان، کم کاری و کوتاهی دِهیاری به چشم می آید و روشن نیست که نقش دِهیاری ها در این زمینه ها چیست و چرا به وظایف خود به درستی عمل نمی کنند. آنچه مایۀ شگفتی بوده، این است که در نزدیکی محوطۀ بند اَمیر خانه های مردم روستا جای دارد و هر فرد غریبه ای که وارد شود زیر نظر است و روشن نیست که چگونه اَفراد بیمار و فرومایه توانسته اَند بخش هایی از پل را به آتش بکشند. از سویی، خاکستر برجای مانده از آتش، همچنان در کف چشمه های پل به فراوانی نمایان است.

مرمت های غیراصولی بر روی پل بند امیر !

اما غم نامۀ یادمان اَرزشمند باستانی بندِ اَمیر با مرمت های غیراصولی چشمه و تاق های پل در گذشته، تکمیل خواهد شد تا آیندگان بدانند که ما نه تنها قدردان یادگارهای نیک گذشتگان پاک سرشت خویش نبوده ایم، بلکه حتا نتوانسته و نخواسته ایم به درستی از آن ها نگهداری کرده و این یادگارهای بی همتا و ارزشمند را به آیندگان که صاحبان اصلی این سرزمین هستند، واگذار کنیم. مرمت هایی که در گذشته از سوی پیمانکار و نظارت و تاییدیۀ ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان انجام گرفته است به هیچ روی قابل دفاع نیست و چهرۀ پل بند اَمیر را نیز خدشه دار کرده است. همچنین رویش اَنبوه گیاهان، درختچه ها و علف های هرز سبب شده تا گردشگران نتوانند از بیشتر بخش ها و محوطۀ بند اَمیر بازدید کنند. از سویی، رویش گیاهان خود آسیب رسان است و در آینده دشواری هایی را پدید خواهد آورد.

ریختن اَنبوه زباله های خانگی و پلاستیکی مردم منطقه در درون محوطۀ بند امیر و نزدیکی پل، از دیگر دشواری های یادمان تاریخی – فرهنگی بندِ اَمیر به شمار می آید که صحنه های زشت و نازیبایی را رقم زده است.

بازشناسی یادمان تاریخی بندِ اَمیر

بندِ اَمیر در ۱۵ کیلومتری جنوب خاوری(شرقی) جلگۀ مَرودَشت و در فاصلۀ ۳۵ کیلومتری شمال شهر شیراز بر روی رودخانۀ کورش(کُر کنونی) و درکنار روستای نامدار به بند اَمیر ساخته شده است. سبب نام گذاری این بندِ باستانی ساخت پل یا تکمیل و بازسازی آن از سوی امیر عضدالدوله دیلمی در سال ۳۶۵ مَهی(قمری) است. به باور کارشناسان و پژوهشگران و با نگرش به بلوک های سنگی استفاده شده در سازۀ بند، بی گمان بند اَمیر در زمان ساسانیان ساخته شده است. از سویی، چنین مهندسی و مِهرازی شکوهمندی تنها می تواند دستاورد ایرانیان ساسانی باشد که ویرانه های آن، همچنان شگفت اَنگیز و چشم نواز است و یادآور سازه های مهندسی و مِهرازی به کار رفته در سازه های آبی همانند میراث جهانی شوشتر است که دست کمی از آن ها نداشته و برابری می کند. از همین روی، برخی پنداشته اند که اَمیر عضدالدوله دیلمی این بند و پل را ساخته و به این نام، پرآوازه گشته است.

بنای بند از سنگ و ساروج ساخته شده و از دو بخش بند و پل تشکیل شده است که این بند با ۲۰ متر پهنا، ۹ متر بلندا و نزدیک ۱۰۳ متر درازا، از قطعه های سنگ های تراشیده برپا شده است. ۱۲ متر و نیم از تاج بند در سوی پایاب با شیب ۴۵ درجه ساخته شده است. تاج بند دارای ۷ متر و نیم پهنا است و بر روی آن، پایه های پلی با ۱۳ دهانه به درازای ۱۲۰ متر جای گرفته است. این پایه ها که در جهت مخالف جریان آب و برای شکستن فشار آب به گونۀ مثلثی و با ۶ متر بلندا ساخته شده اند، از ضخامت متفاوتی برخوردار هستند. مصالح به کار رفته در ساخت پایه ها، قطعه های سنگ های تراشیده و سنگ لاشه است. بر روی این پایه ها، تاق هایی با قوس جناغی زده شده و پس از آن سطح پل برپا شده است.

بلندای سطح پل از تاج آن کمابیش ۵ متر است. بلندای دهانه های پل نیز متفاوت است. این تفاوت سبب شده است تا سطح پل از میان(وسط) به سمت دو سو دارای شیب ملایمی باشد و همین امر خود موجب شده تا برای ثابت نگه داشتن راس تاق ها، با ضخامت های متغیر ۳۵ تا ۸۸ سانتی متر ساخته شوند. در دو سوی پل نیز جایگاهی از سنگ و گچ برای حفاظت رهگذران ساخته شده است.

این بند(سد) دارای کانال انحرافی برای تنظیم سطح آب دریاچه است. این کانال انحرافی که به «گاو شیر» نامدار است، در گوشۀ باختری(ضلع غربی) بند با مقطع مستطیل شکل، به پهنای ۱۰ متر و ژرفای کمابیش ۷ متر قرار دارد. به هنگام باز بودن این کانال، همۀ آب رودخانۀ کورش(کُر) می تواند در آن جریان یابد. مسیر این کانال، عمود بر رودخانه نزدیک ۴۰ متر امتداد یافته و با چرخش ۹۰ درجه به سمت چپ ۸۰۰ متر امتداد می یابد و با گذشتن از زیر پل «گاوشیر» که کمابیش در امتداد پل بند امیر و هم تراز با آن است، در پایین دست بند به رودخانه می پیوندد.

پل این کانال یک دهانه به پهنای ۷ متر و قوس جناغی شکل است. به تازگی دو دریچه به اندازۀ ۱ متر و شست سانت در ۳ متر برای تنظیم گذر آب درکانال «گاو شیر» ساخته شده است. همچنین در سال ۱۳۱۷ خورشیدی بر روی این کانال و در امتداد بند امیر پلی دو دهانه برای گذر سیلاب به هنگام طغیان آب ساخته شده است. این بند و پل برای کنترل جریان آب تند آب رودخانۀ کورش(کُر) و نیز بالا آوردن سطح آب برای استفاده روستاهایی است که در مسیر رودخانه جای گرفته اند، ساخته شده است. از سویی، این بند جهت آب پخشان نیز مورد بهره جای می گیرد. این بنا در سال ۱۳۶۸ خورشیدی از سوی سازمان میراث فرهنگی وقت مورد مرمت کلی قرار گرفته است.

بند و پل اَمیر با شمارۀ ۹۰۲ در تاریخ نهم آذرماه ۱۳۴۹ خورشیدی به ثبت ملی رسیده است. در پایان امیدوار هستیم تا مسولان شهری و فرهنگی به کمک وزارت میراث فرهنگی آمده و دشواری های این یادگار ارزشمند و بی همتای گذشتگان ما را برطرف کرده و آن را به چرخۀ گردشگری باز گردانند تا سود آن نیز به بومیان منطقه و مردم شهر و استان برسد و سبب اشتغال زایی شود.

نگاره های زیر را که در تابستان گرفته شده است، ببینید :

پل بند امیر شاهکار مهندسی ایرانی که در غبار فراموشی است

انبوه یادگاری نویسی ها درون چشمه پل بند امیر چهره زشتی را به نمایش گذاشته است

افراد سودجو و نابخرد که چندین دهانه چشمه پل را به آتش کشیده اند

رشد روزافزون گل سنگها و مرمت های غیراصولی پل بند امیر

مرمت های غیراصولی در گذشته که در چشمه های پل اجرا شده است

سازه های معماری پل بند امیر که در کف رودخانه رها شده و درحال حذف از چهره تاریخ است

انبوه زباله های خانگی مردم روستا در کف رودخانه و بند امیر چهره ناخوشایندی را به نمایش گذاشته است

ساخت مسجد در بیش از یک دهه پیش در عرصه پل بند امیر و در کنار رودخانه جدا از تخلف، شگفت انگیز است

سازه های معماری و بلوک های سنگی ساسانی در بند امیر که از شگفتی های مهندسی ایرانی است

بند امیر که امروزه به ویرانه ای تبدیل و جایگاه رویش درختچه ها و گیاهان هرز شده است

قاچاقچیان میراث فرهنگی با کندن تونلی در زیر پل بند امیر و ضلع جنوبی آن، آسیب های برگشت ناپذیری را برجای گذاشته اند

بیشتر بخوانید:

تَن« مرزبان شهر باستانی بیشاپور کازرون» در حوض دختر گبر در اقلید لرزید

عکس هاى شیراز قدیم | آرایشگر دوره گرد شیرازی و مشتری هایش ۴۴ سال پیش

یافته های پزشک ایرانی در باره « امپراتوری هخامنشیان » که فکرش را هم نمی کنید

 کانال تلگرام 

 کانال واتساپ 

 کانال ایتا

کانال سروش 

 کانال روبیکا

کانال بله