آسیب جدی به آرامگاه «شاه قلندر» و پاک شدن خط «خوجکی» برای همیشه از صفحه تاریخ

آرامگاه نامدار به «شاه قلندر» در روستای انجدان استان مرکزی بر اثر مرمت های غیراصولی، آسیب جدی دیده و خط های تاریخی و ارزشمند «خوجکی» درون بنا با گچ پوشیده و برای همیشه از چهرۀ تاریخ پاک شد!

به گزارش اول فارس ، سیاوش آریا پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی ، کُنشگر و پژوهشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم ، راهنمای گردشگری ، خبرنگار آزاد و دبیر انجمن مهرگان در گزارشی نوشت:

آرامگاه نامدار به «شاه قلندر» از آنِ اواخر سدۀ هشتم مَهی (قمری) و دورۀ ایلخانی در روستای «انجدان» در ۳۷ کیلومتری خاور (شرق) شهر اَراک است. این آرامگاه تاریخی منسوب به شاه «مستنصربالله» ثانی امام سی و دوم فرقه قاسم شاهیان اسماعیلیه است که از سوی فرزندش شاه عبدالسلام ساخته شده است. یکی از ویژگی های این بنای ملی، نوشته های تاریخی درون بنا بوده که به خط های «خوجکی» نامدار است. این نوشته های تاریخی بسیار ارزشمند وابسته به دوره های گوناگون تاریخی و از سوی زیارت کنندگان (زائران) هندی، پاکستانی و تاجیکستانی در سده های گوناگون نگاشته شده و از دیدگاه تاریخ اجتماعی و سیاسی و زبان شناسی و تاریخ ادیان دارای اهمیت به سزایی است و نزد کارشناسان و پژوهندگان از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. با این همه، در مرمت هایی که به تازگی و زیر نظر معاونت میراث فرهنگی استان مرکزی در بنای آرامگاه «شاه قلندر» انجام شده، سراسر خط های تاریخی نامدار به «خوجکی» که دارای اهمیت تاریخی فراوانی است بدون مستند نگاری، خوانش یا برگردان آن، با گچ پوشیده شده و برای همیشه از چهرۀ تاریخ پاک و زِ دوده شده است که جای شگفتی و پرسش های بی شماری دارد و روشن نیست که چگونه پیمانکار با زیر پا گذاشتن ابتدایی ترین اصول مرمتی، یکی از یادگارهای ارزشمند و مهم تاریخی که سندی گویا و زنده و آشکار بوده را پنهان و از دسترس خارج کرده است.

مرمت های غیراصولی، بلای جان آرامگاه «شاه قلندر»

اما آرامگاه نامدار به «شاه قلندر» در روستای «انجدان» استان مرکزی که یادگاری از دوران ایلخانیان است و به ثبت ملی نیز رسیده، دستخوش مرمت های غیراصولی و نادرست و غیرکارشناسی شده و به ساختار آن آسیب رسیده و خَدشه دار شده است. دوست داران و کُنش گران میراث فرهنگی استان مرکزی می گویند : «بنای تاریخی «شاه قلندر» سال های سال از سوی میراث فرهنگی به حال خود رها شده و به مکانی برای یادگاری نوشتن و شعار تبدیل شده بود. هم اینک نیز، میراث فرهنگی در حال مرمت این بنای تاریخی است، ولی آنچه جای پرسش دارد این است که، آیا مرمت نکردن بنا بهتر از مرمت های غیراصولی و نادرست نیست؟ بنای نامدار به آرامگاه «شاه قلندر» در سرچشمۀ «انجدان»، یادگاری نویسی هایی به خط «خوجکی» داشته که سراسر آن ها با انجام گچ کاری از میان رفته است. هچنین بنا ترک های عمیقی در پوش اول گنبد داشت که به نظر سازه ای بود که آن هم با گچ کاری تازه و بدون هیچ گونه مستندسازی از نظرها پنهان شده است که جای شگفتی و افسوس دارد. از سویی، پوشش روی گنبد را لایه ای از ایزوگام فرا گرفته و سیمانی که بر روی این ایزوگام کشیده شده، بنایی نوساز را به یاد می آورد. به نظر می رسد مرمت جهادی که معاونت میراث فرهنگی استان از آن نام برده است، بیشتر کوششی برای نوسازی و تغییر در اصالت و هویت بنای «شاه قلندر» شده است».

هم اینک آنچه که جای شگفتی و پرسش دارد این است که، با کدام یک از اصول و استاندارهای حفاظت و مرمتی بنا، می توان ایزوگام و سیمان کشی بام بنا را انجام داد؟ همچنین چگونه می توان با اَندودکشی گچ، خط های تاریخی «خوجکی» که نمونه ای نادر و بسیار ارزشمند از دید تاریخی و فرهنگی است، پوشاند. و ترک های سازه ای را با کدام یک از مبانی و اصول حفاظت و مرمت می توان پنهان و مدفون ساخت؟ چه کسی پاسخ گوی چُنین آسیب رسانی هایی بر یادمان ملی و تاریخی است. پاسخ ندانم کاری و ناشی گری پیمانکار را چه کسی خواهد داد.

نیاز به یادآوری است که خط های تاریخی نامدار به «خوجکی» در جای جای بنای «شاه قلندر» وجود داشته است که نیاز بوده پیش از مرمت، مستند نگاری شود و با یک قاب بندی مناسب نسبت به نگهداری و حفظ آن ها اقدام شود که شوربختانه با گچ کاری و پوشاندن آن ها برای همیشه نابود و از چهرۀ تاریخ و صفحۀ روزگار پاک شده است.

آن گونه که از تارنمای (سایت) رسمی استانداری استان مرکزی بر می آید، بنای «شاه قلندر» به همراه دو بنای تاریخی دیگر در روستای «انجدان» با تفاهم نامه ای از سوی میراث فرهنگی با سازمان اوقاف و امورخیریه به دِهیاری روستا واگذار شده است که به سرمایه گذار جهت تغییر کاربری و بهره برداری سپرده شود. همچنین نظارت بر کارها بر دوش ادارۀ میراث فرهنگی است. ( تارنمای رسمی استانداری مرکزی، ۱/۱۰ / ۱۴۰۰ خورشیدی).

ساخت و ساز در حریم بنای «شاه قلندر»

یکی دیگر از دشواری های پیش روی بنای آرامگاه «شاه قلندر» در روستای «انجدان» شهرستان اراک، ساخت و سازها در حریم درجه یک یادگار ملی است که حریم دیگر بنای تاریخی یعنی آرامگاه «شاه غریب» را نیز نشانه رفته است و روشن نیست که مسولان میراث فرهنگی استان مرکزی چگونه در برابر این دست درازی ها سکوت کرده و کوتاه آمده اند و پس از دو سال از خبری شدن این موضوع، همچنان مشکل ساخت و سازها در حریم درجه یک بناهای ملی روستای «انجدان» پابرجا است.

به گزارش تارنمای فرهنگی مهرگان، آرامگاه نامدار به «شاه قلندر» در روستای «انجدان» شهرستان اَراک جای گرفته و در تاریخ ۱۹ مهرماه ۱۳۷۸ خورشیدی و با شمارۀ ۲۴۵۲ به ثبت ملی رسیده است.

ساخت و سازهایی که در حریم بنای شاه قلندر پدید آمده است

آرامگاه تاریخی شاه قلندر در روستای انجدان شهرستان اراک

ترک های سازۀ گنبد پیش از پوشیده شدن با گچ و مرمت های غیراصولی

مرمت هایی که به تازگی انجام شده است

گنبد بنا که با سیمان پوشیده و خدشه دار شده است

نمونه ای از خط های تاریخی خوجکی در درون بنای شاه قلندر که برای همیشه از میان رفت

درون آرامگاه شاه قلندر پیش از مرمت

مرمت های غیراصولی جدید که سراسر گنبد و سازه ها را با گچ پوشانده و مدفون کرده است