چک ضمانت از جمله ابزارهایی است که با هدف تضمین انجام تعهدات مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما علاوه بر نحوه وصول این چک، یکی از مواردی که کمتر بدان پرداخته شده است، مسئولیت حقوقی صادرکننده و دریافت کننده چک و خطراتی است که آنها را تهدید می‌کند.
چک ضمانت کاربردهای زیادی داشته و در موارد بسیاری از جمله پرداخت اجاره بها، ضمانت حسن انجام کار، پرداخت اقساط وام های بانکی و به طور کلی الزام به انجام تعهدات مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما عدم توجه به برخی از نکات در زمان صدور این نوع چک می‌تواند منجر به خطراتی شود که صادرکننده را در معرض تهدید قرار می‌دهد. همچنین دریافت کننده چک ضمانت نیز در صورت بی‌توجهی از برخی عواقب، مصون نخواهد ماند. در ادامه آثار حقوقی چک ضمانت برای هر دو گروه را بررسی کرده و به نحوه وصول چک ضمانت و راه‌های برگشت زدن آن می‌پردازیم.
زمانی که بین دو نفر معامله‌ای صورت می‌گیرد و نفر اول متعهد می‌شود که در زمانی معیّن کاری را در قبال دومی انجام دهد، نفر دوم برای تضمین انجام آن کار می‌تواند از اولی چک ضمانت طلب کند تا در صورت خلف وعده یا انجام ندادن آن کار، تضمینی وجود داشته باشد. مثلا گاهی صاحب‌خانه‌ها برای تخلیه شدن خانه در موعد مقرر، چکی را از مستأجر دریافت می‌کنند.
چک ضمانت چیست؟
به چکی که برای تضمین انجام تعهد یا وعده صادر می‌شود، چک ضمانت می‌گویند. فقط در صورتی می‌توان چک ضمانت را وصول کرد که صادرکننده به وعده‌ای که داده عمل نکرده باشد؛ در غیر این صورت به اجرا گذاشتن آن غیرقانونی است و پیگرد قانونی دارد.
بانک مرکزی اعلام کرد که اگر قرار باشد چکی طبق قانون جدید به عنوان ضمانت صادر شود، باید تاریخ و مشخصات صادرکننده و گیرنده روی آن درج شود.
شرایط حقوقی چک ضمانت
در حقیقت این چک‌ها نباید نقدی به حساب بیایند، چون ماهیت آنها برای ضمانت است و تا زمانی که خلف وعده صورت نگرفته، امانت محسوب می‌شوند. امّا معمولا صادرکننده مجبور است به صورت نقدی و به روز آن را صادر کند.
بر اساس ماده ۱۳ قانون صدور چک، انواع تضمینی را نمی‌توان دارای وصف کیفری دانست و دارنده چک ضمانت نمی‌تواند بابت آن به صورت کیفری شکایت کند. البته این اسناد صرفا امانت هم محسوب نخواهند شد، زیرا در صورت عمل نکردن صادرکننده به تعهداتش، قابل وصول هستند و در این صورت دارنده با به اجرا گذاشتن آن مرتکب تخلف نشده است.
اگر گیرنده چک دریافتی را در سامانه صیاد تایید نکند چه می‌شود؟
اصل این قانون جدید به نفع گیرنده چک است و باید از صادرکننده چک بخواهد تا چک را در سامانه صیاد ثبت کند و خودش هم چک را در این سامانه اگر مواردی که در چک نوشته شده بود با مواردی که در سامانه صیاد ثبت شده بود، مغایرت نداشت باید تایید کند.
طبق قانون جدید، از زمانی چک تخصیص می‌یابد تا سه سال اعتبار دارد. پیش از این چک سفید را به عنوان ضمانت قبول می‌کردند اما اگر قرار باشد تا چکی طبق قانون جدید به عنوان ضمانت صادر شود، باید تاریخ و مشخصات صادرکننده و گیرنده بر روی آن درج شود.
نحوه وصول چک ضمانت
وصول چک ضمانت نیز همانند چک‌های عادی با فرا رسیدن تاریخ سررسید آن در شعب بانک مورد نظر انجام می‌شود؛ مشروط بر اینکه دو شرط زیر رعایت شده باشد:
۱. در سامانه صیاد ثبت شود
در صورت عدم ثبت چک در سامانه صیاد، چک ضمانت از مزایای سند تجاری محروم شده و مانند یک سند عادی، تنها از طریق دادگاه قابل پیگیری است. برای آشنایی با نحوه ثبت چک ضمانت در سامانه صیاد می‌توانید با مراجعه به سایت گروه حقوقی قرار و مشاهده ویدئو آموزش نگارش و ثبت چک ضمانت، تمامی ابهامات خود را برطرف کرده و بخش‌های انتخاب تاریخ سررسید، صفر تا صد ثبت چک ضمانت در سامانه صیاد (آموزش عملی)، نحوه نگارش چک ضمانت برای یک قرارداد مشخص و نحوه وصول آن را به صورت قدم به قدم مشاهده کنید.
۲. صادر کننده به تعهدات خود عمل نکرده باشد
در این صورت، صاحب چک ضمانت با فرا رسیدن تاریخ سررسید، به بانک مراجعه کرده و آن را وصول می‌کند. البته لازم به ذکر است که با وجود عمل به تعهدات صادرکننده، چک همچنان قابلیت نقد شدن را دارد. در واقع بانک مسئول بررسی تعهدات مربوط به چک نیست و تنها مسئولیت وصول یا برگشت زدن آن را بر عهده خواهد داشت.
راه‌های برگشت زدن چک ضمانت
در صورتی که موجودی حساب‌های صادر کننده کمتر از وجه چک ضمانت باشد، صاحب چک می‌تواند آن را برگشت زده و گواهی عدم پرداخت را از بانک دریافت کند. با دریافت این گواهی می‌توان از دو روش زیر برای وصول چک ضمانت اقدام کرد:
۱. اجراییه اداره اجرای ثبت
در این روش که با سرعت بیشتری همراه است، صاحب چک به واحد اجرای ثبت مراجعه کرده و درخواست توقیف اموال صادر کننده چک را می‌دهد. اموال، توقیف و به مزایده گذاشته می‌شود. سپس وجه چک از محل فروش امول به صادر کننده پرداخت خواهد شد.
۲. مراجعه به دادگاه
در این روش صاحب چک باید دادخواست مطالبه وجه چک را ثبت کرده و در انتظار روند دادرسی بماند.
آثار حقوقی چک ضمانت برای صادرکننده و دریافت کننده
در صورتی که صادرکننده به تعهدات خود عمل نکند و چک ضمانت او نیز برگشت بخورد، طبق شرایط زیر محکوم به تحمل حبس خواهد شد:
اگر وجه چک کمتر از ده میلیون ریال باشد، مدت حبس تا حداکثر سه ماه خواهد بود.
اگر وجه چک از ده میلیون ریال تا پنجاه میلیون ریال باشد، مدت حبس از سه ماه تا شش ماه خواهد بود.
اگر وجه چک بیشتر از پنجاه میلیون ریال باشد، مدت حبس از شش ماه تا یک سال بوده و ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت دو سال نیز اعمال خواهد شد.
همچنین در صورتی که دریافت کننده چک ضمانت با وجود اینکه صادرکننده به تعهداتش عمل کرده است، چک را وصول کند، مرتکب جرم خیانت در امانت شده که مجازات آن رد مال و تحمل حبس تعزیری به مدت ۳ ماه تا یک و نیم سال است.
نظرات