انتشار گسترده ویدئویی از بلیعیده شدن آب در فروچاله های یک تالاب صورتی در استان فارس نشان می دهد که بستر این جاذبه گردشگری از ۱۰ سال پیش تاکنون دستخوش اتفاقات ناگوار زیست محیطی است.
به گزارش اول فارس ، اتفاقاتی که بارها از طریق تریبون رسانه های مختلف توسط  فعالان زیست محیطی به آن اشاره ولی با بی توجهی متولیان امور روبرو شد.

حالا و پس از گذشت سالیان متمادی از به وجود آمدن فروچاله های عمیق در بستر تالاب مهارلو دوباره کارشناسان حوزه زمین شناسی و فعالان زیست محیطی  محدوده وقوع این فروچاله ها، دلایل وقوع و راهکارهای جلوگیری بیش از حد این بحران زیستی را تشریح می‌کنند تا شاید با ایجاد دغدغه در بین مردم و متولیان منابع آب و این تالاب، دستی نجات بخش برای بقاء حیات این جاذبه گردشگری باشند.

در همین رابطه مدیر کل مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور (شیراز)  بیان کرد: دلایل پیدایش فروچاله ها در بستر دریاچه مهارلو  وجود گسل بنیادی بید زرد و گسل های فرعی ناشی از آن سبب تشدید و گسترش غارهای زیر سطحی (کارست) در رسوبات نمکی دریاچه و کربناتی در سازندهای زمین شناسی آسماری – جهرم در این منطقه شده است.

فروچاله ها آب دزدی می کنند

وی افزود: پس از گذشت ۱۰ سال با توجه به گسترش دهانه فروچاله و دیده شدن بخش های پنهان قبلی و هجوم آب دریاچه و آب دزدی توسط این فروچاله ها و دیده شدن چنین مخاطراتی توسط جمع کثیری از مردم،  ما را بر این داشت تا مجدداً به بررسی این پدیده مخاطراتی و تشریح و بازنگری در اطلاعات قبل بپردازیم.

مدیر مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور (مرکز شیراز)  با بیان اینکه محل این فرونشست ها بر روی رسوبات آبرفتی دریاچه ای و در نزدیکی رخنمون های سنگی کوه احمدی ایجاد شده است، عنوان کرد: این رخنمون سنگی نزدیک فروچاله ها، واحد کربناتی آسماری – جهرم  و منشاء رسوبات آبرفتی منطقه  از رخنمون های پیرامون دشت و رسوبات دریاچه ای است.

طهمورث یوسفی ابراز کرد: بخش عمده رسوبات ریز دانه در حد رس، سیلت و ماسه های نمکی با ضخامت زیاد است و با افزایش ضخامت رسوب از سمت غرب به سمت شرق به رخنمون های سنگی متصل شده است.

فروچاله های تالاب مهارلو در شرق دریاچه است

به گفته این مقام مسئول؛ محل فروچاله نزدیک به رخنمون های سازند آسماری – جهرم ایجاد شده و  محدوده ایجاد فروچاله در نقشه زمین شناسی در شرق دریاچه واقع شده است.

وی گفت: راستای شکاف های ایجاد شده به صورت خطی  تا محیطی در پیرامون فروچاله ها ایجاد شده  و  با توجه به ناهمواری ملایم و پستی و بلندی های ناهمگون بستر دریاچه مهارلو، این دریاچه به شکل حوضچه های بزرگ و کوچک و متعدد تشکیل شده و زمان های پر بارش با بالا رفتن سطح آب این حوضچه ها پُست همدیگر را تغذیه و سبب یکپارچگی آب دریاچه می شود.

مدیر مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور ادامه داد: محدوده مورد بررسی، یکی از این حوضچه هایی است که در محدوده غرب روستای قندیلک قرار دارد که توسط ارتفاعات شرقی و شمال شرق و همچنین سریز آب های دریاچه در مواقع پر آبی دریاچه شکل می گیرد و در چنین شرایطی آب ذخیره شده تا تهی شدن آب آن در این قسمت، توسط تَرَک ها و مجموعه فروچاله های موجود زهکش و آب دزدی انجام
می شود.

فروچاله ها از فرونشست ها مخاطره آمیزترند 

یوسفی اضافه کرد: هرچند پدیده فرونشست به کندی صورت می گیرد، اما در مورد فروچاله ها با توجه به تجارب بدست آمده از رخدادهای قبلی‌، چنین نشان می‌داد که در ابتدای تشکیل حفره با توجه به اینکه در زمان طولانی ریزش های زیر سطحی سقف غارها و گالری های زیر زمینی انجام شده، حفره اولیه در زمان بسیار کوتاه تری شکل می گیرد به همین دلیل رخداد فروچاله از دیگر پدیده ها و اشکال فرونشستی مخاطره آمیزتر است.

به عقیده وی؛  پس از گذر زمان ۱۰ ساله طبیعتاً گسترش فروچاله بویژه در بخش دهانه ای آن بیشتر شده  و در مواقعی که آب دریاچه به آن سرازیر می شود وسعت بیشتری را نشان می دهد و در فصل های خشکِ سال، دهانه این فروچاله ها به دلیل تبلور بلورهای نمکی کمتر می شود.

مدیر مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور با تاکید بر اینکه باید از ورود آب بویژه با حجم زیاد در این فرو چاله ها جلوگیری شود، اعلام کرد:  با توجه به بررسی های میدانی وجود غارهای ناشی از انحلال نمک، سبب ایجاد این فروچاله ها شده است و همچنین ایجاد شکست های زیر زمینی در رسوبات درشت دانه در زیر رسوبات دریاچه ای (در مرز تبدیل رسوبات دریاچه ای با رسوبات آبرفتی مخروط افکنه ای) و وجود کانال ها و غارهای زیر زمینی در رسوبات سخت مخروط افکنه ای و سنگ آهک های سازند کربناتی آسماری – جهرم از دیگر دلایل آن است.

یوسفی، ایجاد ترک و تخریب جاده ها و مسیرهای ارتباطی، شکسته شدن خطوط لوله و شریان های حیاتی،  آسیب‌دیدگی کانال های آبرسانی، ترک در پی سازه ها و دیوار های جدا کننده،  تخریب زمین های کشاورزی، آسیب به دام ها و حیات وحش، جابجایی و تغییر شکل در مسیر راه آهن، تخریب لوله جدار و تجهیزات سر چاهی، شکستگی زهکشها و لوله های فاضلاب، آلودگی آبخوان، تخلیه ناگهانی برکه های آب، وقوع تلفات انسانی را از مخاطرات ناشی از فرونشست اعلام کرد‌.

وی گفت:  در بررسی های اولیه در بین عوامل مؤثر در ایجاد فرونشست، بنظر می رسد که برداشت بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی و ویژگی های مهندسی رسوبات، انحلال و عوامل زمین شناسی، عوامل اصلی ایجاد فرونشست و فروچاله ها در منطقه  تالاب مهارلو هستند.

مدیر مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور هشدار داد: با توجه به وقوع فرونشست در دشت‌های استان فارس و گزارشات متعدد دریافتی توسط سازمان زمین شناسی مرکز شیراز این پدیده باید به عنوان یکی از مخاطرات مهم و اولویت در استان تلقی شود و در صورت ایجاد هرگونه زیرساختی می بایست مطالعات فرونشست در اولویت باشد.

یوسفی بر لزوم راهکارهای جلوگیری از فروچاله ها در بستر تالاب مهارلو تاکید کرد و گفت: برای جلوگیری از آلودگی آبخوان ها، سست شدن رسوبات و عدم گسترش دهانه فروچاله باید از نفوذ آب دریاچه به حفره ها  جلوگیری و با اجرای طرح های آبخیزداری در بخش شرقی و شمال شرقی این منطقه و نصب علائم خطر در پیرامون منطقه برای نجات این دریاچه اقدام شود‌.

بی توجهی به هشدارهای خطرات سدسازی

یک کنشگر حوزه محیط زیست هم در این رابطه در گفت و گو با ایلنا اظهار کرد: طی چند سال گذشته با تصاویر و مصاحبه های مختلف با رسانه ها از شکستگی پوسته دریاچه مهارلو گفتیم و بارها خطرات سدسازی، خصوصاً سد تنگ سرخ را هشدار دادیم، اما نه تنها توجهی نشد، بلکه یکی از مدیران سابق محیط زیست نیز مدعی مطالعه روی این موضوع شد، که امیدواریم به نتیجه رسیده باشند و دلایل را به تفصیل جهت تنویر افکار عمومی اعلام کنند.

سیروس زارع با تاکید بر اینکه رسالت کنشگری چراغ افروزیست و رسالت متخصصین روشنگری و درمانگری، تصریح کرد: درک درست از جایگاه و درپی آن اقدام و تصمیم به موقع توسط متولیان امور تنها خواسته گروه های مردم نهاد  محیط زیستی است.

دبیر تشکل احیاء کنندگان تالاب بین المللی کمجان متذکر شد: سالهاست بستر تالاب مهارلو در مجاورت روستای بهاران در چندین نقطه دچار فرونشست و شکست های متوالی متعدد و فرو چاله شده که از قندیل‌های نمکی و آثار رسوب ها به وضوح مشخص است  که طی سال های گذشته حجم قابل توجهی از آب آلوده تالاب وارد این حفره ها شده و طبیعتاً جایگزین خلاء های ناشی از تخلیه آب های زیر زمینی می‌شود و آب آلوده ترین تالاب وارد منابع زیر زمینی می‌شود، بدون اینکه متولیان منابع آبی پاسخی به این فاجعه داده باشند یا اقدامی صورت گرفته باشد.

وی افزود: تالاب مهارلو مصداق بارز سهل انگاری طی سال های گذشته است که نه تنها برای برداشت از منابع آبی زیر سطحی اطراف مهارلو تصمیم عاجلی گرفته نشده یا اگر شده اجرا نشده یا اگر اجرا شده اثر گذار نبوده، بلکه فشارهای وارده برای ساخت سد فاجعه بار تنگ سرخ شیراز بیش از حد معقول بوده است و جای سوال دارد با کاهش ورودی  دبی آب در پی ایجاد سازه سد تنگ سرخ در هر مقیاسی بحران های انحلالی اهکی و مشکلات زیستی از مرز فاجعه خواهد گذشت.

برداشت های فاجعه بار آب های زیر سطحی در حاشیه  تالاب مهارلو 

زارع گفت:  ادامه برداشت های فاجعه بار در تالاب مهارلو باعث تخلیه آب های زیر زمینی و هیچ کنترلی بر آب کشاورزی نیست و در ادامه فاضلاب تصفیه شده قبل از اینکه به تالاب برسد به فولاد کوار فرستاده می شود و تمام اقدامات به  خشکاندن مهارلو منتهی می شود؛ با کاهش آب خودسوزی های  خاک پیت این تالاب باز تکرار و تشدید خواهد شد.

عضو تشکل های تالابی کشور با انتقاد شدید از کشاورزی با فاضلاب خام ورودی تالاب مهارلو در استان فارس عنوان کرد: این تالابی آلوده کنار شهری با جمعیت چند میلیونی بدون نظارت اثر بخش متولیان آب و کشاورزی به کانون بحران تبدیل شده و محصولاتی که با این آب تولید می شود انواع آلودگی ها را به سبد غذایی مصرف کنندگان سرازیر می‌کند. مهمتر اینکه ورود این حجم از آب آلوده به سفره های زیر زمینی نسل های آینده را نیز از خطرات آتی مصون نخواهد گذاشت.

وی ادامه داد: حداقل برای فرداها  استفاده از منابع آبی آلوده را رقم نزنیم، بی شک با تخلیه منابع آبی شکنندگی پوسته تالاب مهارلو در اثر فعالیت های تکتونیکی زمین تشدید و  سلامت مهارلو  با ایجاد سد تنگ سرخ بخاطر منافع مقطعی قربانی می‌شود.

اقدام عاجل برای جلوگیری از آلاینده ها به فروچاله های تالاب مهارلو

دبیر تشکل احیاء کنندگان تالاب بین المللی کمجان با اشاره به نشانه های بروز فاجعه زیستی این روزها از طریق ویدیو های منتشر شده در فضای مجازی بیان داشت: فیلم فرورفت آب آلوده در حفره های بستر تالاب مهارلو دست به دست می‌چرخد و مظلومیت محیط زیست را فریاد می‌زند‌، لازم است متولیان آب بدون فوت وقت در اقدامی عاجل از ورود آلاینده ها به این حفره ها جلوگیری کنند.

در ادامه یک کارشناس ارشد زمین شناسی از دانشگاه شیراز نیز در ارتباط با گسترش فروچاله های دریاچه مهارلو گفت:  فروچاله های حاشیه به دریاچه مهارلو  ناترازی فاحش بین منابع و مصارف است.

اکبر پورداج افزود: شوربختانه فراوانی و آثار مخرب محیط زیستی، اقتصادی، امنیتی و اجتماعی رخدادهای مورد اشاره که عمدتاً منشا انسانی دارند نتوانسته  تغییر و یا اصلاح مورد قبولی را در بدنه مدیریت منابع آب فراهم کند.

وی تاکید کرد: به لحاظ زمین شناسی، تالاب جوان مهارلو بواسطه فرایند چین خوردگی و تحت تاثیر گسل های مهارلو و قره به عنوان بخشی از یک ناودیس کوچک تشکیل شده  و جالب است که با وجود کاهش سطح آب در آهک های پیرامونی و در مجاورت با دریاچه، این تالاب معلق همچنان قابلیت خود را از دست نداده است.

این کُنشگر حوزه آب و خاک استان فارس بیان داشت:  بر اساس شواهد زمین شناسی و وضعیت ساختاری و چینه شناسی امکان تولید پدیده فروچاله در بخش مرکزی دریاچه دور از انتظار است.

وی اظهار کرد: منطبق بر برخی مقالات علمی، آب این دریاچه ضمن شوری بالا، حاوی فلزات سنگینی چون آرسنیک، کادمیوم، کبالت و سرب می باشد که تخلیه این آلودگی به آبخوان های شیرین مجاور بسیار خطرناک است.

مخاطره حیات تالاب مهارلو با معکوس شدن شرایط هیدرولیکی

این کارشناس ارشد زمین شناسی از دانشگاه شیراز اعلام کرد: اختلاط آب شور و آلوده دریاچه با آب های شیرین در بخش های دیگر دریاچه و تحت تاثیر عوامل مختلف زمین شناسی نیز در حال وقوع است.

پورداج یادآور شد: در گذشته بدلیل بالا بودن سطح آب در آهک ها و اختلاف تراز هیدرولیکی، چشمه های آب شیرین زیر بستر دریاچه شرایط را برای تولید هر نوع فروچاله و یا فرونشست از بین می برده است اما بدلیل معکوس شدن شرایط هیدرولیکی تالاب، مسیرهای تغذیه قبلی هم اکنون نقش قدیمی خود را از دست داده و آب دریاچه از همان مسیرها به آهک پیرامونی سرازیر می شود که توسعه این پدیده ها حیات تالاب را به خطر خواهد انداخت.

وی ادامه داد: تاکید به توسعه چمن کاری و عمل نکردن به اسناد ملی سازگاری با کم آبی و تعادل بخشی سفره های زیر زمینی، انتقال و فروش آب، توهم بهره مندی پایدار از طرح های انتقال آب خلیج فارس در بین عامه مردم و بی پایان طرح های بسیار گران انتقال آب و بی مهری نسبت به سرمایه اجتماعی در کاهش سرانه مصرف آب خانگی از مواردی است که باید ضمن پرهیز از عواقب آن بترسیم.

پور داج بر لزوم توسعه چاه های جذبی آب باران در مناطق مسکونی و پرهیز از انتقال آب فاضلاب شهری به تالاب تاکید کرد و بیان داشت: رشد سرطانی باغ های شهری و باغ ویلاها با ماهیت نیاز آبی روز افزون و افزایش چاه های غیر مجاز در این باغ ها و توسعه دلالی آب، کف شکنی و افزایش برداشت از چاه های حفاری شده در سنگ های آهکی اطراف شیراز با اهداف شرب و کشاورزی، افزایش جمعیت و سیل مهاجرت و افزایش عرصه های مصنوعی و مستحدثات نفوذ ناپذیر بر روی سازندهای آهکی و کاهش شاخص نفوذ پذیری سطحی، تلاش برای تصویب طرح های سد سازی به منظور افزایش مصرف در بالادست حوضه و بدنبال آن تشدید فشار تحمیلی بر آبخوان های پایین دست مواردی است که عواقب جبران ناپذیری دارد و می بایست نسبت به جنبه های مختلف آنها حساس باشیم.گزارش: آمنه سپهر ،منبع : خبرگزاری ایلنا