یادی از «استاد حسن امداد شیرازی» دبیر محبوب دبیرستان های شیراز و فارس پژوه بزرگ

به گزارش اول فارس ، سید محی الدین حسینی ارسنجانی پژوهشگر فرهنگ و تمدن فارس در یاداشتی چنین نوشت:

اشاره: درباره زنده یاد و زنده نام استاد حسن امداد و افتخارات کسب شده از سوی او اگر چه در دوران حیات جاودانه وی بویژه در دهه پایانی عمر شریفش در محافل و رسانه ها مطالبی گفته و مراسم و مجالس تقدیر و تجلیل از او به پاس عمری فرزانگی و فرهیختگی برپا شد اما حق او در خدمات صادقانه و بی منتش به فرهنگ ایران و فارس به درستی ادا نشد.لازم است همه ساله و گاه و بیگاه در اوصاف او و ارزش و اهمیت خدمات و تالیفات، اقدامات و افتخار آفرینی هایش بهتر از قبل گفته و نوشته شود تا شایدموجب تشویق و ترغیب جوانان مستعد در کار و فعالیتهای فرهنگی و علاقه مندان به شناخت فارس و شیراز شده و به پای نهادن آنان در مسیری که امداد در آن گام گذاشته بود منجر شود.

در این مجال ضمن نثار درود و آرزوی شادی روح بلند و روان جاودانه او به معرفی این چهره نامدار علمی و فرهنگی شیراز عصر معاصر میپردازم. پیش از آن به معرفی مختصر و اجمالی کتابی قدیمی از وی که درباره دانش آموزان دبیرستانی نگاشته،میپردازم و سپس برخی از خدمات و افتخارات و تالیفات و اقدامات زنده نام استاد حسن امداد (ره) را یادآور میشوم.

امداد دهها سال مولف کتب درسی دانش آموزان بود.

حسن امداد کتابهای درسی بسیاری از دانش آموزان دهه های ۳۰ تا ۵۰ را به سفارسش وزارت اموزش و پرورش نگاشت.”فرهنگ دانش آموز” عنوان کتابی در قطع جیبی تالیف زنده یاد استاد حسن امداد دانش آموخته دانشسرای عالی تهران و دبیر محبوب دبیر ستانهای شیراز، نویسنده نامی و پژوهشگر نامدار شیراز و فارس در دوره معاصر بود.این اثر که بارها چاپ و در تیراژ وسیع توسط انتشاراتهای مختلف و از جمله نشر اتحادیه مطبوعاتی فارس و…منتشر و به فعالان فرهنگی و ادبی عرضه گردیده، در برهه ای از زمان مورد استقبال فراوان دبیران و دانش آموزان مدارس و سایر افراد اهل فرهنگ و ادب ایران قرار گرفت.اثر مذکور شامل معانی واژه های مندرج در کتابهای درسی و مطالعاتی رایج در شصت تا هفتاد سال پیش مثل کتابهای کلیله و دمنه، گلستان سعدی و کتابهای قرائت فارسی با ترجمه عبارات عربی و با مقدمه ارزشمند استاد سعید نفیسی است.کتاب فرهنگ دانش آموز برای کمک به اطلاعات عمومی و استفاده راهنمایان علمی و تعلیماتی مدارس بویژه دبیرستانها و جوانان علاقه مند ورود به دانشگاهها و آزمونهای سراسری آن زمان و بسیار مفید و ارزشمند بود. “فرهنگ دانش آموز” یکی از دهها تالیفات ارزنده استاد حسن امداد چهره ماندگار علمی معاصر بود که در ۲۱۰ صفحه به بهای هر نسخه فقط سی ریال(سه تومان) با مقدمه شیوای دانشمند نامی و فیلسوف گرانمایه استاد سعید نفیسی و پیشگفتار کوتاه و موجز مولف گرامی به افراد علاقه مند زمان خود در دهه های سی و چهل و پنجاه هجری شمسی تقدیم شد.این کتاب از منابع ارزشمند معلومات عمومی اهل دانش و مورد استفاده عموم فرهنگوران و از جمله کتابهای ماندگار تعلیم و تربیت ایران قبل از انقلاب بود.

عناوین کتابهای درسی تالیف استاد حسن امداد

همانگونه که سایر آثار تالیفی استاد حسن امداد که از مولفین مطرح و بنام کتب درسی ایران و از مدیران خوشنام آموزش و پرورش فارس در قبل از انقلاب و چهره خدمتگزار و مخلص فرهنگی در دوران خدمات ۵۰ ساله خود به مردم و وزارتخانه های فرهنگ و معارف و آموزش و پرورش ایران و فارس منشاء خیر بود. زنده یاد استاد حسن امداد متولد سال ۱۳۰۰ و متوفای ۱۳۸۹ در شیراز و مدفون در جوار آرامگاه خواجه اهل راز حافظ شیرازی آثار درسی گرانسنگی همچون املاء زبان فارسی، تاریخ گیتی در ۵ جلد، جغرافیای گیتی در ۵ جلد، تعلیمات اجتماعی در ۵ جلد،(هر سه کتاب برای دبیرستانیها)با مشارکت همکاران خود و کتاب قرائت فارسی برای دبیرستانها در ۶ جلد،فرهنگ نو آموز برای دبستانها از جمله کتابهای درسی و معلومات عمومی امداد برای دانش آموزان بود.او کتابهای مهم و مرجع مطالعات شیراز و فارس هم دارد که اسامی کامل تالیفات وی در ادامه ذکر خواهد شد.

*افتخار درس آموزی در مکتب علمی استاد حسن امداد

برای اینجانب (سید محی الدین حسینی ارسنجانی) که در سالهای آخر عمر استاد امداد افتخار شاگردی و درس آموزی در محضر آن پیشکسوت تعلیم و تربیت ایران و بزرگ شیراز پژوه و فارس شناس معاصر را داشته ام یک موهبت فراموش ناشدنی است و به همین دلیل در زمان حیات و پس از ممات او مصر بودم که حسن امداد را “عمود خیمه فرهنگ فارس” و ” خادم صدیق عرصه فرهنگ و دانایی ایران” بدانم و بنامم.دیدارهای گاه به گاهی بنده با وی در خیابان هدایت و در منزل ایشان و استفاده های مکرر از کتابخانه عظیم و بسیار با ارزش او و دریافت کتابهایی نفیس از دستان استاد امداد و دیدارهای مکررم با وی در جلسات ادبی و همایشهای فرهنگی شیراز عشق و علاقه مرا به وی دو چندان می نمود و فراگیری نکات نو
و دانشها و معلومات بسیاری که از لسان پر سود و ثمر این چهره ماندگار علم و ادب و معرفت نصیبم میشد باورها و ارادتم به وی روز به روز بیشتر میگشت.برخی از آثار استاد حسن امداد که با دقت و وسواس خاصی مینگاشت بارها منتشر و به چاپهای متعدد در تهران یا شیراز رسید.بیشتر تالیفات وی منابع و مراجع مهمی برای تحقیقات و مطالعات و شناخت حول محور شیراز و فارس بوده و میباشد.

عشق وافر امداد به حافظ و سعدی

حسن امداد علاقه وافری به دو چهره بزرگ ادبی شیراز یعنی سعدی و حافظ داشت و بهمین منظور مقالات بسیاری در اوصاف این دو گوهر تابناک ادبیات فارس نگاشت و در برخی از جراید قبل و بعد از انقلاب از جمله در روزنامه “خبر جنوب”که استاد حسین واحدی پور مدیر مسئول نشریات خبر نیز به وی علاقه فراوان داشت منتشر مینمود.”سفرهای سعدی”، “سعدی و مکتب ادبی شیراز” و “شیراز در عصر حافظ” و “جدال مدعیان با سعدی”از مهمترین مقالات حسن امداد هستند.به پاس قدردانی و تجلیل از خلق آثار ماندگار و مجاهدتهای بسیار وی در خدمت به فرهنگ ایران و فارس یاد نامه حسن امداد با عنوان “افسانه حیات” توسط مرکز دانشنامه فارس و به همت دکتر کورش کمالی سروستانی منتشر شده‌ است.

امداد؛دانشمندی جامع صفات نیکوی انسانی بود.

حسن امداد انسانی خوش مشرب و اهل گفتگو و رفاقت با اهالی خرد و دانایی عصر خود بود.اصلا اهل تکبر و منیت نبود.فردی با کلاس و متشخص و شیک پوش،اهل درک و فهم عمیق در احترام گذاردن به بزرگان حاضر در مجالس و محافل و مودب در پیشگاه سرشناسان شهر خودبود.او هیچگاه در هیچ کار و هیچ چیزخاصی متعصب نبود مگر به ناموس وطن و به یک معنا با خود و اطرافیانش راحت و انسان زمانه خویش بود.یادم هست برایم گفت یکی از بهترین کتابها که درباره صلح امام حسن با معاویه خواندم و شناختی از ماهیت آن دو بردم تالیف همین رهبری فعلی ایت الله خامنه ای است.او اگر چه به ظاهر نشان نمیداد انسانی مذهبی است اما با کردار و رفتار و گفتار و اعمال خود نشان داد که انسانی خداجو و خداترس و پایبند به اصول اسلامی و مذهب شیعی است. بیشترین رفاقتهای حسن امداد با استادان دانشگاهها و مدرسین تربیت معلم و تعلیم و تربیت استان و دبیران خوشنام شیراز،شاعران و ادیبان و اهل مطالعه و کتابخوانی بود و در کل انسانی غیرسیاسی و غیر مادی و بیشتر فردی در وادی فرهنگ و ادب و علم و پژوهش بود.انسانی خود ساخته و عزتمند، بی نیاز و سخی که با منش و خلق و خوی انسانی خود پذیرای افرادی از مشایخ و درویشان تا تجار و کسبه کوچه بازار واز آدمهای خاص و معمولی و کلا اهل تواصع و فروتنی بود.او در قریب به ۹۰ سال عمر با برکت خود و با برجای گذاردن یادگار های ماندگار عرصه علمی و فرهنگی عمرش را به بطالت نگذراند و پیوسته در جهت خلق آثار و ابدعات نو در مشاغل خود و از جمله معلمی و مدیریت مدارس و تربیت معلمها و دانشسراها و ریاست ادارات فرهنگ و معارف و آموزش و پرورش فارس و کشور بود. او با کسب افتخارات فراوان توانست پس از عمری خدمات قابل توجه فرهنگی مجوز دفن پیکر پاکش در جوار حافظ شیرازی را نصیب خود کند.

دایره وسیع دوستان استاد امداد

در محاورات و گفتگوهای رد و بدل شده و مصاحبه های اینجانب(حسینی ارسنجانی)در منزل استاد و یادرحواشی برخی جلسات عمومی در شیراز متوجه رفاقتها و دوستیها و یا دیدارها و نقد آثار افراد و فرهیختگان معاصر با وی شدم.بزرگان و مفاخری همچون صادق چوبک و جمال زاده، صادق هدایت و فروغ فرخ زاد، محمود دولت آبادی و بزرگ علوی، محمد بهمن بیگی و ابراهیم صهبا،مهدی سهیلی و نیما یوشیج،ابراهیم گلستان، منوچهر آتشی و علی اصغر خان حکمت، عیسی صدیق،جلال آل احمد،سیمین دانشور و سیمین بهبهانی، سعید نفیسی و ذبیح الله صفا، جلال الدین همایی،فرخ روی پارسا،برادران فقیری (امین و ابوالقاسم)،امیر همایون یزدانپور و محمد تقی زرین چنگ، صادق همایونی و جمشید صداقت کیش، محمد مهدی مدرس وهوشنگ فتی، پرویز خائفی و عبد العظیم قریب، سید زین العابدین بلادی، سید نورالدین حسینی الهاشمی،همچنینآیت الله سید علی خامنه ای (رهبر انقلاب)، محی الدین حائری، صدرا ذوالریاستین، صدرالدین محلاتی، سید ابوالقاسم انجوی شیرازی، کرامت رعناحسینی، کورش کمالی سروستانی و محمد ابراهیم انصاری لاری،علی محمد مژده، منصور رستگار فسایی، محمد حسین اسکندری، دکتر حسن ارسنجانی،علی نقی بهروزی و علی سامی، محمد جواد بهروزی و کرامت اله افسر، محمد و مهدی نمازی،کریم پیر نیا و پروین مارشال پیر غیبی، سکینه کیانی وپروین دخت تدین، محمد حسین استخر و منصور اوجی، محمد رضا آل ابراهیم و سید علی مزارعی،شیخ مجد الدین و شیخ بهاالدین محلاتی،سید مجدالدین مصباحی،رهی معیری، مهدی حمیدی شیرازی‌،لطفعلی صورتگر،کاظم پزشکی،خسرو حق گو، سیروس رومی، محمد و اسماعیل عسلی، محمد تقی مصطفوی،جمال زیّانی،حسن صفری، بیژن سمندر،حسن اجتهادی، جهانشاه سی سختی،غلام حسین اولاد و محمد تقی میر،محمد مهدی جعفری و نورانی وصال، مهدی زمانیان و ید الله طارمی، جعفر موید شیرازی و رحیم هودی، حسن مشکین فام و مجید چیز فهم، رضا پرهیزگار،عزیز شبانی، عباس کشتکاران و محمد جعفر محلاتی، محمد ابراهیم باستانی پاریزی،ایرج افشار یزدی،احمد اقتدار ی،اکبر اسکندری،داریوش نویدگویی، اسماعیل حامدی فر،جمال رادفر و عزیز شرقی، محمد علی جمال زاده، هوشنگ گلشیری، غلامرضا رشید یاسمی، بدیع الزمان فروزانفر،محمد تقی بهار،هوشنگ ابتهاج و سید محمد حسین بهجت تبریزی(شهریار)، احمد شاملو و مهدی اخوان ثالث، محمد حسن گنجی و عباس سحاب، عباس اقبال آشتیانی،اللهیار خلعت بری، عبدالعلی دستغیب،ناصر امامی، کاووس حسنلی، احمدرضا دستغیب، فریدون توللی،‌شاپورجورکش، سیروس دادرس،بهمن پگاه راد،منوچهر مظفریان،محمد حسین همافر و دهها و صدها و بلکه هزاران نفر از مفاخر ملی حوزه فرهنگ و ادب و شعر،تاریخ و جغرافیا که ذکر نام همه آنها در این مجال نمیگنجد از دوستان، یاران و همراهان و معاصرینی بوده و هستند که استاد حسن امداد با آنان همکار و یا رابطه استاد و شاگردی و رفاقتهای دائمی یا مقطعی داشته اند.

بیان برخی از افتخارات استاد حسن امداد (ره)

حسن امداد در طول سالها تدریس در دبیرستانهای شیراز و پژوهش در عرصه های شناخت شیراز و فارس و تعلیم و تربیت، فعالیتهای گسترده‌ای انجام داد و بواسطه اقدامات ماندگارش جوایز و نشانهایی دریافت کرد.از جمله دریافت نشان فرهنگ به دلیل تألیفات مؤثر، دریافت نشان طلا و لوح سپاس بنیاد فارس شناسی، دریافت لوح سپاس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و چاپ کتاب ویژه بزرگداشتش در سال ۱۳۸۱،دریافت لوح سپاس مرکز سعدی‌ شناسی،چاپ تمبر یادبود امداد با تصویرش توسط بنیاد فارس‌ شناسی و اداره پست فارس،دریافت لوح تقدیر از سازمان میراث فرهنگی و دیدار اختصاصی و گفتگو با رهبری در سفر به شیراز و فارس در سال ۸۷ و دریافت نامه تقدیر از وی و… از جمله افتخارات مرحوم حسن امداد میباشد.

فهرست برخی تالیفات زنده یاد استاد حسن امداد

آثار و تالیفات زنده یاد امداد مفید و پرکاربرد هستند. شرح و تفسیری بر دیوان اشعار وصاف شیرازی(۱۳۸۹)، تهیه و تدوین مجموعه آثار پزشکی (۱۳۸۹)،فارس در عصر قاجاریه (۱۳۸۶)،تاریخ آموزش و پرورش فارس از عهد باستان تا دوره معاصر (۱۳۸۴) ، سیمای شاعران فارس در هزارسال (۱۳۷۷)، جدال مدعیان با سعدی (۱۳۷۷)، انجمنهای ادبی شیراز (۱۳۷۲)،بانگ رحیل (۱۳۷۲)، نزهه الزائرین (۱۳۵۹)، ده سوره از قرآن برای تدریس در دبیرستانها (۱۳۴۱)، تعلیمات مدنی (۱۳۴۱)، فرهنگ نوآموز (۱۳۴۰)،تاریخ گیتی (۱۳۴۰)، شیراز در گذشته و حال (۱۳۳۹)، راهنمای آثار تاریخی فارس (۱۳۳۹)، تعلیمات اجتماعی (۱۳۳۸)، فرهنگ دانش‌آموز (۱۳۳۸ )،املاء زبان فارسی (۱۳۳۷)، جغرافیای گیتی (۱۳۳۶ )، سه شاه زاده تیره‌ بخت (۱۳۲۵)، داستان فریدون (۱۳۲۳) و…از جمله تالفات ارزنده استاد حسن امداد (ره) میباشند.کتابهایی که هنوز هم کاربرد فراوان داشته و مورد مطالعه و رجوع اهل تحقیق هستند.

ذکر برخی فعالیتهای فرهنگی استاد امداد:

آموزگار،دبیر،مدیر،معاون دبیرستانهای شیراز و برخی مناطق فارس و از جمله ارسنجان، رئیس اداره فرهنگ و معارف نواحی و مناطق فارس،ریاست عالی دانشسرای عشایری فارس،رئیس دانشسرای راهنمای تحصیلی اهواز، عضوهیأت منصفه مطبوعات، عضو انجمن آثار و مفاخر ملی فارس،عضو کمیته میراث فرهنگی، عضو کنگره ملی نویسندگان و شاعران در تهران، عضوکمیته علمی کنگره هفتصدمین سال درگذشت سعدی، عضو کمیته علمی کنگره بزرگ ششصد مین سال درگذشت حافظ، عضو کنگره بین‌ المللی سیبویه،عضو هیأت مؤسس مرکز سعدی‌ شناسی،عضو هیأت مدیره بنیاد فارس‌ شناسی،عضوانجمن ادب حافظ شیراز،عضو انجمن ادبی یاران یکشنبه، عضو کانون ادب و هنر پارس،عضو انجمن سعدی در لس‌ آنجلس،عضو هیأت علمی کنگره بزرگ فارس‌ شناسی،عضو کانون دانش پارس،عضو انجمنهای شعری شیراز و…از جمله فعالیتهای استاد امداد بود.

عناوین برخی تقدیرها و تجلیلها از حسن امداد:

دریافت دهها عنوان تقدیرنامه از رهبری و روسای جمهوری،معاونین و روسای سازمانهای مهم علمی داخل و خارج از کشور، استانداران و وزرا و مقامات وزارت آموزش و پرورش قبل و بعد از انقلاب ،مدیران کل آموزش و پرورش فارس، خوزستان و بوشهر، دریافت نشان فرهنگ به دلیل تألیفات مؤثر، دریافت نشان طلا و لوح سپاس بنیاد فارس‌شناسی ،دریافت لوح تقدیر و سپاس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و چاپ کتاب ویژه بزرگداشتش در سال ۱۳۸۱،دریافت لوح تقدیر و سپاس مرکز سعدی‌ شناسی،دریافت لوح تقدیر و سپاس اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس،دریافت لوح تقدیر و سپاس از استانداران فارس، چاپ تمبر یادبود استاد حسن امداد با تصویرش توسط بنیاد فارس‌ شناسی و اداره پست فارس، دریافت لوح تقدیر و سپاس از سازمان میراث فرهنگی، دریافت لوح تقدیر و سپاس ازدانشگاه حافظ شیراز،دریافت لوح تقدیر و سپاس از کتابخانه و مرکز اسناد ملی فارس، دریافت لوح تقدیر و سپاس از انجمنهای ادبی مختلف از جمله یاران یکشنبه،کانون دانش پارس،انجمن شاعران جوان، کانون ادب و هنر پارس و دریافت لوح تقدیر و جوایز به جهت مولف و پژوهشگر نمونه سال کشور و استان فارس در سالهای متمادی در مراسم و محافل رسمی ادارات و ارگانهای ملی و محلی حکایت از ارزش و اهمیت کارهایی است که استاد حسن امداد در دوران عمر شریف و با برکت خویش انجام داده بود.

چند پیشنهاد:

مطالعه کتابهای استاد حسن امداد را بعموم مردم و علاقه مندان به تاریخ و ادبیات ایران و فارس و پژوهندگان فرهنگی معاصر و حتی آیندگان توصیه و پیشنهاد میکنم.تعیین جایزه ویژه “امداد” برای تقدیر از برندگان سال پژوهش و تالیف برای فارس نگاران و شیراز نویسان و برپایی کنگره های سالانه فرهنگ و تعلیم و تربیت فارس با محوریت شناخت و معرفی آثار تالیفی و اقدامات تربیتی استاد حسن امداد از سوی دستگاههای فرهنگی استان و از جمله ادارات کل آموزش و پرورش و ارشاد و فرهنگ اسلامی و همچنین مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس، نهاد کتابخانه های عمومی استان،بنیاد فارس شناسی، استانداری و فرمانداری، شهرداری و شورای شهر، انجمن مفاخر فرهنگی و مرکز شیراز شناسی و… پیشنهاد میگردد.لازمست بزرگی مثل او که خدماتش در زمینه های مختلف تربیتی،ادبی و… گسترده و وسیع بوده و هست و آثار و برکات ناشی از تلاش هایش در زمینه های علمی همچنان تداوم دارد بیشتر و بهتر از قبل به نسل امروز و فردایمان معرفی و صدقات جاریه اش به عموم مردم یاد آور گردد.

سخن پایانی:

مدرک تاریخ و جغرافیای وی در سال ۱۳۲۹ از تهران اخذ و تلاش او در روشن کردن بخشهایی مبهم و تاریک از تاریخ و فرهنگ شیراز و بارس و معرفی مشاهیر رجال و نام اوران کمتر شناخته شده و همچنین برخورداری او از کتابخانه ای غنی و پربار حاوی کتب خطی ، چاپ سنگی و سربی و کتابها و نشریات نایاب و کمیاب او که پس از مرگش به دانشگاهها و مراکز علمی و تحقیقاتی اهدا گردید را نباید از یاد برد.توضیحات تکمیلی درباره استاد حسن امداد را باید در کتاب افسانه حیات خواند و از وی و خدمات و آثار و دیدگاههایش اطلاعات بهتر و بیشتری بدست اورد.درباره معرفی و بیان خدمات استاد حسن امداد افراد زیادی از جمله دوستان و هم سن و سالها، شاگردان و ارادتمندان به وی و مقام شامخ او اشعار فراوان سروده،مقالات متعددی نگاشته یا دیدگاههای صائب خود را در همایشها و یادمانها و یادبودها بیان داشته اند که برخی از مطالب درباره وی در شمارگان مختلف فصلنامه های سعدی پژوهی و حافظ پژوهی،دفاتر مختلف منتشر شده از سوی تشکل فرهنگی و ادبی”یاران یکشنبه”، مجلات فارس شناخت،جراید ملی و استانی از جمله خبرجنوب و سایر مکتوبات و مطبوعات دهه اخیر منتشر و منعکس گردیده است. به نظر اینجانب کتابهای تالیفی وی در بعد از انقلاب و بویژه چند کتاب آخر وی در سالهای پایانی عمر او میتواند بهترین معرف برای شناخت روحیات و تفکرات این دانشمند فقید باشد. حسن امداد علاوه بر تدریس و تالیف کتابهای مختلف درسی و غیر درسی در ایجاد مراکز عام المنفعه و خصوصا در تاسیس وتجهیز مدارس نوبنیاد پنجاه تا شصت سال اخیر، کمک به مراکز خیریه و درمانگاهها و..نقش افرینیهای فراوان داشته است که به این امور مهم انجام شده از ناحیه وی کمتر پرداخته شده و یا در جایی به تلاشهای او برای ایجاد تشکل های غیر دولتی و مردم نهاد اشاره ای نشده است.روح و روانش شاد و یاد و نامش در گستره زمین و زمان جاودانه باد.

شما هم نظر بدهید