وقتی طبیعت کم می‌آورد: چگونه می‌توانیم به داد حیوانات وحشی در تابستان برسیم؟
هوشنگ جهانبخش | اول فارس : فصل گرم سال، با افزایش دما و کاهش منابع آبی، چالش‌های جدی برای بقای حیوانات در حیات وحش ایجاد می‌کند. در این دوره، تأمین غذا و آب کافی برای حفظ سلامت و بقای این موجودات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. کمبود آب و غذا می‌تواند منجر به ضعف، بیماری، کاهش تولیدمثل و حتی مرگ‌ومیر گسترده در میان جمعیت‌های حیوانی شود.
این گزارش به بررسی اهمیت غذا و آبرسانی به حیوانات وحشی در فصل گرم، راهکارهای مناسب برای کمک به آن‌ها، تجارب دیگران در این زمینه و حیوانات آسیب‌پذیر در برابر کم‌آبی و خشکسالی می‌پردازد.
اهمیت غذا و آبرسانی در فصل گرم
در فصل گرم، نیاز حیوانات به آب به طور چشمگیری افزایش می‌یابد. دمای بالا باعث تعریق بیشتر و در نتیجه از دست دادن آب بدن می‌شود. همچنین، بسیاری از منابع آبی طبیعی مانند رودخانه‌ها، برکه‌ها و چشمه‌ها کاهش یافته یا به طور کامل خشک می‌شوند. کم‌آبی می‌تواند عملکرد فیزیولوژیک بدن حیوانات را مختل کرده، منجر به گرمازدگی، نارسایی کلیه و سایر مشکلات جدی شود.
علاوه بر آب، دسترسی به منابع غذایی نیز در فصل گرم ممکن است محدود شود. خشکسالی می‌تواند باعث کاهش پوشش گیاهی و در نتیجه کمبود علوفه برای گیاه‌خواران شود. همچنین، کاهش جمعیت گیاه‌خواران می‌تواند بر جمعیت گوشت‌خواران نیز تأثیر منفی بگذارد. کمبود غذا باعث ضعف سیستم ایمنی، کاهش انرژی و توانایی مقابله با بیماری‌ها و انگل‌ها در حیوانات می‌شود.
حفظ تعادل اکولوژیکی نیز به تأمین مناسب غذا و آب برای حیوانات وحشی در فصل گرم بستگی دارد. کاهش جمعیت یک گونه می‌تواند زنجیره غذایی را مختل کرده و بر سایر گونه‌های وابسته تأثیر بگذارد. بنابراین، کمک به حیوانات وحشی در این دوره بحرانی نه تنها از نظر اخلاقی بلکه از نظر حفظ تنوع زیستی نیز حائز اهمیت است.
راهکارها و ایده‌های مناسب برای کمک به حیوانات
برای کمک به حیوانات وحشی در فصل گرم، می‌توان از راهکارهای مختلفی استفاده کرد. این راهکارها می‌توانند توسط سازمان‌های دولتی، نهادهای غیردولتی، جوامع محلی و حتی افراد عادی به اجرا درآیند. در ادامه به برخی از این راهکارها و ایده‌ها اشاره می‌شود:
-
تأمین منابع آب مصنوعی:
- ایجاد آبشخورها: ساخت و نصب آبشخورهای ساده در مناطق خشک و کم‌آب می‌تواند به تأمین آب مورد نیاز حیوانات کمک کند. این آبشخورها می‌توانند شامل حوضچه‌های کم‌عمق، ظروف بزرگ آب یا حتی سیستم‌های قطره‌ای باشند.
- پر کردن منابع آب موجود: در صورت وجود منابع آبی طبیعی که در حال خشک شدن هستند، می‌توان با انتقال آب به این منابع، آن‌ها را برای استفاده حیوانات حفظ کرد.
- استفاده از تلمبه‌های خورشیدی: در مناطق دورافتاده، استفاده از تلمبه‌های خورشیدی برای پمپاژ آب از چاه‌ها یا منابع زیرزمینی به آبشخورها می‌تواند راهکار پایداری باشد.
- قرار دادن ظروف آب در محیط‌های مسکونی: افرادی که در نزدیکی مناطق حیات وحش زندگی می‌کنند، می‌توانند با قرار دادن ظروف کم‌عمق آب در حیاط یا باغ خود، به تأمین آب برای پرندگان، حشرات و سایر حیوانات کوچک کمک کنند. قرار دادن سنگ یا قطعات چوب در داخل ظرف می‌تواند از غرق شدن حشرات جلوگیری کند.
-
تأمین منابع غذایی مکمل:
- ایجاد علفزارهای مصنوعی: در مناطقی که پوشش گیاهی به شدت کاهش یافته است، می‌توان با کاشت گیاهان علوفه‌ای مقاوم به خشکی، منابع غذایی برای گیاه‌خواران فراهم کرد.
- توزیع غذای مکمل: در شرایط بحرانی، می‌توان با هماهنگی با سازمان‌های مربوطه، غذای مکمل مناسب برای گونه‌های خاص (مانند یونجه برای گیاه‌خواران یا دانه‌های مخصوص برای پرندگان) در مناطق مورد نیاز توزیع کرد. این کار باید با دقت و تحت نظارت کارشناسان انجام شود تا از وابستگی حیوانات به غذای دستی و ایجاد مشکلات دیگر جلوگیری شود.
- کاشت درختان و بوته‌های میوه‌دار: کاشت درختان و بوته‌های بومی که میوه‌های مغذی تولید می‌کنند، می‌تواند منبع غذایی طبیعی و پایداری برای بسیاری از حیوانات فراهم کند.
-
ایجاد پناهگاه‌های سایه‌دار:
- کاشت درختان و ایجاد سایبان: ایجاد مناطق سایه‌دار با کاشت درختان بومی یا نصب سایبان‌های مصنوعی می‌تواند به حیوانات کمک کند تا از گرمای شدید آفتاب در امان بمانند و دمای بدن خود را تنظیم کنند.
- حفظ پوشش گیاهی موجود: حفظ و حراست از پوشش گیاهی طبیعی موجود، به ویژه درختان و بوته‌ها، اهمیت زیادی در فراهم کردن پناهگاه برای حیوانات دارد.
-
مدیریت و کاهش عوامل استرس‌زا:
- کنترل آتش‌سوزی‌ها: آتش‌سوزی‌ها می‌توانند زیستگاه‌های حیوانی را نابود کرده و دسترسی آن‌ها به غذا و آب را محدود کنند. پیشگیری و اطفای سریع آتش‌سوزی‌ها در فصل گرم از اهمیت بالایی برخوردار است.
- کاهش دخالت انسان: کاهش فعالیت‌های انسانی در مناطق حساس حیات وحش در فصل گرم می‌تواند به کاهش استرس در حیوانات و حفظ منابع آن‌ها کمک کند.
- کنترل جمعیت گونه‌های مهاجم: گونه‌های مهاجم می‌توانند با رقابت بر سر منابع، تأثیر منفی بر جمعیت گونه‌های بومی داشته باشند. کنترل جمعیت این گونه‌ها می‌تواند به حفظ تعادل اکولوژیکی کمک کند.
-
آموزش و آگاه‌سازی عمومی:
- اطلاع‌رسانی در مورد اهمیت کمک به حیوانات: افزایش آگاهی عمومی در مورد چالش‌های حیوانات وحشی در فصل گرم و راه‌های کمک به آن‌ها می‌تواند مشارکت مردم را در این زمینه افزایش دهد.
- آموزش رفتارهای مسئولانه: آموزش مردم در مورد رفتارهای مسئولانه در طبیعت، مانند عدم رها کردن زباله، عدم ایجاد مزاحمت برای حیوانات و گزارش موارد مشاهده حیوانات نیازمند کمک، می‌تواند تأثیر مثبتی داشته باشد.
تجارب دیگران در زمینه کمک به حیوانات
در سراسر جهان، سازمان‌ها و افراد مختلف تجارب ارزشمندی در زمینه کمک به حیوانات وحشی در فصل گرم و شرایط خشکسالی کسب کرده‌اند. برخی از این تجارب عبارتند از:
- استرالیا: در طول دوره‌های خشکسالی شدید و آتش‌سوزی‌های گسترده، سازمان‌های حیات وحش و داوطلبان در استرالیا به طور فعال در تأمین آب و غذای اضطراری برای حیوانات آسیب‌دیده، به ویژه کانگوروها و کوالاها، مشارکت داشته‌اند. آن‌ها از هلیکوپترها برای رساندن آب و غذا به مناطق دورافتاده استفاده کرده‌اند.
- آفریقا: در مناطق خشک آفریقا، سازمان‌های حفاظت از حیات وحش با ایجاد چاه‌های آب و آبشخورهای مصنوعی، به تأمین آب برای حیوانات وحشی مانند فیل‌ها، گورخرها و زرافه‌ها کمک می‌کنند. همچنین، در برخی موارد، علوفه خشک نیز برای تغذیه حیوانات گیاه‌خوار توزیع می‌شود.
- ایالات متحده آمریکا: در ایالت‌های غربی آمریکا که با خشکسالی‌های طولانی‌مدت مواجه هستند، سازمان‌های دولتی و غیردولتی برنامه‌هایی برای مدیریت منابع آب و تأمین آب برای حیات وحش اجرا می‌کنند. همچنین، پروژه‌هایی برای احیای زیستگاه‌ها و کاشت گیاهان مقاوم به خشکی نیز در حال انجام است.
- ایران: در ایران نیز در سال‌های اخیر، به ویژه در دوره‌های خشکسالی، تلاش‌هایی برای کمک به حیات وحش صورت گرفته است. سازمان حفاظت محیط زیست و برخی نهادهای غیردولتی اقداماتی مانند آبرسانی به مناطق خشک، توزیع علوفه و نجات حیوانات گرفتار را انجام داده‌اند. با این حال، نیاز به برنامه‌ریزی جامع‌تر و مشارکت گسترده‌تر در این زمینه احساس می‌شود.
این تجارب نشان می‌دهند که با برنامه‌ریزی مناسب، استفاده از فناوری‌های نوین و مشارکت فعال جوامع محلی و داوطلبان، می‌توان اقدامات مؤثری برای کمک به حیوانات وحشی در فصل گرم و شرایط بحرانی انجام داد.
-
جوانان گاوبست لارستان در جنوب فارس با نذر آب، بشکه‌ها را به دل کوه برده و جان وحوش تشنه را نجات دادند.
حیوانات آسیب‌پذیر در مقابل کم‌آبی و خشکسالی
برخی از گروه‌های حیوانی به دلیل ویژگی‌های فیزیولوژیکی یا رفتاری خود، در برابر کم‌آبی و خشکسالی آسیب‌پذیرتر هستند. این گروه‌ها عبارتند از:
- نوزادان و حیوانات جوان: حیوانات جوان به دلیل سیستم تنظیم حرارتی توسعه نیافته و نیاز بیشتر به آب و غذا برای رشد، در برابر شرایط سخت محیطی آسیب‌پذیرتر هستند.
- حیوانات مسن و بیمار: حیوانات پیر و بیمار معمولاً توانایی کمتری برای تحمل استرس‌های ناشی از کم‌آبی و کمبود غذا دارند و سیستم ایمنی آن‌ها نیز ضعیف‌تر است.
- پرندگان: پرندگان به دلیل متابولیسم بالا و نیاز به آب برای تنظیم دما و پرواز، به ویژه در فصل گرم، به شدت به منابع آب وابسته هستند. کم‌آبی می‌تواند منجر به دهیدراتاسیون سریع و مرگ آن‌ها شود.
- دوزیستان: دوزیستان مانند قورباغه‌ها و سمندرها دارای پوست نفوذپذیری هستند که به سرعت آب از دست می‌دهند. خشکسالی و کاهش رطوبت محیط می‌تواند تهدید جدی برای بقای آن‌ها باشد.
- پستانداران کوچک: پستانداران کوچک مانند جوندگان و خرگوش‌ها به دلیل سطح بدن نسبتاً بزرگ نسبت به حجمشان، به سرعت آب از دست می‌دهند و برای بقا به منابع آب و غذای کافی نیاز دارند.
- حیوانات گیاه‌خوار بزرگ: در دوره‌های خشکسالی، کاهش پوشش گیاهی می‌تواند منجر به کمبود غذا برای حیوانات گیاه‌خوار بزرگ مانند گوزن‌ها و گورخرها شود. آن‌ها برای یافتن غذا باید مسافت‌های طولانی‌تری را طی کنند که این امر می‌تواند باعث خستگی و آسیب‌پذیری آن‌ها در برابر شکارچیان و بیماری‌ها شود.
شناخت این گروه‌های آسیب‌پذیر می‌تواند به اولویت‌بندی تلاش‌های حفاظتی و کمک‌رسانی در فصل گرم کمک کند.
نقش جوامع محلی و افراد عادی
کمک به حیوانات وحشی در فصل گرم تنها وظیفه سازمان‌های دولتی و متخصصان نیست، بلکه جوامع محلی و افراد عادی نیز می‌توانند نقش مهمی در این زمینه ایفا کنند. برخی از اقداماتی که افراد می‌توانند انجام دهند عبارتند از:
- فراهم کردن آب: قرار دادن ظروف آب تمیز و کم‌عمق در حیاط، باغ یا بالکن می‌تواند به تأمین آب برای پرندگان، حشرات و سایر حیوانات کوچک کمک کند.
- ایجاد سایه: کاشت درختان یا ایجاد سایبان‌های ساده در باغ می‌تواند پناهگاهی برای حیوانات در برابر گرمای آفتاب فراهم کند.
- اجتناب از استفاده از سموم: استفاده از سموم دفع آفات می‌تواند به طور غیرمستقیم بر حیات وحش تأثیر منفی بگذارد. استفاده از روش‌های طبیعی کنترل آفات توصیه می‌شود.
- رانندگی با احتیاط: در جاده‌های نزدیک به مناطق حیات وحش، رانندگی با سرعت مطمئنه و توجه به حضور حیوانات می‌تواند از برخورد و آسیب دیدن آن‌ها جلوگیری کند.
- گزارش موارد نیاز به کمک: در صورت مشاهده حیوانات زخمی، بیمار یا گرفتار، اطلاع‌رسانی به سازمان‌های مربوطه می‌تواند به نجات آن‌ها کمک کند.
- حمایت از سازمان‌های حفاظت از حیات وحش: مشارکت مالی یا داوطلبانه در فعالیت‌های سازمان‌های حفاظت از حیات وحش می‌تواند به آن‌ها در انجام مأموریت‌هایشان کمک کند.
- آموزش و آگاه‌سازی دیگران: صحبت کردن با دوستان، خانواده و همسایگان در مورد اهمیت کمک به حیوانات وحشی می‌تواند به افزایش آگاهی عمومی و مشارکت بیشتر افراد منجر شود.
سخن پایانی
فصل گرم سال، دوره‌ای چالش‌برانگیز برای بقای حیات وحش است. کمبود آب و غذا می‌تواند تهدیدی جدی برای سلامت و بقای بسیاری از گونه‌های جانوری باشد. با درک اهمیت این موضوع و اتخاذ راهکارهای مناسب، می‌توانیم نقش مؤثری در کمک به این موجودات ارزشمند ایفا کنیم. تلاش‌های هماهنگ سازمان‌های دولتی، نهادهای غیردولتی، جوامع محلی و افراد عادی می‌تواند به حفظ تنوع زیستی و تعادل اکولوژیکی در این دوره بحرانی کمک کند.
با ارائه منابع آب و غذای مکمل، ایجاد پناهگاه‌های سایه‌دار و کاهش عوامل استرس‌زا، می‌توانیم شانس بقای حیوانات وحشی را در فصل گرم افزایش داده و از آسیب‌های ناشی از خشکسالی و گرمای شدید بکاهیم. به یاد داشته باشیم که حفظ حیات وحش، حفظ بخشی از میراث طبیعی و گامی در جهت پایداری محیط زیست است./منن/
شما هم نظر بدهید
