خان گراشی پاسبانِ خلیج‌فارس اگر بود ۱۰۰ ساله می‌شد
احمد اقتداری، پژوهشگر و ایران‌شناس برجسته متولد ۱۳۰۴، عمر خود را وقف مطالعات خلیج فارس کرد و با انتشار کتب و مقالات متعدد، تصحیح آثار کهن و سخنرانی‌های تاثیرگذار، به ویژه در دفاع از نام خلیج فارس، میراثی ارزشمند از خود به جای گذاشت.
هوشنگ جهانبخش | به گزارش اول فارس ، محمدابراهیم باستانی پاریزی درباره خلیج‌فارس پژوهی‌های «احمد اقتداری» که اگر بود، این‌روزها ۱۰۰ ساله می‌شد چنین نوشت:
این‌روزها «احمد اقتداری» اگر بود، یک‌صدسالگی‌اش را جشن می‌گرفتیم. مردی از خطه جنوب فارس و سرزمین لار و گراش، از تبار فرهنگ‌مداران و از خیل دانشی‌مردانی که در سرتاسر عمر جز به ایران نیندیشیدند. در دانشگاه تهران حقوق خوانده و وکیل بود، ریاست اداره فرهنگ لارستان (۱۳۲۷ تا ۱۳۲۹) و شهرداری لار (۱۹ اردیبهشت ۱۳۳۲ تا ۱۰ بهمن ۱۳۳۳) را در کارنامه داشت، اما هرچه رفت و آمد و گفت و خواند و نوشت، همه‌اش برای مام وطن و از آن مهم‌تر، طنین‌انداز شدن نام بلند خلیج‌فارس بود. به‌همین‌دلیل هم بود که در پاییز ۱۳۸۷، کتابخانه‌اش را به مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی اهدا و دفتر مطالعات خلیج‌فارس بر آن نام نهاد.
سه‌سال پس از انتشار کتاب «خلیج فارس» در موسسه انتشارات فرانکلین، در ۴۴ سالگی سواحل خلیج‌فارس و دریای عمان را با روش و منشی پژوهش‌محورانه و تحقیق‌نگرانه، با پای پیاده طی کرد و در کتابی با نام «آثار شهرهای باستانی سواحل و جزایر خلیج‌فارس و دریای عمان» در انجمن آثار ملی به طبع رساند.
چهاردهه بعد، «خلیج‌فارس از دیرباز تاکنون؛ دریای پرماجرای ایرانی: یک‌صدسال کشمکش پس از پنج‌هزار سال جنگ و ستیز در گاهواره تمدن» را در موسسه انتشارات امیرکبیر و دست آخر، «گناه نابخشودنی؛ جدایی بحرین از ایران: رفراندوم دروغین» را در مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی سامان داد که یک‌سال پس از درگذشت‌اش (۱۳۹۹) نشر یافت.
خلیج‌فارس‌پژوهی‌های او محدود و محصور به این نماند و چهار اثر از محمدعلی‌خان مینابی بندرعباسی ملقب و معروف به سدیدالسلطنه کبابی را تصحیح کرد؛ «سفرنامه»، «بندرعباس و خلیج‌فارس»، «تاریخ مسقط و عمان، بحرین و قطر و روابط آن‌ها با ایران»، «سرزمین‌های شمالی پیرامون خلیج‌فارس و دریای عمان در صدسال پیش» و «صید مروارید» و همچنین «آیین‌های دریانوردی کهن در اقیانوس هند و خلیج‌فارس» اثر احمد بن ماجد، دریانورد و نقشه‌نگار اهل بندر کُنگ.
بر این همه فراوان‌فراوان ترجمه و یادداشت و مقاله و نامه و سخنرانی در راه ادای دِین به این پهنه آبی را باید علاوه کرد که تنها ذکر فهرست عناوین آثار او در این‌باب از این مقال و مجال برون خواهد بود؛ ازجمله سخنرانی «زبان‌های محلی و فولکلور خلیج فارس» در نخستین سمینار خلیج‌فارس به تاریخ مهر ۱۳۴۱ در باشگاه افسران و در حضور کسانی چون سعید نفیسی، سیدمحمدتقی مصطفوی، مسعود کیهان، سلطانعلی سلطانی شیخ‌الاسلامی، سیدمحمد محیط طباطبایی که انتقاد تندش به رومن گیرشمن، باستان‌شناس و ایران‌پژوه فرانسوی در «خلیج»نامیدنِ خلیج‌فارس، او را به عذرخواهی از دولت و ملت ایران واداشت، چنان‌که ۲۹ خرداد ۱۳۸۷ در نشست «خلیج‌فارس؛ گذشته، اکنون و آینده» بیان کرد؛
«من از شصت‌سال پیش، این بی‌انصافى و طمع‌‌ورزى و کوردلى و گره دشمنی کور هزارلاى عرب‌ها با ایرانیان را کمابیش می‌دانستم و از آن روزگار که نوجوانى پرشور و شوق و امید بودم، سهل‌‌انگارى مسئولین فرهنگى و سیاسی مملکت را با نامه، ملاقات و گفت‌وگو به این خطر قریب‌‌الوقوع آگاه مى‌‌کردم.»جای او در این روزگار انتساب‌های مجعول به نام شکوهمندِ «خلیج‌فارس» خالی‌ست تا داد سخن دهد و از حقانیت آن به دفاع برخیزد./محمدابراهیم باستانی پاریزی نویسنده یادداشت بالا تاریخ‌دان، نویسنده، پژوهشگر، شاعر، موسیقی‌پژوه، استاد دانشگاه تهران و دارای نشان درجه یکم دانش است.
احمد اقتداری (زاده ۱۳۰۴–درگذشت ۱۳۹۸) معروف به احمدخان اقتداری، ایران‌شناس، پژوهشگر تاریخ و جغرافیا، و استاد دانشگاه بود که به عنوان «پدر مطالعات خلیج فارس» شناخته می‌شود.
احمد اقتداری در سوم خرداد ۱۳۰۴ خورشیدی در شهر لار در استان فارس به دنیا آمد. پدرش مرتضی‌قلی‌خان اقتداری و مادرش انیس‌خانم اقتداری هر دو اهل شهر گراش و از نوادگان فتحعلی‌خان بیگلربیگی گراشی، حاکم لارستان و بنادر خلیج فارس در دوره قاجار، بودند. در سال ۱۳۲۳ با دختر قهرمان‌خان در گراش ازدواج کرد و حاصل این ازدواج سه دختر به نام‌های میترا، امید و آرزو و یک پسر به نام افشین است.
پژوهش‌های برجسته او در زمینه تاریخ لارستان سبب شد تا به تدریس تاریخ در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه تهران دعوت شود. بعدها، دانشگاه تهران به پاس آثار و تحقیقات ارزشمندش، مدرک دکترای افتخاری به وی اعطا کرد.
احمد اقتداری عمر خود را وقف تحقیق و پژوهش در زمینه تاریخ، جغرافیا، فرهنگ و مردم‌شناسی مناطق جنوبی ایران، به ویژه خلیج فارس کرد. او به طور پیاده در امتداد سواحل خلیج فارس و دریای عمان سفر کرد و به نقشه‌برداری و مستندسازی توپوگرافی این مناطق پرداخت.
او حدود ۴۰ کتاب ارزشمند و بیش از یکصد مقاله علمی منتشر کرد. از جمله آثار برجسته او می‌توان به «خلیج فارس از دیرباز تا کنون»، «تصحیح بندرعباس و خلیج فارس»، «صید مروارید در خلیج فارس»، «تاریخ مسقط و عمان و بحرین و روابط آن با ایران»، «آثار باستانی سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای عمان»، «لارستان کهن و فرهنگ لارستانی»، و «کاروان عمر» و «گناه نابخشودنی جدایی بحرین از ایران» اشاره کرد. او همچنین به تصحیح و انتشار دیوان اشعار شاعران، ترجمه آثار محققان غیرایرانی و تحقیق در زمینه لهجه‌شناسی و فرهنگ مناطق مختلف ایران پرداخت.
اقتداری به خاطر خدمات ارزشمندش به فرهنگ ایران، جوایز و تقدیرهای متعددی دریافت کرد. در سال ۱۳۸۴ در کنگره بزرگ فارس‌شناسی از او تقدیر شد و تمبر یادبود وی رونمایی گردید. در سال ۱۳۹۱ جایزه ویژه مرکز موقوفات دکتر افشار به او اهدا شد. همچنین در بهمن ۱۳۹۲ از تندیس او در مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی رونمایی شد. مستندی نیز با عنوان «به ایران، جاودانی‌ام» درباره زندگی و تلاش‌های او ساخته شده است. احمد اقتداری در ۲۷ فروردین ۱۳۹۸ درگذشت.
احمد اقتداری نه تنها یک محقق برجسته بود، بلکه به دلیل اخلاق نیکو، صداقت و صمیمیت در برخورد با مردم نیز شناخته می‌شد و خاطرات خوبی از خود در سفرهای تحقیقاتی‌اش به جا گذاشت.
خیابانی با نام احمد اقتداری در حوالی منزل ایشان نامگذاری شده است. این کار به پیشنهاد و سعی و پیگیری آقای حق‌شناس اهرمی بوشهری که رئیس کمیته نامگذاری شورای شهر تهران بود انجام شد. در گراش نیز بلواری با تصمیم کمیته نامگذاری معابر شورای شهر گراش به نام ایشان نامگذاری شد.
اقتداری جای قبر خودش را مشخص کرده بود. سال ۱۳۸۷ دوستان از جمله راشد انصاری در گورستان آل دَهباشی، شاهد بودند. و سرانجام همانجایی که دوست داشت دفن شد.
او اینک در قبرستان آل دهباشی گراش مدفون است./نم/مت/
