کارخانه سنگ‌شکن در کازرون : ۲۰ سال قانون‌شکنی در حریم میراث ساسانی
چهارتاقی جره بخشی از محور ساسانی استان فارس است که در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده. با اینکه از آغاز فعالیت این مجموعه، کارشناسان در مورد تخریب آثار کاوش‌نشده در این محدوده هشدار دادند
به گزارش اول فارس به نقل ازپیام ما ، از اواخر دهه هشتاد که کارخانه سنگ‌شکن در حریم درجه یک محوطه باستانی «گره» و چهارتاقی آن در کازرون شروع به کار کرد، کارشناسان در مورد تبعات حضور این مجموعه در کنار این اثر ساسانی ارزشمند هشدار دادند و حتی این احتمال را مطرح کردند که برداشت سنگ‌ها توسط این کارخانه در عرصه و حریم این اثر ممکن است منجر به تخریب نشانه‌ها و آثاری شود که هنوز مطالعه و کاوش نشده‌اند.
هرچند مسئولان میراث‌فرهنگی شهرستان کازرون باقطعیت از ممانعت فعالیت این کارخانه در محدوده عرصه اثر و تپه منتهی به چهارتاقی می‌گویند و اینکه برداشت‌های این کارخانه فقط از کف رودخانه صورت می‌گیرد، اما ازآنجاکه محوطه اطراف اثر هنوز کاوش نشده، نمی‌توان اطمینان داشت آثار باستانی و تاریخی در این محدوده وجود نداشته باشد.
گسترش فعالیت کارخانه سنگ‌شکن در حریم درجه یک چهارتاقی جره در کازرون هفته گذشته پای کارشناسان میراث‌فرهنگی را به این منطقه کشاند؛ کارخانه‌ای که حدود دو دهه است که به‌رغم مخالفت میراث‌فرهنگی و پیگیری‌های قضائی، در حریم این اثر تاریخی شروع به فعالیت کرده است. چهارتاقی جره بخشی از محور ساسانی استان فارس است که در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده. با اینکه از آغاز فعالیت این مجموعه، کارشناسان در مورد تخریب آثار کاوش‌نشده در این محدوده هشدار دادند، اما مثل همیشه سمبه توسعه نامتوازن گویی پرزورتر است که توانسته بیست سال چشم بر تمام هشدارها و مخالفت‌ها و حتی ممانعت‌های قضائی ببندد و سنگ‌های این محدوده باستانی را تبدیل به شن و ماسه کند.
دپوی مصالح و گسترش فعالیت این کارخانه هفته گذشته باعث شد هیئت سه‌نفره کارشناسان میراث‌فرهنگی استان فارس برای بررسی وضعیت عرصه و حریم اثر به این منطقه بروند. «محمدجواد جوکاری»، رئیس اداره میراث‌فرهنگی کازرون، در گفت‌وگو با «پیام ما» درباره گزارشی که دیروز در رسانه‌ها از وضعیت این اثر منتشر شده بود، می‌گوید: «مجوز فعالیت این کارخانه سنگ‌شکن نزدیک به دو دهه پیش صادر شده، این مجموعه براساس پروانه فعالیت، مجوز برداشت از کف رودخانه کنار تپه آتشکده چهارتاقی را دارد، نه برداشت از کوهپایه. اخیراً انباشت شن و ماسه برداشت‌شده از کف رودخانه، حریم منظری اثر را تخریب کرده بود. در طول این سال‌ها طی چند مرحله با کارشناسان حرایم آثار تاریخی استان موضوع را پیگیری کردیم و پرونده قضائی هم تشکیل دادیم، مراحل قانونی آن در حال انجام است.
در مورد موضوع اخیر هنوز گزارش رسمی و نظر کارشناسی اعلام نشده، اما براساس اظهارات شفاهی قرار شده مصالحی که در حریم اثر انباشت شده، چون در حریم منظری اثر قرار دارد، برداشته شود.» طبق توضیحاتی که «سیدمصطفی موسوی»، باستان‌شناس و مدرس دانشگاه، به خبرگزاری ایلنا داده است: «بخشی از مستحدثات و محل دپوی مصالح درست در محدوده‌ای است که یکی از دروازه‌های ورودی این شهر (شهر ساسانی جره) و تعدادی استودان‌های تاریخی وجود دارد.» با اینکه موسوی در گفت‌وگوی خود اعلام کرد فعالیت این مجموعه در عرصه این اثر ثبت جهانی است، جوکاری می‌گوید که این کارخانه در حریم درجه یک این اثر احداث شده و براساس پروانه فعالیتی که دارد، حق هیچ‌گونه برداشتی از کوه کنار چهارتاقی را ندارد.
جوکاری تأکید می‌کند تا زمانی که برداشت‌ها از بستر رودخانه انجام شود، مشکلی برای اثر پیش نمی‌آید. این درحالی‌است که ساخت این کارخانه در حریم درجه یک اثر و حتی پیش از ثبت آن در فهرست میراث جهانی هم موجب نگرانی کارشناسان در مورد آثاری شده بود که احتمال دارد در محدوده حریم و عرصه چهارتاقی وجود داشته باشند. ازآنجاکه هیچ کاوشی در این محدوده انجام نشده است، نه می‌توان قطعیتی در مورد وجود آثار داشت و نه در مورد نبود آثار در این محدوده. درنتیجه فعالیت این کارخانه با استناد به قوانین و ضوابط عرصه و حریم غیرقانونی است. البته موسوی در گفت‌وگوی خود درباره قانونی بودن ساخت این مجموعه گفته است: «تذکراتی که به بهره‌بردار داده شد، نه‌تنها مانع فعالیت و برداشت غیرقانونی شن و ماسه نشد که بهره‌بردار بدون داشتن مجوز برای ساخت‌وساز، اقدام به احداث کارخانه و مستحدثات درست روی عرصه شهر تاریخی کرده است.»
اما جوکاری با بیان اینکه تمام ضوابط میراثی در عرصه و حریم چهارتاقی رعایت شده است. او درباره اینکه چرا فعالیت این کارخانه متوقف نمی‌شود؟ می‌گوید: «توقف پروژه جزو اختیارات ما نیست و ما نمی‌توانیم آن را انجام دهیم. این موضوع مربوط به حوزه قضائی و وزارت صمت است که متولی این موضوع است. تا زمانی که برداشت‌ها از کف رودخانه باشد، ما نمی‌توانیم اقدامی انجام دهیم. اگر برداشت از کوهپایه صورت گیرد، طبق قوانین میراث‌فرهنگی، می‌توانیم حکم توقف پروژه را بگیریم. در مورد اخیر هم مسئله دپوی مصالح مطرح است که کارشناسان ما با نظر تخصصی که داشتند، خواستار انتقال مصالح شدند.» اما تبعات فعالیت این کارخانه در نزدیکی چهارتاقی ساسانی کازرون دامنه گسترده‌تری دارد، موسوی معتقد است: «محدوده برداشت باعث ازبین‌رفتن پوشش گیاهی کف رودخانه شده است. بنابراین، در فصول بارندگی و سیلاب‌های فصلی سرعت آب تشدید می‌شود و با برخورد به بدنه تپه‌ای که چهارتاقی و دیگر آثار باستانی روی آن بنا شده، حجم تخریب چندبرابر می‌شود. نزدیک به دو دهه است که کارشناسان و فعالان میراث‌فرهنگی به‌طور مداوم در حال رصد این تخریب هستند و در این زمینه بارها با بهره‌بردار صحبت کرده‌اند. اما تا این لحظه هیچ‌گونه همکاری‌ای از سوی بهره‌بردار برای توقف یا محدود کردن فعالیت‌ها و برداشت شن و ماسه مشاهده نشده است.» اما نه برداشت از حریم درجه یک این اثر جهانی ساسانی تنها تخلفی است که این کارخانه انجام می‌دهد و نه تخریب منظر این اثر تنها آسیبی است که چهارتاقی جره را تهدید می‌کند.
به‌گفته جوکاری، حجم حفاری‌های غیرمجاز هم در این محدوده مثل بسیاری از محوطه‌های باستانی و تاریخی در سال‌های اخیر افزایش پیدا کرده است. آنچه جای خالی آن در مورد این پرونده و موارد مشابه بسیار دیگر مشاهده می‌شود، ضعف قانونی برای حفاظت از میراث‌فرهنگی در مقابل پروژه‌های عمرانی و صنعتی و نبود ضمانت اجرای قوانین موجود در این زمینه است.
