نقد ادبی داستان کوتاه “تمشک تیغ‌دار” اثر چخوف توسط استاد عبدالعلی دستغیب

نقد ادبی داستان کوتاه “تمشک تیغ‌دار” اثر چخوف

در یکی از نشست‌های هفتگی نقد ادبی با عنوان “از دریچه نقد داستان” در شیراز، داستان کوتاه “تمشک تیغ‌دار” از آنتون چخوف، نویسنده بزرگ روس، توسط استاد عبدالعلی دستغیب، نویسنده و مترجم برجسته، مورد بررسی قرار گرفت. دستغیب، چهره ماندگار نقد ادبی کشور، در ابتدای این نشست به داستان کهن “هزار و یک شب” اشاره کرد و شباهت‌هایی بین آن و داستان چخوف یافت. او “هزار و یک شب” را نمادی از تجربیات انسان از توحش به تمدن دانست و به ترفند شهرزاد قصه گو در ناتمام گذاشتن داستان‌هایش برای بقا اشاره کرد. به گفته دستغیب، این ترفند رمزی است که نشان می‌دهد اگر کسی داستانی برای گفتن نداشته باشد، در واقع مرده است.

زندگی و آثار آنتون چخوف

دستغیب سپس به زندگی آنتون چخوف پرداخت. چخوف که از خانواده‌ای فقیر بود، ابتدا در داروخانه کار می‌کرد و سپس به دانشکده پزشکی رفت و در نهایت به طبابت مشغول شد. او با وجود طبع شوخ و بذله‌گو، متأسفانه به بیماری سل مبتلا بود و در سن ۴۴ سالگی درگذشت. دستغیب چخوف را فردی محبوب و دوست‌داشتنی معرفی کرد که با وجود تفاوت شخصیتی، با داستایوفسکی نیز دوستی داشت. آثار او، از جمله داستان‌ها و نمایشنامه‌هایش، زندگی مردم روس را در شهرهای بزرگ آن دوران به تصویر می‌کشند و شهرت او را رقم زدند. به گفته دستغیب، چخوف معتقد بود نویسنده نباید خود را درگیر مصائب قهرمان داستان کند، بلکه باید تنها تصویری از زندگی او ارائه دهد.

تحلیل محتوایی داستان “تمشک تیغ‌دار”

استاد دستغیب به تحلیل داستان “تمشک تیغ‌دار” پرداخت و آن را با یک مقدمه روستایی آغاز کرد. قهرمان داستان، که شخصیتی شوخ و بذله‌گو دارد، میزبان دوستان خود است. چخوف در این داستان، زندگی برادرش را روایت می‌کند که آرزوی داشتن یک باغ و مالک شدن را در سر داشت. برادر چخوف، “نیگلای ایوانیچ”، با جمع‌آوری پول‌های خود سرانجام یک ده کوچک و یک باغ خرید. آرزوی او در این باغ، خوردن تمشک‌های تیغ‌دار بود. چخوف می‌گوید وقتی به دیدارش رفت، برادرش دیگر کارمند ترسو و درمانده سابق نبود، بلکه به اربابی تبدیل شده بود که با رضایت خاطر از باغ و محصولاتش سخن می‌گفت. برادر با ولع تمشک‌های ترش و پوست‌کلفت باغ خود را می‌خورد و آنها را خوشمزه می‌نامید.

“دروغ رضایت‌بخش” در برابر “حقیقت تلخ”

دستغیب با اشاره به این بخش از داستان، به یک نکته مهم اشاره کرد: چخوف می‌نویسد: “ظلمت حقیقت بهتر است از بال و پر دروغ فریب‌دهنده!” دستغیب این جمله را این‌گونه تعبیر کرد که “دروغی که ما را راضی کند، از صد حقیقت بهتر است.” این همان رویکردی است که بسیاری از سیاستمداران نیز در پیش می‌گیرند. برادر چخوف با وجود اینکه تمشک‌ها ترش‌مزه بودند، از رسیدن به آرزویش خوشحال بود و با ولع از آنها می‌خورد و آنها را لذیذ می‌خواند. این رضایت درونی او از تحقق رویایش، برایش ارزشمندتر از واقعیت تلخ مزه تمشک بود.

پیام‌های کلیدی داستان

دستغیب در پایان، سه پیام کلیدی داستان “تمشک تیغ‌دار” را بیان کرد:

۱. وضعیت روستاهای آن زمان روسیه: که نشان‌دهنده فقر و بیچارگی روستاییان است.

۲. وضعیت ادارات دولتی: که چخوف به صورت غیرمستقیم به آن پرداخته است.

۳. آرزوهای بشر: که تم اصلی داستان را تشکیل می‌دهد.

در نهایت، دستغیب اصلی‌ترین تم داستان را این جمله دانست: “دروغی که ما را راضی و خشنود کند، از هزار بار حقیقت گفتن بهتر است.”

شایان ذکر است که آنتون چخوف، پزشک، داستان‌نویس، طنزپرداز و نمایش‌نامه‌نویس برجسته روس، با آثار ماندگار خود، یکی از مهم‌ترین داستان‌کوتاه‌نویسان جهان به شمار می‌رود.

جلسات نقد ادبی استاد دستغیب هر پنجشنبه در شیراز برگزار می‌شود و حضور در آن برای عموم آزاد و رایگان است.