تعرض به آرامستان هزار سالۀ شیراز در روز روشن ؛ حریم گورستان شکسته و سنگ‌قبرها را آتش زدند
شیراز، شهر شعر و ادب، گنجینه‌ای هزارساله را در دل خود پنهان کرده است؛ آرامستان تاریخی «دارالسلام»، یکی از کهن‌ترین گورستان‌های اسلامی ایران که در فهرست میراث ملی نیز ثبت شده است. اما این سند هویتی شیراز، امروز در وضعیت نگران‌کننده‌ای به سر می‌برد.
سیاوُش آریا، کنشگر میراث فرهنگی، در از تخریب گسترده، آتش‌سوزی‌های عمدی، ساخت‌وسازهای غیرمجاز و بی‌توجهی مسئولان به این اثر ارزشمند ملی خبر می‌دهد.
آتش، یادگاری و زباله؛ گورستان ملی دارالسلام به حال خود رها شده است
سیاوُش آریا درباره وضعیت این گورستان تاریخی گفت: گورستان یا آرامستان تاریخی «دارالسَلام» شیراز که کهن‌ترین آرامستان شهر شیراز و جنوب کشور به شمار می‌آید و از آن با نام یکی از کهن‌ترین گورستان‌های تاریخی دوران اسلامی ایران نام می‌برند، در وضعیت بد و نامناسب حفاظتی و نگهداری به سر می‌برد. بیشتر سنگِ گورهای تاریخی و ارزشمند آن، شکسته و آسیب جدی دیده است. همچنین گیاهان خودرو در لابه‌لای سنگ گورها روییده و به درون پوستۀ سنگ‌ها رخنه کرده و به آنها آسیب رسانده است. بدتر از همه، آنکه به جای پاکسازی و برچیدن گیاهان درون گورستان از سوی نهادهای مسئول و اوقاف و امورخیریه که سرپرستی این مجموعه را بر دوش دارد، افراد ناشناس و ولگرد و معتاد آنها را به آتش کشیده و سبب آسیب جدی به بخش‌هایی از سنگ گورهای یگانه و بی‌همتای این آرامستان ملی شده‌اند که هنوز هم خاکستر آتش آنها برجای مانده و قابل دیدن است.
او اضافه کرد: از سویی، یادگاری‌نویسی با رنگ روی برخی از سنگ‌گورها چهرۀ آنها را خَدشه‌دار کرده و به یادمان ملی آسیب رسانده است. ریختن زباله و پسماند در گوشه و کنار گورستان تاریخی و ملی «دارالسَلام» نیز از دیگر دشواری‌ها و چالش‌های پیش روی این یادمان ارزشمند تاریخی و فرهنگی است و جا دارد نهادهای مسئول در این زمینه، اقدام جدی و لازم را انجام دهند.
طرح‌های عمرانی و ساخت‌وسازهای غیرمجاز، هویت دارالسلام را خدشه‌دار می‌کند
یکی از بزرگ‌ترین آسیب‌ها به این گورستان، طرح یکسان‌سازی سنگ‌قبرها بود که در گذشته توسط شهرداری اجرا شد. این طرح، با وجود مخالفت‌های کارشناسان، بخشی از هویت تاریخی گورستان را از بین برد و بسیاری از سنگ‌قبرهای قدیمی را جابه‌جا و رها کرد. این اقدام، یک تخلف آشکار بر اساس قوانین میراث فرهنگی است، زیرا هرگونه دخل و تصرف در عرصۀ آثار ملی ممنوع است.
این فعال حوزه میراث فرهنگی اظهار کرد: یکی از بزرگ‌ترین آسیب‌هایی که در چندین سال پیش در گورستان تاریخی «دارالسلام» شیراز می‌توان به چشم دید، طرح یکسان‌سازی یا همسان‌سازی سنگ گورها از سوی شهرداری وقت بود که همان زمان با اعتراض گسترده کُنشگران میراث فرهنگی روبه‌رو شد و با فشارهای رسانه‌ای از دنبالۀ کار پیشگیری شد. هر چند که، حدود نیمی از گورستان در طرح یکسان‌سازی و با وجود مخالفت‌های کارشناسان میراث فرهنگی اجرا شد و آسیب‌های برگشت‌ناپذیری را برای همیشه برجای گذاشت؛ زیرا بر پایۀ قانون و ضابطه‌های میراث فرهنگی دخل و تصرف و مداخله در عَرصه محوطه‌ها و آثار تاریخی ممنوع بوده و تخلف به شمار می‌آید. با این همه و با اجرای طرح یکسان‌سازی سنگ‌گورها از سوی شهرداری در گذشته، بخشی از هویت تاریخی گورستان «دارالسلام» شیراز خَدشه‌دار شده و سبب نادیده گرفتن و از میان رفتن خاطره جمعی و شناسنامۀ مردم شهر شده است.
همچنین، ساخت‌وساز یک سازۀ جدید در حریم و عرصۀ گورستان، دست‌درازی آشکار به این یادمان ملی محسوب می‌شود. این سازه که بدون مجوز و طرح مصوب میراث فرهنگی در حال ساخت است، چشم‌انداز فرهنگی دارالسلام را خدشه‌دار کرده و باید برچیده شود. آریا تأکید می‌کند که این ساخت‌وسازها نقض آشکار قانون هستند و مسئولان باید فوراً به آن رسیدگی کنند.
این کنشگر میراث فرهنگی افزود: بررسی‌ها و اسناد نشان می‌دهد که ساخت این سازه در چندین ماه پیش انجام شده و به سبب ناسازگاری با قانون‌های میراث فرهنگی از دنباله کار پیشگیری شده است. اما گویا دوباره و در بخش‌های دیگری و به عنوان طرح‌های عمرانی ساخت‌وساز یا دخالت‌هایی در حال انجام است. به باور کارشناسان میراث فرهنگی ساخت‌وسازها بدون داشتن طرح مصوب میراث فرهنگی و بدون مجوز بوده است. با این همه و برپایۀ ضابطه و قانون‌های میراث فرهنگی هر گونه ساخت‌وسازی در حریم و عرصه ممنوع است و سازه ساخته‌شده باید برچیده شود.
دارالسلام؛ سندی زنده از هویت شیراز
آریا، دارالسلام را یک سند علمی و مستند برای هویت و اصالت شهر شیراز می‌داند. این آرامستان با قدمت هزارساله، محل دفن عارفان، عالمان، شاعران، نویسندگان و هنرمندان بزرگی از قرن دوم و سوم قمری تا کنون بوده است. سنگ‌قبرهای این گورستان از نظر هنری و کنده‌کاری، شاهکارهایی هستند که برای مطالعات تاریخ اجتماعی و هنر بسیار ارزشمندند.
وجود گورهایی مانند لطفعلی خان شیرازی نقاش نامدار قاجاری، میرزا محمدعلی مشیرالملک وزیر خوش‌نام، و شیخ ابوعبدالله بابویی عارف قرن چهارم، نشان‌دهندۀ اهمیت تاریخی این مکان است. اما این بزرگان نیز نتوانسته‌اند مرهمی بر زخم‌های این میراث ارزشمند باشند.
آریا هشدار می‌دهد که اگر سازمان‌های مسئول اقدامی عملی انجام ندهند، بخش بزرگی از تاریخ و فرهنگ شیراز به زودی از بین خواهد رفت.
این پژوهشگر درباره جایگاه دارالسلام توضیح داد: گورستان یا آرامستان تاریخی «دارالسَلام» شیراز دیرینگی بیش از ۱۰۰۰ ساله دارد و یکی از سه گورستان کهن دوران اسلامی ایران است. در این آرامستان که زمان کوتاهی پس از شکل‌گیری شهر شیراز در جایگاه کنونی به وجود آمده است، بزرگان، عارفان، دانایان (عالمان)، درباریان، چکامه سرایان(شاعران)، نویسندگان و نقاشان بسیاری در آن خفته‌اند که افزون‌بر جایگاه اجتماعی این افراد، سنگ گورهای آنان نیز از دید میراثی و هنری، تراش روی سنگ، دبیرۀ (خط) نگاشته‌شده روی آنها دارای ارزش بسیاری است. این سنگ گورها از دید هنری و کَنده‌کاری نیز بسیار ارزشمند هستند و از این دیدگاه، گورستان یک شاهکار به شمار می‌آید که برای پژوهش و مطالعات تاریخ اجتماعی بسیار سودمند است. از این مجموعه تاریخی و فرهنگی حتا از دید گردشگری نیز، می‌توان بهره‌های فراوانی برد.
او اضافه کرد: ارزش گورستان «دارالسَلام» به اندازۀ ارزش هویت شهر شیراز است؛ یعنی ما اگر به دنبال یک سند نوشته شده (مکتوب) و ارزشمند برای احراز هویت و جایگاه شهر شیراز می‌گردیم، بی‌گمان آن گورستان «دارالسلام» است. مکانی که جایگاه خاک‌سپاری بزرگان بسیاری از سدۀ دوم و سوم مَهی (قمری) تا کنون بوده است.
آریا ادامه داد: گورستان «دارالسَلام» یک سند سراسر علمی و مستند در راستای هویت و اصالت شهر شیراز است و نیازی به یادمان‌های دیگر تاریخی برای هویت خود ندارد که بخواهیم برای به دست آوردن آن کاری انجام دهیم. همچنین در این مجموعه ما با تکه‌های ارزشمند سنگ‌های نیک تراش، دبیره‌های نگاشته شدۀ کوفی ویژه، نگاره‌های تراشیده شده روی سنگ‌ها و گوناگونی بسیار فراوان کیفیت سنگ‌ها رو به رو هستیم که همۀ این‌ها بر ارزش و پاسداشت آنها می‌افزاید. در این گورستان، نُمادها و نشان‌های بسیاری در پیوند با شناخت تاریخ اجتماعی و هنر آشکار است و می‌تواند پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشجویان رشته‌های باستان‌شناسی، هنر، معماری، ادیان و تاریخ و تاریخ اجتماعی قرار گیرد.
آرامستان «داراسلام» یا «دارالسَلم» با شمارۀ ۲۸۲۹۶ در ۱۳ بهمن ماه ۱۳۸۸خورشیدی در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است.
سالها قبل طرح یکسان سازی و بهسازی این گورستان توسط شهرداری شیراز شروع شد ولی بنا به دلایلی طرح ابتر مانده و جولانگاه افراد متجاهر شد ، نه شهر داری و نه سازمان میراث فرهنگی به هیچ عنوان قدمی در راستای بهسازی ان انجام نمی دهند همانگونه که برای بسیاری از اثار تاریخی بجامانده از دورانهای مختلف تاریخی در شهر شیراز و استان فارس از جمله آرامگاه آبش خاتون نخستین فرماندار زن در تاریخ استان فارس در زمان ایلخانیان قرار نیست کاری صورت دهند . در هر صورت اگر متولیان امر وظیفه خود را قرار نیست صورت دهند موسسه ای غیر انتفاعی تشکیل شود و با اختیارات کامل و کمکهای مردمی نسبت به بازسازی اینگونه بناهای تاریخی اقدام لازم را انجام دهند.