یک آزمایش تنفسی ساده: راهکار دقیق شناسایی و درمان ریشه‌ای سندرم روده تحریک‌پذیر
یک آزمایش تنفسی ساده و سریع می‌تواند با تشخیص دقیق رشد بیشازحد باکتری‌ها یا متانوژن‌ها (آرکی‌ها) در روده کوچک، که عامل اصلی علائم سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) در بسیاری از بیماران است، به پایان دادن به سال‌ها رنج و سردرگمی بیماران مبتلا به این سندرم بینجامد و مسیر درمان هدفمند با آنتی‌بیوتیک‌ها و رژیم‌های غذایی مؤثر را روشن سازد.
اُدوایر سال‌ها برای کاهش علائم خود به راهکارهای گوناگون، از جمله رژیم‌های غذایی پرفیبر، ملین‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها و حذف برخی مواد غذایی، روی آورد. او همچنین رژیم‌های مخصوص بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) و رشد بیشازحد باکتری‌های روده کوچک را دنبال کرد. با این حال، این روش‌ها اغلب تنها یکی از علائم را تسکین می‌دادند و موجب تشدید علائم دیگر می‌شدند.
علیرغم تخصص و مقام استادی دارلا اُدوایر در رشته تغذیه، یافتن علت و راه‌حل عارضه گوارشی‌اش سال‌ها به طول انجامید. او اظهار داشت: «تشریح ماجرا برای پزشکان بسیار دشوار بود. خودم هم نمی‌دانستم چه مشکلی دارم.»
در نهایت، انجام یک آزمایش تنفسی تخصصی به آرامش او منجر شد. این آزمایش نشان داد که علت اصلی مشکل او، رشد بیشازحد متانوژن روده (که قبلاً با عنوان رشد بیشازحد باکتری‌های روده کوچک شناخته می‌شد) بوده است. با این تشخیص، اُدوایر به یک راهکار درمانی بسیار مؤثر دست یافت.
این آزمایش تنفسی، تنها راه دقیق برای تشخیص رشد بیشازحد متانوژن یا سایر گونه‌های رشد بیشازحد باکتری‌های روده کوچک (SIBO) است، زیرا هرکدام از این موارد نیازمند روش درمانی متفاوتی هستند. این تست، که سریع، ساده و نسبتاً کم‌هزینه است، پتانسیل تشخیص علت اصلی علائم میلیون‌ها مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) را دارد.
دکتر آلیسون سیبکر، طبیعت‌درمانگر و متخصص باکتری‌های روده کوچک، به اپک تایمز گفت: «آن‌ها دست روی دست گذاشته‌اند و از علائم بیماری رنج می‌برند. اگر بدانیم علت اصلی رشد بیشازحد باکتری است، می‌توانیم از روش‌های درمانی مؤثر و مطمئن استفاده کنیم. این آگاهی روند درمان بیماران را بهبود می‌بخشد.»
ارتباط بین رشد بیشازحد باکتری‌های روده کوچک و سندرم روده تحریک‌پذیر
سندرم روده تحریک‌پذیر و رشد بیشازحد باکتری‌های روده کوچک که هردو با علائمی مانند نفخ، تغییر وضع مزاجی و شکم‌درد همراهند، هم‌پوشانی بسیاری دارند. براساس تحلیلی که در مجله آمریکایی گاستروانترولوژی انتشار یافت، تا ۷۸ درصد از مبتلایان به سندرم روده تحریک‌پذیر با این رشد باکتریایی دست‌به‌گریبان هستند.
براساس دستورالعمل‌های بالینی، «هنوز مشخص نیست که رشد بیشازحد باکتری‌ها علت سندرم روده تحریک‌پذیر است یا نتیجه آن، اما تردیدی وجود ندارد که جمعی از مبتلایان با این سندرم دستوپنجه نرم می‌کنند.»
رشد بیشازحد باکتری‌ها در روده کوچک به واسطه افزایش تعداد باکتری‌ها رخ می‌دهد، اما رشد بیشازحد متانوژن به افزایش تعداد آرکی‌ها مربوط می‌شود. این‌دو وضعیت از این جهت شبیه یکدیگر هستند که تخمیر گوارشی و تولید گاز- که معمولاً در روده بزرگ انجام می‌شود- در روده کوچک اتفاق می‌افتد. لازم به ذکر است که آرکی‌ها از نظر اندازه و ساختار شبیه باکتری‌ها هستند، اما ساختار مولکولی متفاوتی دارند.
سیبکر می‌گوید افرادی که برای تنظیم حرکات روده یا تسکین علائم گوارشی به داروهای بدون نسخه نیاز دارند، ممکن است ندانند که با سندرم روده تحریک‌پذیر یا رشد بیشازحد باکتری‌های روده کوچک دست‌به‌گریبان هستند.
بین ۱۰ تا ۱۵ درصد از بزرگسالان آمریکایی با علائم این سندرم دستوپنجه نرم می‌کنند، اما تنها نیمی از آن‌ها متوجه بیماری خود می‌شوند. به گزارش کالج آمریکایی گاستروانترولوژی، سندرم روده تحریک‌پذیر یکی از شایع‌ترین اختلالاتی است که پزشکان با آن روبه‌رو هستند.
علت دقیق این بیماری به‌طور قطعی مشخص نیست، اما بعضاً میکروب‌ها باعث بروز آن می‌شوند.
انجام آزمایش تنفسی به سرعت نشان می‌دهد که نفخ، درد و گرفتگی شکم، اسهال یا یبوست- که مبتلایان از آن‌ها گلایه دارند- به رشد بیشازحد باکتری‌ها مربوط می‌شود یا پای رشد آرکی‌ها در میان است. با این‌حال، بسیاری از بیماران و حتی بعضی از پزشکان از وجود چنین آزمایشی بی‌خبر هستند، زیرا این روش هنوز رواج پیدا نکرده و تحت پوشش بیمه قرار ندارد.
در این آزمایش میزان گازهای هیدروژن و متان اندازه‌گیری می‌شود که ارتباطی با سلول‌های انسانی ندارند و حاصل فعالیت باکتری‌ها و آرکی‌هایی هستند که کربوهیدرات‌ها را تخمیر می‌کنند. این گازها از طریق جریان خون وارد ریه‌ها شده و در حین بازدم اندازه‌گیری می‌شوند.
از آن‌جا که هیدروژن سولفید هم در بدن انسان و هم در باکتری‌ها تولید می‌شود، بروز علائمی مانند اسهال شدید، شکم‌درد و نیاز فوری به دفع به تشخیص رشد بیشازحد سولفید در روده کمک می‌کند که یکی از عوارض رشد بیشازحد باکتری‌های روده کوچک است.
براساس مقاله مجله آمریکایی گاستروانترولوژی، گازهای هیدروژن، متان و هیدروژن سولفید نوع سندروم روده تحریک‌پذیر را به واسطه ترکیب میکروبیوم تعیین می‌کنند و نشان می‌دهند که فرد دچار یبوست و اسهال است یا از هردو عارضه رنج می‌برد.
به‌رغم ارتباط تنگاتنگ سندرم روده تحریک‌پذیر و رشد بیشازحد باکتری‌های روده کوچک، دکتر سیبکر تأکید دارد که نباید در نتیجه‌گیری عجله به خرج دهیم.
او می‌گوید: «اشتباه بزرگی که خیلی‌ها مرتکب می‌شوند این است که تصور می‌کنند سندرم روده تحریک‌پذیر حتماً با رشد بیشازحد باکتری‌ها همراه است که به نظرم درست نیست. بالغ بر ۴۰ بیماری دیگر وجود دارد که از علائم مشابهی برخوردارند. از این‌رو، انجام آزمایش برای تشخیص دقیق ضرورت دارد.»
آزمایش‌ها روش درمان را مشخص می‌کنند
نتیجه آزمایش تنفسی نشان می‌دهد کدام دسته از بیمارانی که با رشد بیشازحد باکتری‌ها دست‌به‌گریبان هستند، با مصرف داروی ریفاکسیمین که میکروب‌های روده را هدف می‌گیرد بهبود می‌یابند و کدام دسته از بیماران به مصرف چند داروی مختلف در کنار ریفاکسیمین واکنش بهتری نشان می‌دهند.
بیماران مبتلا به رشد بیشازحد متانوژن از مصرف ریفاکسیمین نتیجه نمی‌گیرند. براساس مقاله مجله گاستروانترولوژی و هپاتولوژی، ۸۷ درصد از بیمارانی که هم‌زمان ریفاکسیمین و نئومایسین مصرف می‌کردند، توانستند گاز متان را به‌طور کامل از بدن خود خارج کنند. این درحالی است که تنها ۲۹ درصد از بیماران گروه ریفاکسیمین موفق به انجام این کار شدند.
از آن‌جا که آرکی‌ها در برابر بیشتر آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم هستند، تشخیص صحیح از مصرف داروهای بی‌ثمر و عفونت‌های ناشی از مصرف بیشازحد آنتی‌بیوتیک جلوگیری می‌کند.
براساس دستورالعمل‌های بالینی، «دامنه رشد بیشازحد باکتری‌ها باید قبل از شروع آنتی‌بیوتیک به‌صورت دقیق مشخص شود. با توجه به افزایش پیامدهای ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک از جمله مقاومت باکتریایی، واکنش‌های ناخواسته و افزایش عفونت‌هایی مانند کلستریدیوم دیفیسیل باید احیاط بیشتری به خرج دهیم.»
کلستریدیوم دیفیسیل یکی از عفونت‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک است که باعث شده احتیاط بیشتری در تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها صورت بگیرد. اما اگر آنتی‌بیوتیک‌ها درست تجویز شوند، همچنان اولین ابزار موجود برای جلوگیری از رشد بیشازحد باکتری‌های روده خواهند بود.
پایداری لازمه درمان است
دکتر سیبکر گفت که درمان‌های هدفمند در بین بیماران متفاوت هستند. بسته به میزان گاز و واکنش فرد به درمان، ممکن است از داروها و درمان‌های گیاهی ضدمیکروبی استفاده شود.
او افزود که آنتی‌بیوتیک‌ها در مواجهه با رشد بیشازحد میکروب‌ها به‌نحوی عمل می‌کنند که با عملکرد آن‌ها در تقابل با عفونت‌های حاد تفاوت دارد. اگر سطح گاز یا علائم به وضعیت عادی بازنگردد، بیمار باید چند دوره آنتی‌بیوتیک مصرف کند. انجام آزمایشات مکرر برای تعیین اثربخشی درمان حائز اهمیت است.
او درباره سطح گازها گفت: «باید به‌طور متوالی تلاش کنیم تا سطح گاز کاهش پیدا کند. این موضوع بسیاری از بیماران را سردرگم می‌کند. زیرا آن‌ها دو هفته ریفاکسیمین مصرف می‌کنند و می‌بینند که هیچ بهبودی حاصل نشده و این‌طور تصور می‌کنند که بیماری سختی دارند.»
سیبکر می‌گوید شمار اندکی از افراد می‌توانند میکروب‌های اضافی را با یک دوره درمان از بین ببرند.
رژیم غذایی مناسب می‌تواند مفید باشد
رژیم غذایی نقش مهمی در روند درمان ایفا می‌کند. براساس دستورالعمل‌های مربوط به رشد بیشازحد باکتری‌های روده کوچک، رژیم غذایی با فودمپ پایین (الیگوساکاریدها، دی‌ساکاریدها، مونوساکاریدها و پلی‌ال‌های قابل تخمیر) در یک تحلیل فراگیر نتایج ضدونقیضی به همراه داشته است، اما سایر شواهد از اثربخشی آن حکایت دارند.
رژیم غذایی با فودمپ پایین در مورد اُدوایر اثربخش نبود. اما او با رعایت یک رژیم غذایی خاص و کاهش کربوهیدرات‌های پیچیده و غذاهای فرآوری‌شده بهبود پیدا کرد. البته شواهد بالینی چندانی در این‌باره وجود ندارد.
او گفت: «هرکدام از این رژیم‌ها بسته به نوع بیماری مفید عمل می‌کنند. باید محتاط بود، زیرا این رژیم‌ها بسیار محدودکننده هستند و بعضی از بیماران نیازی به این محدودیت‌ها ندارند.»
شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد رژیم غذایی المنتال- یک رژیم بسیار محدود و مایع که تمام مواد مغذی حیاتی را دربرمی‌گیرد- در کوتاه‌مدت می‌تواند باعث تسکین علائم شود. کارشناسان بر این باورند که جذب سریع مواد مغذی هیچ غذایی برای تخمیر و تکثیر میکروارگانیسم‌ها باقی نمی‌گذارد.
در مطالعه انتشاریافته در مجله گاستروانترولوژی و هپاتولوژی بالینی که با حضور ۳۰ بیمار و اتخاذ رژیم غذایی المنتال به مدت دو هفته انجام گرفت، ۸۳ درصد از داوطلبان با کاهش علائم مواجه شدند. نتیجه آزمایش تنفسی ۷۳ درصد از بیماران نیز طبیعی اعلام شد.
آشنایی با آزمایش تنفسی
بعضی از متخصصان بیماری‌های معده و روده انجام آزمایش تنفسی را تجویز می‌کنند یا این آزمایش را مانند پزشک اُدوایر بنا به درخواست بیمار انجام می‌دهند. شرکت تریو-اسمارت پنج سال پیش اولین آزمایش تنفسی خانگی را عرضه کرد که می‌تواند هرسه گاز مرتبط با رشد بیشازحد باکتری‌های روده کوچک را اندازه‌گیری کند.
شما می‌توانید از این آزمایش‌ها برای ثبت میزان بهبودی ناشی از یک رژیم یا روش درمانی خاص استفاده کنید. سیبکر گفت که شرکت‌های دیگر نیز در حال توسعه آزمایش‌های تنفسی هستند.
قبل از شروع آزمایش باید رژیم غذایی و دستورالعمل خاصی را رعایت کنید. ابتدا محلول گلوکز یا لاکتولوز را می‌نوشید و بعد چند آزمایش دیگر را در فواصل کوتاه انجام می‌دهید.
شما می‌توانید آزمایش‌های تریو-اسمارت را به‌صورت آنلاین و به توصیه پزشک سفارش دهید. نمونه‌ها در آزمایشگاه بررسی شده و نتیجه از طریق ایمیل ارسال می‌شود. تریو-اسمارت به بیماران توصیه می‌کند که اگر شخصاً تصمیم به انجام آزمایش گرفته‌اند، نتایج را با پزشک خود در میان بگذارند تا از مراحل بعدی درمان مطلع شوند.
اُدوایر گفت: «من هفت آزمایش تنفسی انجام دادم، زیرا می‌خواستم به‌عنوان یک پژوهشگر بدانم در چه وضعیتی به سر می‌برم و تا چه کجا می‌توانم بدون مشکل ادامه دهم.» او از این آزمایش‌ها در پژوهش شخصی خود در قالب یک مطالعه موردی استفاده کرد که در نشریه طب یکپارچه منتشر شده است.
او افزود که آنتی‌بیوتیک‌ها اغلب علائم او را تسکین می‌دادند و رژیم المنتال نیز مؤثر بود، اما فقط رژیم‌های غذایی سختگیرانه بودند که توانستند علائم او را در بلندمدت کنترل کنند. اُدوایر این رویکرد را به مراجعان خود توصیه نمی‌کند.
پیشگیری از بازگشت علائم
همان‌طور که اُدوایر درنهایت متوجه شد مشکلات زمینه‌ای دیگری هم دارد- او توانست بسیاری از آن‌ها را برطرف کند- که باعث ازسرگیری رشد میکروب‌ها می‌شوند، خیلی‌ها با عود رشد بیشازحد باکتری و متانوژن دستوپنجه نرم می‌کنند. دکتر سیبکر افزود که حدود دوسوم از بیماران شاهد بازگشت علائم خود هستند.
او گفت: «دلیل بازگشت علائم این است که رشد بیشازحد میکروب‌ها یک علت مزمن دارد.» این مشکل با کم‌کاری تیروئید، دیابت، بیماری لایم و اسکلرودرمی ارتباط مستقیم دارد.
هر عاملی که باعث کاهش حرکات روده شود، احتمال رشد بیشازحد باکتری‌ها یا آرکی‌ها را افزایش می‌دهد که از جمله می‌توان به مسمومیت غذایی، چسبندگی روده، اعتیاد به الکل، مصرف دارو، سن بالا و عمل جراحی اشاره کرد.
اُدوایر احتمال می‌دهد که چسبندگی روده- یا بافت اسکار فیبروزی- به دلیل عمل سزارین او که قبل از شروع علائم انجام گرفته بود، می‌تواند عامل اصلی عود بیماری بوده باشد. این مسئله او را ترغیب کرد که روی سبک زندگی و کنترل رژیم غذایی خود کار کند تا جلوی تشدید علائم را بگیرد.
او گفت: «لازم بود همه جوانب زندگی‌ام را بررسی کنم. تصور می‌کردم می‌توانم استرس را کنترل کنم، اما باید هدفمند عمل می‌کردم. از این‌رو، تمرین تنفس از طریق شکم را شروع کردم. باید می‌فهمیدم چه عامل دیگری باعث مشکلات روده‌ام شده و باید برای داشتن یک میکروبیوم سالم‌تر تلاش می‌کردم.»
سخن آخر:
به‌طور خلاصه، تجربه دارلا اُدوایر و یافته‌های متخصصان نشان می‌دهد که آزمایش تنفسی ابزاری حیاتی و اغلب نادیده‌گرفته‌شده برای تشخیص دقیق علت اصلی علائم سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) در بسیاری از بیماران است که این علت غالباً رشد بیشازحد باکتری‌ها (SIBO) یا متانوژن‌ها (آرکی‌ها) در روده کوچک می‌باشد. این تشخیص، که بر مبنای اندازه‌گیری گازهای هیدروژن، متان و هیدروژن سولفید انجام می‌شود، نه تنها از مصرف آنتی‌بیوتیک‌های بی‌اثر جلوگیری می‌کند، بلکه مسیر درمان هدفمند با داروهایی مانند ریفاکسیمین (به‌تنهایی یا همراه نئومایسین) و رژیم‌های غذایی خاص (مانند المنتال یا رژیم‌های محدودکننده کربوهیدرات) را روشن می‌سازد. با این حال، کارشناسان تأکید می‌کنند که برای موفقیت در درمان و جلوگیری از عود، پایداری در دوره‌های درمانی و رسیدگی به علل زمینه‌ای مزمن (مانند مشکلات تیروئید، دیابت یا عوامل کاهش‌دهنده حرکات روده) در قالب یک رویکرد جامع ضروری است.
