چگونه نشانه‌های اعتیاد به ماری‌جوانا را تشخیص دهیم و درمان کنیم؟

ماری‌جوانا (Cannabis) یکی از پرمصرف‌ترین مواد روان‌گردان در جهان است که استفاده از آن، چه به صورت تفریحی و چه در برخی موارد درمانی، همواره بحث‌برانگیز بوده است. شناخت دقیق این ماده، اثرات آن بر بدن و ذهن و همچنین آگاهی از علائم وابستگی و راه‌های مقابله با آن، برای حفظ سلامت فردی و اجتماعی ضروری است.

ماری‌جوانا چیست و چگونه عمل می‌کند؟

ماری‌جوانا ماده‌ای است که از گیاه شاهدانه (Cannabis Sativa) به دست می‌آید. ترکیب فعال اصلی که مسئول اثرات روان‌گردان این ماده است، تتراهیدروکانابینول (THC) نام دارد.

هنگامی که ماری‌جوانا مصرف می‌شود (از طریق کشیدن، خوردن یا تبخیر)، THC وارد جریان خون شده و به گیرنده‌هایی در مغز متصل می‌شود که به طور طبیعی توسط مواد شیمیایی به نام کانابینوئیدهای درونزاد فعال می‌شوند. این عمل بر مناطقی از مغز که کنترل‌کننده حافظه، تمرکز، لذت، حرکت و ادراک هستند، تأثیر می‌گذارد و منجر به بروز علائمی مانند:

• احساس سرخوشی و آرامش (High)

• تغییر در درک زمان و مکان

• افزایش اشتها (به ویژه برای غذاهای شیرین)

• مشکل در حافظه کوتاه‌مدت و تمرکز

عوارض مصرف ماری‌جوانا بر بدن و روان انسان

 عوارض جسمی (بر بدن)

مصرف ماری‌جوانا بر چندین سیستم حیاتی بدن تأثیر می‌گذارد. در کوتاه‌مدت، ضربان قلب را افزایش می‌دهد و می‌تواند خطر حملات قلبی را به ویژه در افراد مسن یا دارای بیماری قلبی، بالا ببرد. کشیدن ماری‌جوانا به ریه‌ها آسیب می‌رساند؛ ترکیبات موجود در دود آن شبیه به توتون بوده و می‌تواند باعث سرفه مزمن، برونشیت و افزایش خطر عفونت‌های تنفسی شود. همچنین، این ماده منجر به گشاد شدن عروق خونی چشم شده و باعث قرمزی چشم‌ها می‌شود. در مصرف طولانی‌مدت و در دوران بلوغ، ممکن است بر رشد مغزی تأثیر بگذارد. عوارض گوارشی مانند حالت تهوع و استفراغ شدید (سندرم کانابینوئید) نیز در برخی مصرف‌کنندگان مزمن گزارش شده است.

 عوارض روانی (بر روان)

ماری‌جوانا تأثیرات عمیقی بر عملکرد مغز و روان دارد که از بارزترین آن‌ها می‌توان به اختلال در حافظه کوتاه‌مدت و کاهش شدید تمرکز اشاره کرد؛ این امر یادگیری و انجام وظایف پیچیده را دشوار می‌سازد. در کوتاه‌مدت، فرد ممکن است اضطراب، وحشت‌زدگی و پارانویا (توهم توطئه) را تجربه کند. مصرف طولانی‌مدت، به ویژه در افرادی که مستعد هستند، خطر ابتلا به اختلالات شدید روانپریشی مانند اسکیزوفرنی را افزایش می‌دهد. همچنین، این ماده می‌تواند منجر به سندرم بی‌انگیزگی شود که با کاهش انگیزه، بی‌علاقگی به فعالیت‌های اجتماعی و شغلی و افت عملکرد عمومی فرد همراه است.

نشانه‌های هشداردهنده اعتیاد به ماری‌جوانا (وابستگی)

برخلاف باور عمومی، مصرف ماری‌جوانا می‌تواند منجر به اختلال مصرف حشیش شود که با وابستگی جسمی و روانی مشخص می‌شود. در صورت مشاهده علائم زیر در یک فرد، باید به وجود وابستگی مشکوک شد:

نشانه‌های هشداردهنده وابستگی به ماری‌جوانا

نشانه‌های هشداردهنده اعتیاد به ماری‌جوانا (اختلال مصرف حشیش) در چهار دسته‌بندی اصلی شامل عدم کنترل بر مصرف و تأثیر بر زندگی اجتماعی/شغلی بروز می‌یابد.

فرد مبتلا به‌طور مکرر تلاش می‌کند مصرف خود را کاهش دهد یا ترک کند، اما موفق نمی‌شود. او بخش زیادی از زمان خود را صرف یافتن ماده، مصرف آن یا بهبودی از عوارض می‌کند. در این مرحله، فرد دچار ولع شدید  برای مصرف شده و نمی‌تواند آن را متوقف کند. او همچنین با وجود مشکلات مکرر و پایدار، مانند درگیری با همسر یا خانواده به دلیل مصرف، باز هم به استفاده ادامه می‌دهد و حتی ممکن است تعهدات اصلی شغلی، تحصیلی و خانوادگی خود را نادیده بگیرد یا وظایف خود را به دلیل مسمومیت با ماری‌جوانا از دست بدهد.

علاوه بر این، نشانه‌های وابستگی شامل مصرف پرخطر و بروز علائم تحمل و ترک است. مصرف پرخطر زمانی رخ می‌دهد که فرد با وجود آگاهی از مشکلات جسمی (مانند مشکلات تنفسی) یا روانی (مانند اضطراب یا افسردگی) ناشی از ماری‌جوانا، باز هم به مصرف ادامه دهد، یا در شرایط خطرناک مانند رانندگی تحت تأثیر آن قرار گیرد. همچنین، فرد دچار تحمل می‌شود؛ یعنی برای رسیدن به اثر اولیه، نیاز به افزایش مستمر دوز ماده دارد. در نهایت، با کاهش یا قطع ناگهانی مصرف، علائم ترک نمایان می‌شود که شامل تحریک‌پذیری شدید، اضطراب، بی‌خوابی، کاهش اشتها، تعریق و لرزش است. تشخیص بالینی بر اساس تجربه دو یا چند مورد از این علائم در یک دوره ۱۲ ماهه صورت می‌گیرد.

نکته کلیدی: اگر فردی در یک دوره ۱۲ ماهه، دو مورد یا بیشتر از این علائم را تجربه کند، به تشخیص اختلال مصرف حشیش نزدیک است.

راهکارهای پیشگیری از اعتیاد به ماری‌جوانا

پیشگیری در مورد مصرف ماری‌جوانا، مانند سایر مواد، یک رویکرد چندبعدی است که شامل اقدامات فردی، خانوادگی و اجتماعی می‌شود:

• آموزش و آگاهی‌بخشی: ارائه اطلاعات دقیق و علمی در مورد اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت ماری‌جوانا، به‌ویژه در مدارس و محیط‌های دانشگاهی.

• نقش خانواده: تقویت مهارت‌های فرزندپروری، افزایش نظارت والدین بر فعالیت‌های فرزندان، ایجاد محیطی حامی و امن برای گفتگو و آموزش مهارت‌های نه گفتن به فرزندان.

• تقویت مهارت‌های مقابله‌ای: آموزش به نوجوانان و جوانان برای مدیریت استرس، اضطراب و فشارهای روانی بدون نیاز به مصرف مواد.

• فعالیت‌های جایگزین: ترویج و فراهم کردن دسترسی به فعالیت‌های تفریحی سالم، ورزش و هنر به عنوان جایگزین‌های مثبت.

روش‌های درمان برای فرد مبتلا

درمان اختلال مصرف حشیش یک فرآیند چند مرحله‌ای است که اغلب به صورت سرپایی و با تمرکز بر روان‌درمانی انجام می‌شود، چرا که تاکنون داروی خاصی برای درمان وابستگی به کانابیس تأیید نشده است. شناسایی کرده، آن‌ها را به چالش بکشد و مهارت‌های مقابله‌ای سالمی را جایگزین کند.

روش‌های درمان وابستگی به ماری‌جوانا

 

درمان اختلال مصرف ماری‌جوانا (حشیش) یک فرآیند تخصصی و چندوجهی است که معمولاً بر روان‌درمانی و حمایت رفتاری متمرکز است؛ زیرا برخلاف برخی مواد دیگر، داروی خاصی برای درمان مستقیم وابستگی به کانابیس تأیید نشده است.

 رویکردهای روان‌درمانی

مؤثرترین روش‌ها در درمان این وابستگی، شامل مداخلات رفتاری و شناختی هستند:

رفتاردرمانی شناختی: این روش به فرد کمک می‌کند تا الگوهای فکری و رفتاری که منجر به مصرف ماری‌جوانا می‌شوند را شناسایی کرده و آن‌ها را به چالش بکشد. هدف اصلی، آموزش مهارت‌های مقابله‌ای سالم برای مدیریت استرس، اضطراب و موقعیت‌های پرخطر (مانند قرار گرفتن در جمع مصرف‌کنندگان) است.

مصاحبه انگیزشی (: این تکنیک بر تقویت انگیزه درونی فرد برای تغییر و ترک متمرکز است. درمانگر به فرد کمک می‌کند تا تناقضات بین ارزش‌های شخصی و رفتار مصرفی خود را درک کرده و برای تغییر، متعهد شود.

مدیریت احتمالی : این روش شامل استفاده از پاداش‌های محسوس (مانند جوایز کوچک یا کوپن‌های خرید) برای تقویت رفتارهای مثبت و پرهیز از مصرف است. پاداش‌ها به عنوان انگیزاننده‌ای برای پاک ماندن عمل می‌کنند.

 حمایت دارویی

اگرچه داروی خاصی برای ترک ماری‌جوانا وجود ندارد، اما روانپزشکان ممکن است برای مدیریت علائم شدید ترک و اختلالات روانی همزمان، داروهایی را تجویز کنند:

مدیریت اختلالات همزمان: در صورتی که فرد دچار افسردگی، اضطراب یا اختلال خواب باشد، داروهای ضدافسردگی، ضداضطراب یا تنظیم‌کننده‌های خواب تجویز می‌شوند تا علائم ترک و شرایط زمینه‌ای قابل تحمل‌تر شود.

 سایر مداخلات حمایتی

• گروه‌های حمایتی: شرکت در گروه‌های خودیاری مانند معتادان گمنام (NA) یا سایر گروه‌های مشاوره همتا، پشتیبانی عاطفی و اجتماعی لازم را برای فرد فراهم کرده و از عود مجدد پیشگیری می‌کند.

• درمان خانواده: از آنجایی که مصرف مواد بر خانواده تأثیر می‌گذارد، مشارکت خانواده در جلسات مشاوره می‌تواند به بهبود ارتباطات، کاهش تنش و ایجاد محیطی حمایت‌کننده در خانه کمک کند.

• مراقبت‌های پیگیر (Aftercare): پس از اتمام دوره اصلی درمان، برنامه‌های پیگیری طولانی‌مدت برای حفظ ثبات و جلوگیری از بازگشت به مصرف ضروری است.

نکته کلیدی: درمان موفقیت‌آمیز مستلزم تعهد فرد، حمایت متخصصان و اغلب ترکیب چند رویکرد درمانی است.

مدیریت علائم ترک

علائم ترک ماری‌جوانا معمولاً شدید نیستند اما می‌توانند آزاردهنده باشند. در صورت نیاز، روانپزشک ممکن است داروهایی را برای مدیریت علائمی مانند بی‌خوابی شدید یا تحریک‌پذیری تجویز کند.

علائم ترک ماری‌جوانا

علائم ترک ماری‌جوانا (سندرم ترک حشیش) معمولاً به اندازه سایر مواد مخدر شدید نیستند، اما می‌توانند آزاردهنده باشند و فرد را مستعد عود مجدد کنند. این علائم معمولاً در ۲۴ تا ۷۲ ساعت پس از قطع مصرف آغاز شده و حدود یک تا دو هفته ادامه می‌یابند.

مهم‌ترین علائم جسمی و روانی عبارتند از:

• تحریک‌پذیری و پرخاشگری: نوسانات خلقی شدید و زودرنجی.

• اضطراب و بی‌قراری: احساس عصبی بودن و ناتوانی در آرامش.

• مشکلات خواب: بی‌خوابی شدید، کابوس‌های شبانه یا خواب‌های آشفته.

• علائم جسمی: کاهش اشتها، تعریق زیاد (به ویژه در شب)، لرزش خفیف دست‌ها، درد شکم یا حالت تهوع.

• افسردگی: احساس غمگینی، کاهش انرژی و دشواری در تمرکز.

حمایت اجتماعی

گروه‌های حمایتی مانند معتادان گمنام (NA) یا گروه‌های مشاوره همتا به همتا، نقش مهمی در حفظ انگیزه و جلوگیری از عود مجدد دارند.

 نتیجه‌گیری

ماری‌جوانا یک ماده بی‌خطر نیست و می‌تواند منجر به وابستگی و مشکلات جدی روانی و اجتماعی شود. با این حال، با آگاهی‌بخشی قوی، حمایت خانواده و استفاده از رویکردهای درمانی مبتنی بر روان‌درمانی، افراد مبتلا می‌توانند با موفقیت بهبود یافته و کیفیت زندگی خود را بازیابی کنند.