دلیل دندان‌قروچه در خواب و روش‌های درمان آن

دندان‌قروچه در خواب نشانه چیست؟ گزارش جامع براکسیسم، علل (استرس، آپنه خواب)، عوارض (سایش دندان، درد فک و سردرد) و روش‌های درمان آن با نایت‌گارد و مدیریت استرس را در اول فارس بخوانید.

دندان‌قروچه (براکسیسم) چیست؟

دندان‌قروچه که در اصطلاح علمی و تخصصی به آن براکسیسم گفته می‌شود، یک اختلال حرکتی است که با سایش، فشردن، یا کوبیدن غیرارادی دندان‌های فک بالا و پایین مشخص می‌شود. این عمل معمولاً خارج از فرآیندهای طبیعی جویدن، بلع یا صحبت کردن رخ می‌دهد.

 انواع دندان‌قروچه

دندان‌قروچه را می‌توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد:

براکسیسم در خواب (شبانه): این نوع، که موضوع اصلی این گزارش است، هنگامی رخ می‌دهد که فرد خواب است و معمولاً از وقوع آن آگاه نیست. این شکل اغلب به عنوان یک اختلال حرکتی مرتبط با خواب طبقه‌بندی می‌شود. سایش و فشردن دندان‌ها در خواب می‌تواند بسیار شدید و پر سر و صدا باشد و باعث آزار اطرافیان فرد (مانند همسر) شود.
براکسیسم در بیداری (روزانه): این حالت زمانی رخ می‌دهد که فرد بیدار است. در این نوع، فرد ممکن است به صورت غیرارادی دندان‌های خود را فشار دهد یا سفت کند، اما معمولاً صدای سایش کمتری تولید می‌شود. فشردن دندان‌ها در بیداری اغلب با فعالیت‌های تمرکزی یا شرایط استرس‌زا در ارتباط است و فرد ممکن است آگاهی بیشتری از آن داشته باشد.

 مکانیسم وقوع

عملکرد طبیعی فک و دندان‌ها در حالت استراحت و در هنگام خواب، این است که دندان‌های فک بالا و پایین کمی از هم فاصله داشته باشند. در دندان‌قروچه، این فاصله از بین می‌رود و عضلات جونده (مانند عضله ماستر و تمپورال) دچار انقباض‌های شدید و مکرر می‌شوند. این انقباضات باعث فشار و سایش شدید سطوح جونده دندان‌ها به یکدیگر می‌شود.

دندان‌قروچه در خواب نشانه چیست؟ دندان‌قروچه در خواب غالباً به عنوان یک واکنش جسمی به فعال‌سازی دستگاه عصبی مرکزی در نظر گرفته می‌شود. این حالت معمولاً در فازهای خاصی از خواب، به ویژه فازهای سبک‌تر یا هنگام انتقال بین فازهای خواب، رخ می‌دهد. در بسیاری از موارد، دندان‌قروچه یک شاخص یا علامت جانبی است که نشان‌دهنده وجود مشکلات یا شرایط زمینه‌ای دیگر است که در بخش عوامل به تفصیل توضیح داده می‌شود. این پدیده به تنهایی نشانه یک بیماری کشنده یا خطرناک نیست، اما می‌تواند منجر به عوارض جدی دندانی، فکی و عضلانی شود.

عوامل و دلایل اصلی دندان‌قروچه

دلیل دقیق دندان‌قروچه به طور کامل مشخص نیست و به نظر می‌رسد ترکیبی از عوامل مختلف در آن دخیل باشند. این عوامل را می‌توان به چند دسته اصلی تقسیم کرد: عوامل روانی و استرس، عوامل مرتبط با خواب، عوامل دارویی و پزشکی، و عوامل ساختاری و دهانی.

عوامل روانی و استرس

این دسته از عوامل، به ویژه در براکسیسم روزانه و شبانه، از اهمیت بالایی برخوردارند.

استرس و اضطراب: تنش‌های عاطفی و روانی، فشارهای کاری، تحصیلی یا خانوادگی از شایع‌ترین محرک‌های دندان‌قروچه هستند. در واقع، دندان‌قروچه می‌تواند راهی برای تخلیه و برون‌ریزی استرس انباشته‌شده در طول روز باشد. فرد در خواب، این استرس را به صورت انقباضات عضلانی فک و دندان‌قروچه بروز می‌دهد.
شخصیت‌های مضطرب: برخی مطالعات نشان داده‌اند که افراد دارای شخصیت‌های رقابتی، تهاجمی یا بیش از حد فعال (هایپراکتیو) ممکن است بیشتر مستعد دندان‌قروچه باشند.
خشم و ناکامی: احساسات سرکوب‌شده مانند خشم یا ناکامی نیز می‌توانند به صورت فشردن دندان‌ها در خواب یا بیداری خود را نشان دهند.

 عوامل دندان‌قروچه شبانه مرتبط با خواب (اختلالات خواب)

وجود اختلالات خواب، ارتباط تنگاتنگی با دندان‌قروچه شبانه دارد.

آپنه خواب (وقفه تنفسی در خواب): یکی از قوی‌ترین ارتباطات، بین دندان‌قروچه و اختلالات تنفسی در خواب، به ویژه آپنه انسدادی خواب است. هنگامی که راه هوایی فرد به طور موقت مسدود می‌شود، مغز برای باز کردن مجدد آن یک واکنش بیداری جزئی (آرایزال) ایجاد می‌کند. این واکنش بیداری، اغلب همراه با حرکات شدید عضلانی فک و در نتیجه دندان‌قروچه است.
سندرم پای بی‌قرار: این سندرم که باعث نیاز غیرقابل کنترل به حرکت دادن پاها می‌شود، با افزایش احتمال دندان‌قروچه شبانه در ارتباط است.
صحبت کردن در خواب یا راه رفتن در خواب: دندان‌قروچه اغلب به عنوان یک پدیده همراه با سایر حرکات غیرطبیعی مرتبط با خواب دیده می‌شود.
کیفیت پایین خواب: بیداری‌های مکرر یا خواب سطحی می‌تواند احتمال وقوع دندان‌قروچه را افزایش دهد.

 

 عوامل پزشکی و دارویی دندان‌قروچه

برخی شرایط پزشکی و مصرف داروها نیز می‌توانند باعث تحریک دندان‌قروچه شوند.

داروهای ضد افسردگی خاص: برخی از داروهایی که برای درمان افسردگی و اضطراب به کار می‌روند، به ویژه مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)، می‌توانند به عنوان یک عارضه جانبی، باعث افزایش دندان‌قروچه شوند.
بیماری‌های خاص: بیماری‌هایی مانند بیماری پارکینسون، رفلاکس معده به مری (GERD)، یا صرع می‌توانند با دندان‌قروچه مرتبط باشند.
عوامل سبک زندگی: مصرف بیش از حد کافئین، الکل، یا استفاده از تنباکو (سیگار یا قلیان) می‌تواند باعث افزایش تحریک‌پذیری دستگاه عصبی و در نتیجه تشدید دندان‌قروچه شود.

 عوامل ساختاری و دهانی 

در گذشته تصور می‌شد که ناهماهنگی دندان‌ها (مال‌اکلوژن) یا پرکردگی‌های نامناسب مهم‌ترین دلیل دندان‌قروچه است.

ناهماهنگی دندانی: در حالی که ناهماهنگی‌های شدید ممکن است در مواردی خاص نقش داشته باشند، تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که ناهماهنگی‌های جزئی دندان‌ها به تنهایی عامل اصلی و اولیه دندان‌قروچه نیستند و عوامل عصبی و روانی نقش قوی‌تری دارند.
ناهنجاری‌های فک: مشکلات در مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ) که در کنار گوش قرار دارد، اگرچه می‌تواند از عوارض دندان‌قروچه باشد، اما گاهی اوقات مشکلات ساختاری در این مفصل نیز می‌توانند به عنوان یک عامل تحریک‌کننده عمل کنند.

 عوارض و پیامدهای دندان‌قروچه

دندان‌قروچه در درازمدت می‌تواند عوارض جدی و دائمی بر سلامت دهان و دندان، فک و عضلات صورت و همچنین کیفیت زندگی فرد داشته باشد. شدت عوارض به شدت و مدت زمان دندان‌قروچه بستگی دارد.

عوارض بر دندان‌ها و لثه

سایش و فرسایش شدید دندان‌ها: این شایع‌ترین و جدی‌ترین عارضه است. سایش مکرر و شدید می‌تواند باعث از بین رفتن مینای دندان (لایه بیرونی و سخت دندان) شود. در موارد شدید، کل تاج دندان ممکن است کوتاه شده و به عاج (لایه داخلی و حساس‌تر) برسد.

نتیجه: افزایش حساسیت دندان‌ها به گرما، سرما و فشار.

شکستگی یا لب پریدگی دندان‌ها و ترمیم‌ها: نیروی زیادی که در اثر فشردن دندان‌ها وارد می‌شود (گاهی اوقات تا ۶ برابر نیروی جویدن طبیعی)، می‌تواند باعث شکستن یا ترک خوردن دندان‌ها، به ویژه دندان‌هایی که قبلاً پر شده‌اند یا تحت درمان ریشه قرار گرفته‌اند، شود. همچنین روکش‌ها، بریج‌ها و پرکردگی‌های آمالگام یا کامپوزیت ممکن است آسیب ببینند یا بیفتند.
لق شدن دندان‌ها: فشار مداوم می‌تواند به بافت‌های نگهدارنده دندان (رباط پریودنتال) آسیب برساند و در طول زمان باعث لق شدن دندان‌ها شود.
آسیب به لثه: فشارهای ناشی از دندان‌قروچه می‌تواند باعث پسروی لثه و یا ایجاد آسیب‌های کوچک در بافت لثه شود.

عوارض بر مفصل گیجگاهی-فکی

مفصل گیجگاهی-فکی (که گاهی اوقات به سادگی مفصل فک نامیده می‌شود)، یک مفصل بسیار حساس است که فک پایین را به جمجمه متصل می‌کند. دندان‌قروچه یک عامل اصلی در ایجاد اختلالات این مفصل (TMD) است.

درد و التهاب مفصل: فشار مداوم باعث التهاب در مفصل می‌شود که منجر به درد در ناحیه فک، جلوی گوش و گاهی اوقات گردن می‌شود.
صداهای مفصلی (کلیک و پاپینگ): آسیب به غضروف یا دیسک داخل مفصل می‌تواند باعث ایجاد صداهای کلیک کردن یا ساییده شدن هنگام باز و بسته کردن دهان شود.
محدودیت حرکتی فک: در موارد شدید، ممکن است فرد نتواند دهان خود را به طور کامل باز کند یا فک او قفل شود.

 عوارض عضلانی و سردرد

درد عضلانی و خستگی: انقباض مکرر و شدید عضلات جونده (ماستر و تمپورال) در طول شب باعث خستگی، سفتی و درد این عضلات می‌شود. این درد اغلب به صورت درد صورت یا احساس “سفتی” در هنگام بیدار شدن از خواب احساس می‌شود.
سردردهای تنشی: دندان‌قروچه شبانه یکی از علل شایع سردردهای تنشی صبحگاهی است. درد از عضلات سفت شده فک به شقیقه‌ها و پیشانی منتقل می‌شود.
بزرگ شدن عضلات جونده (هیپرتروفی): در موارد دندان‌قروچه مزمن، عضلات ماستر به دلیل فعالیت بیش از حد، بزرگ و برجسته می‌شوند و ممکن است ظاهر چهره فرد را به صورت ناخواسته تغییر دهند.
 سایر عوارض دندان قروچه
اختلال در کیفیت خواب: با وجود اینکه دندان‌قروچه در خواب رخ می‌دهد، می‌تواند کیفیت کلی خواب فرد و همسر او را مختل کند. صدای سایش دندان‌ها می‌تواند بسیار بلند و آزاردهنده باشد.
مشکلات روانی: درد مزمن و مشکلات دندانی ناشی از دندان‌قروچه می‌تواند باعث تشدید استرس، اضطراب و افسردگی شود و یک چرخه معیوب ایجاد کند.

  پیشگیری از دندان‌قروچه
پیشگیری از دندان‌قروچه عمدتاً بر مدیریت عوامل زمینه‌ای و محافظت از ساختارهای دندانی و فکی تمرکز دارد.

 مدیریت استرس و تکنیک‌های آرامش‌بخش
از آنجایی که استرس عامل اصلی است، راهکارهای کاهش استرس در اولویت قرار دارند.

مدیریت زمان: برنامه‌ریزی موثر برای جلوگیری از استرس‌های ناشی از کمبود وقت.
تکنیک‌های آرام‌سازی (ریلکسیشن): تمرین‌هایی مانند یوگا، مدیتیشن، و تنفس عمیق می‌توانند به آرامش دستگاه عصبی کمک کرده و انقباضات عضلانی را کاهش دهند.
ورزش منظم: فعالیت بدنی راهی موثر برای کاهش تنش‌های روانی و جسمی است.
روان‌درمانی: در صورت شدید بودن اضطراب یا افسردگی، مراجعه به روان‌شناس یا روانپزشک برای درمان عوامل زمینه‌ای می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.
 بهبود بهداشت و کیفیت خواب

• بهداشت خواب (هبیت‌های خوب خوابیدن):
• ایجاد یک برنامه زمانی منظم برای خواب و بیداری.
• اجتناب از مصرف کافئین، نیکوتین و الکل نزدیک به زمان خواب.
• ایجاد یک محیط خواب آرام، تاریک و خنک.
• انجام فعالیت‌های آرامش‌بخش (مانند مطالعه یا حمام آب گرم) قبل از خواب.
• تشخیص و درمان اختلالات خواب: در صورت شک به آپنه خواب، مشاوره با یک متخصص اختلالات خواب و انجام مطالعات خواب (پلی‌سومنوگرافی) برای تشخیص و درمان ضروری است.

 آگاهی و کنترل در طول روز

نظارت بر وضعیت فک: در طول بیداری، فرد باید به طور آگاهانه وضعیت فک خود را بررسی کند. باید به خود یادآوری کند که زبان باید به سقف دهان چسبیده باشد و دندان‌ها کمی از هم فاصله داشته باشند (فک در حالت استراحت).
یادآوری‌ها: استفاده از یادآوری‌های دیداری (مانند برچسب روی مانیتور یا تلفن) برای بررسی وضعیت فک در طول روز.
 تغییرات رژیم غذایی و سبک زندگی

کاهش مصرف مواد محرک: کاهش مصرف کافئین (قهوه، چای، نوشابه‌های انرژی‌زا) به ویژه در بعدازظهر و عصر.
ترک یا کاهش مصرف الکل و تنباکو: این مواد می‌توانند کیفیت خواب را مختل کنند و دندان‌قروچه را تشدید نمایند.
پرهیز از جویدن اقلام سخت: اجتناب از جویدن آدامس یا جویدن مداد/ناخن که باعث فعال شدن بیش از حد عضلات فک می‌شود.

 روش‌های درمان دندان‌قروچه

درمان دندان‌قروچه یک رویکرد چندوجهی است که شامل محافظت از دندان‌ها، کاهش درد و التهاب، و رفع عوامل زمینه‌ای است.

وسایل محافظ دندانی (نایت‌گارد و اسپلینت)

این روش‌ها شایع‌ترین و اولین خط درمان برای محافظت از دندان‌ها و کاهش فشار بر مفصل فک هستند.

نایت‌گارد (محافظ شبانه): این وسیله یک محافظ سفارشی از جنس پلاستیک یا آکریلیک است که توسط دندانپزشک ساخته می‌شود و به صورت یک قالب روی دندان‌های فک بالا یا پایین قرار می‌گیرد.

عملکرد: نایت‌گارد به طور فیزیکی از تماس مستقیم دندان‌ها و سایش مینا جلوگیری می‌کند. همچنین با ایجاد یک سطح صاف برای تماس، فشار روی عضلات جونده را توزیع کرده و آن را کاهش می‌دهد.
اسپلینت‌ها و وسایل اکلوزال: این وسایل کمی پیچیده‌تر هستند و هدف آنها علاوه بر محافظت، تغییر موقعیت فک و کمک به شل شدن عضلات و کاهش درد مفصل فک است.

 روش‌های دندانپزشکی ترمیمی

در مواردی که دندان‌قروچه باعث آسیب جدی به ساختار دندان‌ها شده است، نیاز به درمان‌های ترمیمی است.

ترمیم سایش دندان‌ها: استفاده از پرکننده‌ها، باندینگ‌های رزینی یا روکش‌های دندانی برای بازسازی شکل طبیعی و ارتفاع از دست رفته دندان‌ها.
تغییرات اکلوزال (تراز کردن دندان‌ها): در موارد نادری که ناهماهنگی دندانی بسیار شدید است، ممکن است نیاز به اصلاح سطح تماس دندان‌ها (سایش انتخابی) یا حتی درمان ارتودنسی برای بهبود وضعیت فک و دندان باشد.

درمان‌های دارویی

درمان دارویی معمولاً به صورت موقت و برای کاهش درد و التهاب به کار می‌رود.

شل‌کننده‌های عضلانی: داروهایی که به شل شدن عضلات سفت فک کمک می‌کنند، ممکن است برای مصرف کوتاه‌مدت قبل از خواب برای کاهش شدت دندان‌قروچه شبانه تجویز شوند.
مسکن‌ها و داروهای ضدالتهاب: داروهایی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن برای کاهش درد و التهاب مفصل فک و عضلات صورت به کار می‌روند.
تزریق سم بوتولینوم (بوتاکس): این روش در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. تزریق مقادیر کمی از سم بوتولینوم به داخل عضلات اصلی جونده (مانند عضله ماستر) می‌تواند قدرت انقباض این عضلات را به طور موقت کاهش دهد و در نتیجه، شدت فشردن و سایش دندان‌ها را به نحو موثری کم کند. این روش معمولاً هر ۳ تا ۶ ماه یک بار تکرار می‌شود.
فیزیوتراپی و درمان‌های فیزیکی
گرما و سرما درمانی: استفاده از کمپرس گرم یا سرد بر روی عضلات فک و مفصل برای کاهش درد و التهاب.
تمرینات ورزشی فک: انجام تمرینات کششی و تقویتی ملایم برای عضلات فک که توسط فیزیوتراپیست یا دندانپزشک آموزش داده می‌شود، می‌تواند به بازیابی عملکرد و کاهش تنش کمک کند.
ماساژ: ماساژ عضلات صورت، گردن و شقیقه‌ها برای کاهش سفتی و تنش عضلانی.
 مدیریت عوامل روانی
مشاوره و درمان شناختی-رفتاری (CBT): این نوع درمان می‌تواند به فرد کمک کند تا الگوهای فکری و رفتاری مرتبط با استرس و اضطراب را شناسایی و مدیریت کند. CBT می‌تواند به ویژه برای براکسیسم روزانه بسیار موثر باشد.
بیوفیدبک (بازخورد زیستی): استفاده از دستگاه‌هایی که فعالیت عضلات جونده را اندازه‌گیری می‌کنند. فرد یاد می‌گیرد که هنگام افزایش فعالیت عضلانی، آن را کاهش دهد. این روش بیشتر برای براکسیسم روزانه موثر است.

  نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
دندان‌قروچه (براکسیسم) در خواب، فراتر از یک عادت ساده، یک اختلال حرکتی پیچیده است که اغلب نشانه‌ای از استرس‌های روانی یا اختلالات زمینه‌ای خواب مانند آپنه است. این عارضه اگرچه مستقیماً کشنده نیست، اما می‌تواند پیامدهای جدی و دائمی بر سلامت دندان‌ها (سایش و شکستگی)، مفصل فک (درد و محدودیت حرکتی) و کیفیت زندگی (سردرد و درد عضلانی) داشته باشد.

درمان موفقیت‌آمیز دندان‌قروچه نیازمند یک رویکرد جامع است که شامل محافظت فیزیکی از دندان‌ها با استفاده از نایت‌گارد یا اسپلینت و مدیریت عوامل ریشه‌ای مانند استرس، اضطراب و اختلالات خواب است. همکاری نزدیک بین دندانپزشک، متخصص خواب، و در صورت نیاز روانشناس یا پزشک، کلید اصلی برای کنترل و درمان این وضعیت است.

آیا مایلید اطلاعات بیشتری درباره علائم خاص مفصل فک (TMJ) یا روش‌های مدیریت استرس که می‌توانید در منزل انجام دهید، در اختیار شما قرار دهم؟