طوطیهای لسآنجلسی، پرنده فراری و غیربومی بیآزار
پیام ما : اخیراً گزارشی در روزنامه گاردین منتشر شده است درباره چگونگی سازگاری طوطیهای فراری از تجارت حیوانات خانگی در شهر لسآنجلس. این روایت از این جهت مهم است که میتواند راهگشای رهیافت تازهای باشد درباره وضعیت پژوهشهای حفاظتی در شهرهای ایران.
در سالهای اخیر، لسآنجلس شاهد پدیدهای بوده که کمکم به یکی از ویژگیهای ثابت حیاتوحش شهری آن تبدیل شده است: حضور گروههای پرجمعیت طوطیهایی که در خیابانها، پارکها و محلههای مختلف دیده میشوند. این پرندگان، که از گونههای مختلفی همچون طوطی پیشانیسرخ (Red-crowned Parrot)، طوطی یاستاج (Lilac-crowned Parrot)، طوطی زردتاج (Yellow-crowned Parrot) و پاراکیت ناندی (Nanday Parakeet) هستند، در اصل بومی جنگلهای گرمسیری مکزیک و آمریکای مرکزیاند. اما امروزه با جمعیتهایی پایدار و گسترده در جنوب کالیفرنیا زندگی میکنند.
در دهههای گذشته، تجارت گسترده پرندگان زینتی باعث شد هزاران طوطی به آمریکا وارد شوند؛ بسیاری از آنها توسط مردم خریداری شدند، برخی فرار کردند و برخی عمداً رها شدند. حتی یک روایت معروف وجود دارد که در جریان آتشسوزی یک پتشاپ، آتشنشانها برای نجات حیوانات، قفسها را شکستند و تعداد زیادی طوطی از همانجا وارد فضای آزاد شدند. این رخداد یکی از عوامل شکلگیری اولین گروههای طوطیهای وحشی لسآنجلس دانسته میشود.
نکته مهمی که در گزارش گاردین برجسته میشود، این است که با وجود غیربومی بودن طوطیها، گونه مهاجم محسوب نمیشوند. علت آن ساده و بسیار کلیدی است:
این طوطیها منابع غذایی بومی را مصرف نمیکنند و اغلب از گیاهان زینتی وارداتی تغذیه میکنند. به همین دلیل، برخلاف بسیاری از گونههای معرفیشده، فشار رقابتی بر گونههای بومی وارد نمیکنند و اکوسیستم شهری را بهطور منفی تغییر نمیدهند. این الگو فقط در لسآنجلس دیده نمیشود؛ مطالعات سال ۲۰۱۹ نشان میدهد ۲۵ گونه طوطی در ۲۳ ایالت آمریکا جمعیتهای خودپایدار ساختهاند.
اکنون این طوطیها بخشی از زندگی روزمره شهر شدهاند. آنها روی سیمهای برق در محلههای مختلف مینشینند، از میوهها و دانههای درختان زینتی تغذیه میکنند و غروبها در گروههای پر سروصدا بهسمت درختان بلند برای شبگذرانی برمیگردند. بهدلیل رژیم غذایی متنوع و فراوانی درختان غیربومی در شهر، این طوطیها تقریباً نیازی به رقابت مستقیم با گونههای بومی برای غذا ندارند.
کشف جدید درباره ژن طوطیهای شهری
اما در پشت این حضور پر سروصدا، یک روند مهم علمی هم در جریان است. گروهی از محققان در «اکسیدنتال کالج» لسآنجلس، زیر نظر جان مککورمک، در حال بررسی دقیق نمونههای ژنتیکی طوطیهای شهری هستند. داوطلبان پروژه FLAPP:» Free-Flying Los Angeles Parrot Project»، هر بار که طوطیای در اثر برخورد با شیشه، برقگرفتگی یا تصادف جان میبازد، جسد آن را به این گروه میرسانند. محققان سپس نمونهها را با مجموعهای از نمونههای قدیمی پرندگان مکزیک مقایسه میکنند؛ نمونههایی که قدمت برخی از آنها به دهه ۱۹۳۰ بازمیگردد.
نتایج اولیه تحلیلها نکتهای غیرمنتظره را آشکار کرده است؛ برخی از طوطیهای لسآنجلس دارای ترکیب ژنتیکی دو گونه هستند، هیبرید شدهاند، ترکیبی از ژنهای طوطی Red-crowned و طوطی Lilac-crowned. این نشان میدهد در محیط شهری، بدون محدودیتهای جغرافیایی و رفتاری زیستگاههای طبیعی، گونهها با یکدیگر آمیزش پیدا کردهاند.
جمعیتهای شهری ممکن است کلید نجات برخی جمعیتهای روبهانقراض در زیستگاه اصلی باشند.
رصد انتخاب مسیر طوطیها
این مسئله هم جذاب و هم پیچیده است. از یکسو، ترکیب ژنتیکی جدید میتواند یک ذخیره ژنتیکی ارزشمند ایجاد کند. با توجه به اینکه برخی از همین گونهها در زیستگاه اصلیشان با کاهش جمعیت مواجهاند، برخی محققان معتقدند جمعیت شهری لسآنجلس میتواند در آینده به احیای ژنتیکی این گونهها کمک کند. اما از سوی دیگر، این هیبریدسازی میتواند وضعیت طبقهبندی و حفاظت گونههای خالص را چالشبرانگیز کند.
در کنار مطالعات ژنتیکی، پژوهشگران دیگری مانند «جَنِل اورتیز» نیز رفتار شبگذرانی، مسیرهای پرواز، الگوی تغذیه و تعامل طوطیها با ساختار شهری را بررسی میکنند. پرسشهایی مانند «آیا طوطیها عمداً نزدیکی جادهها را انتخاب میکنند تا از شکارچیها دور باشند؟» یا «کدام گونهها از کدام درختان نخل برای آشیانهسازی استفاده میکنند؟» در حال بررسی است. در همین حین، نگرانیهایی درباره آینده وجود دارد. بسیاری از نخلهای بلند لسآنجلس که طوطیها از آنها برای شبگذرانی و آشیانهسازی استفاده میکنند، بهمرور خشک یا قطع میشوند. ازآنجاکه این درختان عمدتاً غیربومیاند و جایگزینی ندارند، ممکن است طوطیها در آینده با کمبود محل مناسب برای آشیانهسازی مواجه شوند.
تأثیر رقابت بر سر لانهسازی روی گونههای بومی
از نظر اکولوژیک، تاکنون شواهد قطعی مبنیبر اینکه طوطیهای لسآنجلس تهدیدی جدی برای گونههای بومی باشند، ثبت نشده است. اما برخی کارشناسان هشدار میدهند رقابت بر سر لانهسازی، بهویژه برای پرندگان بومی، در درازمدت میتواند تأثیرگذار باشد. بنابراین، بررسیهای بلندمدت ضروری است.
در سطح اجتماعی، واکنش مردم محلی متفاوت است. برخی از سروصدای این پرندگان گلایه دارند، اما بسیاری، آنها را جزئی از هویت محلهها میدانند؛ پرندگانی رنگارنگ که یادآور طبیعتی از هزاران کیلومتر دورترند.
در سال ۲۰۲۱ کمیته ثبت پرندگان کالیفرنیا اعلام کرد طوطیها «بخشی ادغامشده از اکوسیستم شهری» هستند. این تصمیم راه را برای بحثهای جدیتر درباره مدیریت یا حفاظت آنها باز کرده است.
یک هشدار و یک فرصت
این گزارش برای ما در ایران یک هشدار و یک فرصت است. ما نیز با گونههای غیربومی در بسیاری از شهرها مواجهایم. پرندگانی مانند: مینا، طوطی، بلبل خرما، اردکهای وارداتی و غیره. اما تقریباً هیچ پایش منسجم، داده ژنتیکی، مطالعات رفتاری یا ارزیابی اثر اکولوژیک درباره آنها انجام نشده است. این گزارش یادآور این است که بدون داده، بدون مستندسازی و بدون پایش، نمیتوانیم تشخیص دهیم گونه مهاجم، مخرب است یا سازگار و بیخطر یا حتی دارای ارزش حفاظتی.
همانطورکه لسآنجلس یک مطالعه سیستماتیک روی طوطیهای شهری دارد، ما هم باید جمعیت گونههای غیربومیمان را پایش کنیم، اثرشان بر گونههای بومی را بسنجیم، رفتار و الگوی آشیانهسازیشان را ثبت کنیم و براساس شواهد علمی تصمیمگیری کنیم؛ چون ممکن است برخی گونهها واقعاً مضر باشند و ممکن است برخی دیگر فقط «ساکنان جدید شهر» باشند که حضورشان خطری ایجاد نمیکند یا حتی فرصتی باشد برای آموزش عمومی و افزایش توجه به پرندگان.
