نحوه پرورش، تکثیر و نگهداری درختچه فیکوس آلاستیکا |یک گیاه آپارتمانی خاص

زادگاه فیکوس در قاره آسیا و در مناطق استوایی آن است. در شهر‌های جنوبی کشور، درخچه فیکوس در فضای سبز شهری یا در حیاط خانه‌ها کاشته می‌شود. گاهی ارتفاع این درختچه تا حدود ۳۰ متر هم می‌رسد. علاوه بر این، فیکوس آلاستیکا در مناطق مختلفی از دنیا مانند: نپال، شمال اندونزی، شمال شرقی هند، چین، مالزی و سواحل اسپانیا و ایتالیا هم می‌توان مشاهد کرد.

فیکوس در سه نوع اصلی در ایران قابل تهیه است:
۱- گونه ابلق به رنگ قرمز
۲- گونه ابلق‌سفید
۳- نوع قرمز تیره
۴- گونه سبز ساده

ساقه چوبی و برگ‌های پهن، براق و چرمی درختچه فیکوس آن را جز گیاهان آپارتمانی خاص قرار داده است. امروزه برای تبدیل فضای مدرن ساختمان از درختچه فیکوس در سه نوع آن به صورت مجموعه‌ای استفاده می‌کنند. فیکوس آلاستیکا همچنین یکی از گیاهان مفید برای تصویه هوای محیط است و مواد سمی فرمالدئید موجود در هوای خانه را از بین می‌برد. این درختچه تزئینی گرمسیری، گیاهی سرسخت است و به نگهداری و مراقبت کمی نیاز دارد که هرگز شما را در خانه به دردسر نخواهد انداخت.

فیکوس آلاستیکا از خود شیره سفید رنگی تولید می‌کند که با ترکیبات شیمیایی درون سلولی آن، تبدیل به لاتکس می‌شود که این لاتکس در گذشته برای ساخت لاستیک استفاده می‌شد، اما صرفه اقتصادی نداشت و این کار از رونق افتاد. علاوه بر این، فیکوس آلاستیکا منبع کائوچوی هندی یا آسامی است. شیره درختچه فیکوس آلاستیکا سمی است و ممکن است در صورت تماس، موجب حساسیت در پوست و چشم‌ها شود.

در این نوشتار  شما را با نحوه نگهداری و تکثیر این درختچه زیبا آشنا کنیم.

شرایط پرورش و نگهداری از درختچه فیکوس آلاستیکا

خاک مناسب: بهترین خاک برای درختچه زینتی فیکوس آلاستیکا، کمی ماسه، خاک برگ، کمی کود دامی پوسیده و خاک باغچه است. حتما خاک این درختچه زینتی، زهکشی شده باشد؛ یعنی آب را به راحتی از خود عبور دهد و سپس از ته گلدان خارج شود. اگر آب در گلدان باقی بماند، موجب پوسیدگی ریشه و در نهایت خشک شدن درختچه می‌شود. برای ایجاد زهکشی مناسب خاک، اغلب کمی سنگ ریزه را در قسمت ته گلدان می‌ریزند. توجه داشته باشید که قبل از کاشت، باید ته گلدان سوراخی برای تخلیه آب وجود داشته باشد.

آبیاری: بهترین زمان آبیاری، مانند دیگر گیاهان، وقتی است که خاک سطحی گلدان کمی خشک شده است. سعی کنید با آب ولرم گیاه را آبیاری کنید. معمولا در فصول گرم سال درختچه فیکوس آلاستیکا به آب بیشتری نیاز دارد.

دما: درختچه فیکوس آلاستیکا، بومی مناطق گرمسیری آسیا است. این درختچه زینتی به گرما علاقه دارد. اما اگر گرمای هوا فاقد رطوبت باشد، ممکن است موجب کاهش رشد و رنگ پریدگی برگ‌ها شود. بهترین دما برای فیکوس همان دمای اتاق، یعنی بین ۲۰ تا ۳۰ درجه است.

نور: درختچه فیکوس به نور بیشتری نسبت به سایر گیاهان آپارتمانی نیاز دارد. اما در محیط کم نور نیز می‌تواند زنده بماند. ترجیحا بهتر است این گیاه را پشت پنجره شرقی بگذارید؛ جایی که نور خورشید صبح، از پشت پرده به گیاه می‌تابد. این درختچه در محیط خانه نسبت به فضای باز، برگ‌های بزرگتری می‌دهد.

رطوبت: فیکوس آلاستیکا به رطوبت دائم نیاز دارد. در فصول گرم سال شاید لازم باشد هر روز گیاه را غبارپاشی کنید. ایجاد رطوبت به وسیله غبارپاشی کمک به رشد سریع آن می‌کند. همچنین فراهم کردن دستگاه بخار سرد در رطوبت رسانی موثر است. برخی برای ایجاد رطوبت از شیوه جزیره در زیر گلدانی استفاده می‌کنند.

تغذیه: در ترکیب خاک برای رشد سریع فیکوس می‌توان چوب فیبر یا پرز‌های اطراف نارگیل را اضافه کرد. همچنین کود کمپوست برای تغذیه گیاه لازم است. در طول فصل رشد یعنی بهار و تابستان از کود‌های مایع رقیق شده بعد از هر دو هفته استفاده کنید. توجه داشته باشید، اگر گلدان فیکوس را تازه عوض کردید یا درختچه را تازه خریداری کردید، از کود دادن به آن بپرهیزید.

تعویض گلدان: تا زمانی که درختچه فیکوس جوان است و هر ساله شاهد رشد آن هستید نیاز است در هر دو سال تعویض گلدان انجام شود. صرفا زمانی که ریشه‌ها از کف گلدان خارج شدند، سایز گلدان را دو برابر از گلدان نخست بزرگتر کنید. گلدان‌های سفالی به دلیل ذخیره و نگهداری رطوبت برای این گیاه مناسبتر است.

بهترین روش‌های تکثیر درختچه فیکوس آلاستیکا

۱- روش قلمه زدن
۲- تکثیر به وسیله ریشه دار کردن برگ
۳- تکثیر به روش خوابانیدن هوایی

۱- قلمه زدن ساقه فیکوس: زمان مناسب برای انجام این کار اواخر فصل بهار و اوایل فصل تابستان است. برای تهیه قلمه‌ها می‌توانید از ابتدا و یا انتهای ساقه استفاده کنید. طول مناسب برای قلمه‌ها حدود ۱۵ سانتی متر می‌باشد. برگ‌های ابتدایی قلمه‌ها را جدا کنید تا نهایتا ۲ تا ۳ برگ روی هر قلمه باقی بماند؛ برای این‌که گیاه انرزی خود را صرف ریشه زایی کند این کار لازم است.

زمانی که قلمه را از گیاه اصلی جدا می‌کنید، شیره سفید رنگی از آن خارج می‌شود به همین خاطر قلمه‌ها را به مدت ۳۰ دقیقه در آب قرار دهید تا این جریان قطع شود. بعد از این می‌توانید قلمه‌ها را در بستر مناسب کاشت، بکارید. بهترین خاک برای کاشت قلمه فیکوس، ترکیبی از کوکوپیت و پرلایت یا خاک برگ و ماسه رودخانه آب شیرین است. دمای مناسب برای رشد قلمه‌ها ۲۵ تا ۲۷ درجه سانت‌یگراد می‌باشد. بعد از کاشت قلمه‌ها خاک را مرطوب کنید و روی بستر کاشت را با پلاستیک شفاف بپوشانید و تا زمانی که قلمه‌ها ریشه و برگ جدید نداده‌اند بستر کاشت را مرطوب نگه دارید. بعد از ریشه دادن و جوانه زدن قلمه می‌توان آن را به گلدان مجزا انتقال داد.

۲- تکثیر به روش قلمه برگ فیکوس آلاستیکا: بهترین زمان برای تکثیر قلمه برگ فصل بهار است. با یک چاقو تیز تعدادی برگ از گیاه اصلی جدا کنید. برای انجام این کار از دستکش استفاده کنید. شیره برگ را در قسمت برش، بشویید. برای تسریع در روند ریشه‌زایی می‌توان از هورمون ریشه زا کمک گرفت، به این صورت که قبل از کاشت برگ‌ها در بستر کشت، انتهای آن‌ها را داخل هورمون ریشه زا فرو ببرید.

خاک مناسب برای تکثیر با برگ همان خاک ذکر شده است. بعد از کاشت برگ‌ها در خاک، بستر کشت را به محیط گرمی انتقال دهید. برای ایجاد رطوبت مداوم بعد از مرطوب کردن خاک، سطح بستر کاشت را با پلاستیک شفاف بپوشانید. در طول زمان ریشه زنی برگ‌ها، خاک را به وسیله اسپری آبپاش مرطوب نگه دارید. ریشه زنی برگ‌ها بسیار زمان بر است. زمانی که جوانه قلمه برگ‌ها به ۵ یا ۱۰ سانتی‌متر رسید می‌توانید گیاه جدید را به گلدانی مجزا انتقال دهید.

توجه داشته باشید که قبل از ریشه دهی قلمه‌ها در بستر خاک می‌توانید آن‌ها را در آب نیز ریشه دار کنید و پس از ریشه دهی در خاک بکارید.

۳- تکثیر به روش خوابانیدن هوایی: برای انجام این کار بهتر است ساقه‌ای انتخاب کنید که حداقل ۳۰ سانتی‌متر طول داشته باشد. برای انجام این‌کار باید در ساقه گیاه، شکافی ایجاد کنید. دقت کنید که به آوند‌های درختچه آسیب نزنید. قسمتی از پوست ساقه را که حالتی نرم‌تر دارد جدا کنید. سپس خزه اسفاگنوم را که در آب خیس کردید، دور همان قسمتی که پوست آن را جدا کردید قرار دهید و دور تا دور آن را با پلاستیک بپوشانید. این روش برای حفظ رطوبت و عدم جدا شدن خزه اسفاگنوم لازم است. حتما سر و ته کیسه را محکم ببندید تا هوا داخل آن جریان نیابد. پس از مدتی آن قسمت شروع به ریشه زنی می‌کند. زمانی که ریشه‌ها را مشاهد کردید می‌توانید ساقه را از گیاه اصلی جدا کنید و در گلدان جدیدی بکارید.

مشکلات اساسی در نگهداری فیکوس آلاستیکا

این درختچه زیبا در نگهداری، بدون دردسر و مشکل است و می‌تواند در هر شرایطی رشد کند؛ اما ممکن است مورد هجوم آفت‌ها و بیماری‌هایی قرار بگیرد که سلامتی گیاه را به خطر می‌اندازد. برخی از این مشکلات عبارتند از:

آفت‌ها: فیکوس آلاستیکا در برابر بیشتر آفات معمول در گیاهان خانگی مثل شته‌ها، کنه تار عنکبوتی و شپشک آردآلود آسیب پذیر است. این نوع آفت‌ها بافت‌های گیاه را سوراخ می‌کنند و از شیرابه درون آن تغذیه می‌کنند. از آن‌جایی که این شته‌ها کلروفیل گیاه را حذف می‌کنند، باعث می‌شود برگ‌ها خال دار و سوراخ سوراخ شوند. بهترین راه مبارزه پاک کردن پشت و رو برگ‌ها با پارچه نرم و نمناک است. در مواردی که تعداد شته‌ها زیاد است می‌توان از آفت کش‌های مایع یا صابون حشره کش استفاده کرد.

انواع بیماری‌های درختچه فیکوس آلاستیکا

علت لوله شدن و خشک شدن برگ‌ها: نور مستقیم خورشید و یا دیر شدن زمان آبیاری علت این عارضه است. برای رفع این مشکل، گیاه را با گلدان، ۱۵ دقیقه در تشت آب قرار دهید.

زرد شدن برگ فیکوس آلاستیکا: آبیاری بیش از اندازه و غرقابی موجب ایجاد این عارضه است. ادامه این شرایط موجب پوسیدگی ریشه و نابودی درختچه می‌شود. حتما بین دو آبیاری اجازه دهید سطح خاک گلدان کمی خشک شود. از زهکشی خاک و سوراخ بودن ته گلدان اطمینان حاصل کنید.

رنگ پریدگی و ریز شدن برگ‌های جدید: یا گلدان کوچک است یا کمبود مواد مغذی خاک علت آن است.

علت ایجاد لکه قهوه‌ای روی برگ و ریزش آن: سرد بودن هوا علت آن است. گیاه را به محیط گرم منتقل کنید.

قیمت درختچه فیکوس آلاستیکا بسته به نوع آن و اندازه درختچه متفاوت است. عجیب است که این درختچه با توجه به تکثیر آسان و مقاوم بودن آن نسبت به گیاهان آپارتمانی دیگر، گرانقیمت باشد. با این وجود شما می‌توانید آن را از ۱۰۰ هزار تومان تا ۵۰۰ هزار تومان از گلخانه‌ها و گلفروشی‌ها خریداری کنید. گونه ابلق فیکوس آلاستیکا نسبت به نوع سبز ساده آن کمیاب‌تر و ارزشمندتر است.

گیاه فیکوس آلاستیکا در شهر‌های جنوبی کشور در حیاط خانه‌ها کاشته می‌شود و گاهی هر کدام به اندازه یک درخت گردو رشد می‌کنند