با این حال احساس خستگی مزمن در صورتی که درمان نشود می‌تواند بر عملکرد کاری، زندگی خانوادگی و روابط اجتماعی شما تأثیرات منفی بگذارد. خستگی از منظر پزشکان معمولاً به عنوان یک اختلال مبهم شناخته می‌شود که فرایند تشخیص علت آن فرایندی دشوار است. علاوه بر اینکه بسیاری از افراد مبتلا به خستگی مزمن معمولاً برای مشکل خود به پزشک مراجعه نمی‌کنند.
پزشکانی که نسبت به این مشکل آگاهی کافی دارند، سعی می‌کنند در ابتدا علت زمینه‌ای آن را تشخیص بدهند. در حالت کلی می‌توان گفت که دلایل زیادی وجود دارد که باعث بروز احساس خستگی مزمن در افراد می‌شود و در نتیجه روش‌های زیادی برای اصلاح این وضعیت وجود دارد.
اگر شما هم همیشه احساس خستگی می‌کنید، طوری که با استراحت هم خستگی شما رفع نمی‌شود، با این مقاله ما باشید تا شایع‌ترین علل بروز خستگی و روش‌های درمان آن را باهم بررسی کنیم.
خستگی چیست؟
به زبان ساده، خستگی همان احساس کم انرژی بودن است. این احساس به طور کلی با احساس خواب‌آلودگی یا احساس بی‌حوصلگی متفاوت است، گرچه ممکن است هر دو این موارد همراه با خستگی بروز پیدا کنند.
اصطلاحات دیگر برای توصیف خستگی به کار می‌روند عبارت‌اند از:
- کاهش یا فقدان انرژی
- بی‌رمقی جسمی یا روحی
- کمبود انگیزه
علت خستگی
خستگی یک تجربه‌ی مشترک است؛ به این معنی که همه انسان‌ها خسته می‌شوند. با این حال، این مسأله معمولاً به دلیل وجود یک بیماری نیست. برای پدیده‌ی خستگی دلایل متعدد پزشکی و غیر پزشکی وجود دارد، از جمله عادت‌های غذایی شخصی و یا سبک زندگی.
عوامل زیر می‌توانند به تنهایی یا به صورت ترکیبی در بروز خستگی مؤثر باشند:
- عوامل روان‌شناختی و اجتماعی شامل: استرس، اضطراب و افسردگی.
- عوامل جسمی شامل: کم‌خونی، دیابت، اختلال غدد و سرطان.
- عوامل فیزیولوژیک شامل: بارداری، شیردهی، خواب ناکافی و ورزش بیش از حد.
برخی از انواع خستگی‌ها به طور معمول یک مشکل پزشکی محسوب نمی‌شوند، این موارد شامل خستگی در نتیجه‌ی عوامل زیر است:
- فعالیت بدنی
- استرس عاطفی
- بی حوصلگی
- کمبود خواب
مؤسسه‌ی ملی مطالعات کهنسالی آمریکا عادات زیر را جزو عواملی ارزیابی کرده که منجر به خستگی و بی رمقی می‌شوند.
- بیدار ماندن تا دیر وقت
- مصرف کافئین بیش از حد
- نوشیدن بیش از حد الکل
- خوردن غذاهای فاقد ارزش غذایی کافی
برخی از افراد بیشتر از دیگران دچار خستگی می‌شوند. به عنوان مثال، زنان اغلب بیشتر از مردان احساس خستگی را تجربه می‌کنند. افرادی که با مشکلات اقتصادی مواجه‌اند و کسانی که دارای بیماری روحی یا جسمی هستند نیز بیشتر دچار خستگی می‌شوند.
- ۲۰ ترفند ساده برای افزایش سوخت‌وساز بدن و مبارزه با خستگی
دلایل پزشکی خستگی
برخی از دلایل جسمی همراه با عوامل روانی و فیزیولوژیکی می‌توانند منجر به خستگی شود. فهرست دلایل جسمی یا پزشکی فهرستی طولانی است، بنابراین مهم است که برای تشخیص درست و دقیق علت خستگی خود به پزشک مراجعه کنید.
لیست دلایل بالقوه‌ی پزشکی که باعث خستگی می‌شوند، شامل موارد زیر است:
۱. کم خونی
یکی از رایج‌ترین دلایل پزشکی که منجر به احساس خستگی مداوم می‌شود، کم خونی ناشی از فقر آهن است.
زنان در هنگام پریود و بارداری مستعد کم خونی هستند. اما در مواردی که احتمالاً مشکلات معده و روده مانند زخم معده یا مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مطرح باشد، کم خونی می‌تواند مردان و زنان یائسه را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
به طور معمول، در موقع بروز کم خونی شما احساس می‌کنید که نمی‌توانید از عهده‌ی کاری برآیید، عضلات احساس سنگینی می‌کنند و خیلی زود خسته می‌شوید.
کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 یا فولات نیز می‌تواند باعث بروز خستگی شود.
اما باید به خاطر داشته باشید که وجود آهن بیش از حد در بدن نیز باعث بروز خستگی می‌شود، حالتی که به اختلال اضافه بار آهن (هموکروماتوز) معروف است.
این یک بیماری ارثی نسبتاً نادر است و عموماً زنان و مردان بین ۳۰ تا ۶۰ سال را درگیر می‌کند.
۲. آپنه خواب
آپنه خواب وضعیتی است که گلو در هنگام خواب باریک یا بسته می‌شود و به طور مکرر تنفس شما را قطع می‌کند. این مسأله منجر به خروپف بلند و افت سطح اکسیژن خون می‌شود. دشواری در تنفس به این معنی است که شما به طور مکرر در شب بیدار می‌شوید و در طی روز احساس خستگی می‌کنید.
این بیماری بیشتر در مردان میانسال با اضافه وزن دیده می‌شود و در اغلب اوقات نوشیدن الکل و سیگار باعث بدتر شدن آن می‌شود.
۳. کم کاری تیروئید
کم کاری غده تیروئید به این معنی است که هورمون تیروئید (تیروکسین) بدن شما بسیار کم است. این مسأله باعث می‌شود که احساس خستگی کنید.
علاوه بر این این مسأله می‌تواند باعث افزایش وزن، درد عضلانی و خشکی پوست شود. این بیماری بیشتر در خانم‌ها دیده می‌شود و عموماً با افزایش سن احتمال بروز آن افزایش پیدا می‌کند.
تشخیص کم کاری تیروئید به وسیله‌ی آزمایش خون و با تجویز پزشک صورت می‌پذیرد.
۴. بیماری سلیاک
سلیاک یک بیماری مزمن و مادام‌العمر است که در اثر واکنش سیستم ایمنی بدن به گلوتن ایجاد می‌شود. گلوتن یک پروتئین در گندم، جو و چاودار است و می‌توان آن را در غذاهایی مانند ماکارونی، نان، کیک و غلات یافت.
علائم دیگر بیماری سلیاک، به غیر از خستگی، اسهال، نفخ، کم خونی و کاهش وزن است. پزشک شما می‌تواند با تجویز یک آزمایش خون تشخیص دهد که آیا به بیماری سلیاک مبتلا هستید یا خیر.
سندرم خستگی مزمن
سندرم خستگی مزمن (که به آنسفالومیلیت مایالژیک یا ME نیز معروف است) خستگی شدید و ناتوان کننده‌ای است که حداقل به مدت ۴ ماه ادامه دارد. ممکن است علائم دیگری مانند درد عضلات یا مفصل وجود داشته باشد.
۵. دیابت
یکی از اصلی‌ترین علائم دیابت نوع ۱ و ۲ احساس خستگی زیاد است.
علائم کلیدی دیگر شامل احساس تشنگی شدید، دفع ادرار مکرر (به ویژه در شب) و کاهش وزن است. اگر فکر می‌کنید علائم را دیابت دارید با یک پزشک عمومی در این خصوص صحبت کنید.
۶. ویروس تب غده‌ای
تب غده‌ای یک عفونت ویروسی رایج است که باعث بروز احساس خستگی می‌شود، همراه با تب، گلودرد و تورم غدد.
بیشتر موارد این بیماری در نوجوانان و جوانان مشاهده می‌شود. علائم بیماری معمولاً طی ۴ تا ۶ هفته برطرف می‌شود، اما خستگی ناشی از آن می‌تواند تا چند ماه دیگر ادامه یابد.
۷. افسردگی
افسردگی علاوه بر اینکه شما تأثیرات مخربی روی روحیه شما دارد، می‌تواند باعث تحلیل و کاهش سطح انرژی شما شود.
افسردگی می‌تواند ریتم خواب شما را با اخلال مواجه کند و باعث شود که در طول روز احساس خستگی بیشتری را تجربه کنید.
۸. سندرم پاهای بی‌قرار
این اختلال به حالتی اطلاق می‌شود که شما ناخواسته تمایل زیادی به حرکت دادن پاهایتان دارید، طوری که این مسأله می‌تواند شما را در شب بیدار نگه دارد.
همچنین ممکن است گاهی اوقات احساس خزیدن ناخوشایند یا درد عمیقی در پاهایتان تجربه کنید. یا حتی ممکن است پاهای شما در طول شب خود به خود تکان بخورند.
علائم شما هرچه باشد، خواب شما مختل و بی کیفیت می‌شود، بنابراین در طول روز بسیار احساس خستگی خواهید کرد.
- ویتامین B1 (تیامین)؛ از خواص و علائم کمبود تا بهترین منابع غذایی
۹. اضطراب
احساس اضطراب گاهی اوقات کاملاً طبیعی است. اما بعضی از افراد دائماً احساس اضطراب غیر قابل کنترل و شدیدی را تجربه می‌کنند که زندگی روزمره آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
پزشکان این حالت را اختلال اضطراب عمومی (GAD) می‌نامند. این مسأله یک بیماری شایع است که بیشتر در بین زنان مشاهده می‌شود. علاوه بر احساس نگرانی و تحریک‌پذیری، افراد مبتلا به این اختلال اغلب اوقات احساس خستگی می‌کنند.
سایر بیماری‌ها و اختلالاتی که می‌تواند منجر به بروز احساس خستگی مزمن در افراد شود شامل موارد زیر است:
- اضافه وزن
- داروهای آرام‌بخش و ضد افسردگی
- بی‌خوابی
- سرطان
- بیماری‌های کلیوی
- بیماری‌های کبدی
- نارسایی قلبی
- بیماری آدیسون
- بی‌اشتهایی عصبی یا سایر اختلالات مربوط به تغذیه
- آرتروز، از جمله آرتریت روماتوئید
- بیماری‌های خود ایمنی مانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک
- فیبرومیالژیا
- عفونت، به ویژه موارد طولانی مدت
- ایدز، سل و مونونوکلئوز
- سو تغذیه
درمان خستگی
هیچ درمانی واحد و مشخصی برای خستگی مزمن وجود ندارد، به دلیل اینکه مدیریت این بیماری به علت آن بستگی دارد.
اگر روند تشخیصی شما هیچ علت و توضیح پزشکی مشخصی را برای این حالت نشان نداد، اعمال برخی تغییرات در سبک زندگی و اصلاح رژیم غذایی می‌تواند تا حدود زیادی به رفع این حالت ناخوشایند کمک کند:
- بهبود عادات خواب و اطمینان از خواب کافی
- ورزش منظم و برقراری تعادل بین میزان استراحت و فعالیت
- قطع مصرف کافئین و نوشیدن مقدار زیادی آب
- تغذیه سالم برای جلوگیری از اضافه وزن و کمبود وزن
- تعریف انتظارات واقع‌بینانه از حجم و برنامه کاری
- وقت گذاشتن برای رسیدن به آرامش و استراحت ذهنی، مثلاً انجام مدیتیشن یا یوگا
- شناسایی و مقابله با عوامل استرس‌زا، به عنوان مثال حل مشکلات مربوط به روابط یا مشکلات کاری
- پرهیز از مصرف الکل، نیکوتین و مواد مخدر
در مورد برخی از افراد مبتلا به خستگی مزمن، ممکن است که پزشک فرد را به مشاور یا روان درمانگر ارجاع دهد.
علاوه بر این برخی از پزشکان هستند که به طور اختصاصی در حوزه‌ی سندرم خستگی مزمن (یا انسفالوپاتی میالژیک) تخصص دارند که آن‌ها را به افراد واجد شرایطی برای تشخیص علت این بیماری در افراد مختلف، تبدیل می‌کند. آن‌ها ممکن است در برخی موارد به فرد مشاوره کاری لازم برای غلبه بر این حالت را ارائه بدهند یا حتی با یک رویکرد ترکیبی ساختاریافته، مثل ورزش درمانی درجه بندی شده، به معالجه فرد بپردازند.
- مه مغزی چیست، چه علائمی دارد و چطور درمان می‌شود؟
تشخیص علت خستگی
پزشکان برای تشخیص علت خستگی مزمن معمولاً از بیمار یک مجموعه سؤالات جامع و چند بعدی می‌پرسند.
تحقیقات نشان داده که در مورد خستگی روان‌شناختی، نیاز به ایجاد مشارکتی سازنده بین پزشک و بیمار وجود دارد تا تشخیص علت بیماری به صورت صحیح صورت پذیرد.
بیمارانی که برای این مشکل به مشاور مراجعه می‌کنند، معمولاً علائم ناراحتی روانی را گزارش می‌کنند و معمولاً احساس می‌کنند که به جلسات درمانی بیشتری احتیاج دارند.
آن‌ها تمایل دارند که عامل این مسأله را جسمی ببینند در حالی که پزشکان این مشکل را روان‌شناختی می‌دانند. پس از اطمینان دادن به فرد در مورد اینکه هیچ گونه مشکل جسمی وجود ندارد، پزشک باید بیشتر روی توضیحات بیماران در هنگام شکایت از خستگی مداوم تمرکز کند.
هنگامی که بیماران با خستگی مزمن مواجه می‌شوند، پزشکان سعی می‌کنند شرح دقیق‌تری از علائم بیماری را از بیمار بگیرند، معمولاً با پرسیدن سؤالات زیر:
- آیا احساس خواب آلودگی هم کرده‌اید یا خستگی بیشتر شامل احساس ضعف بوده است؟ پاسخ می‌تواند سرنخی خوبی برای تشخیص علت بیماری باشد زیرا خواب آلودگی ممکن است نشانه‌ای از اختلال خواب باشد، در حالی که ضعف ممکن است نشانه‌ای از یک مشکل عصبی عضلانی باشد.
- در طول یک ماه گذشته آیا اغلب احساس ضعف، افسردگی یا ناامیدی را تجربه کرده‌اید؟ پاسخ‌های مثبت ممکن است وجود افسردگی را نشان دهند.
- آیا احساس خستگی شما به تدریج شروع شد یا به صورت ناگهانی؟
- آیا احساس خستگی را به صورت چرخه‌ای تجربه می‌کنید؟ به عنوان مثال، اگر خستگی در صبح شدیدتر باشد اما در طول روز هم ادامه داشته باشد، تشخیص غالب افسردگی است، در حالی که خستگی ناشی از ورزش یک مسئله عضلانی عصبی را نشان می‌دهد.
- نگرانی شما در مورد خستگی چیست؟ به نظر شما چه علتی می‌تواند باشد؟ پزشک ممکن است به عنوان مثال به دنبال ارتباط خستگی با رویدادهای ناراحت کننده در زندگی فرد باشد.
پرسش‌های جامع‌تری هم وجود دارند که برای استخراج اطلاعات مربوط به مسائل روان‌شناختی یا سبک زندگی افراد طراحی شده‌اند. در این گروه ممکن است سؤالاتی در مورد روابط فرد و مشکلات و آشفتگی‌های مربوط به وضعیت اشتغال یا مسکن فرد وجود داشته باشد. پزشک همچنین ممکن است در مورد رژیم غذایی و وضعیت ورزش بیمار نیز سؤالاتی مطرح کند.
سوابق خواب
پزشک ممکن است «سابقه‌ی خواب» فرد را برای بررسی اینکه آیا اختلال خواب منجر به خستگی مزمن شده یا نه، مورد ارزیابی قرار دهد:
- هر شب چقدر می‌خوابید؟
- آیا در خوابیدن مشکلی دارید یا در طول شب بیدار می‌شوید؟
- آیا تابه‌حال کسی به شما گفته است که خروپف می‌کنید؟
- آیا تابه‌حال کسی متوجه شده که شما در هنگام خواب برای مدت کوتاهی تنفس خود را متوقف می‌کنید؟
این سؤالات مرتبط با سوابق خواب فرد برای تعیین کیفیت، کمیت و الگوی خواب طراحی شده‌اند.
معاینه‌ی جسمی
پزشک همچنین ممکن است بیمار را از نظر جسمی معاینه کند یا وضعیت روانی وی را بررسی کند تا دلایل جسمی و روحی خستگی مزمن را پیدا کند. اگر علت خاصی مشخص نشود، مجموعه‌ای از آزمایشات استاندارد وجود دارد که به محدود شدن دامنه‌ی تشخیص کمک می‌کنند. بر اساس شرح حال بیمار، این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- آزمایش خون کامل
- آزمایش سنجش میزان رسوب گلبول‌های قرمز یا پروتئین واکنش‌پذیر C
- آزمایشات عملکرد کبد
- آزمایش اوره و الکترولیت‌ها
تست‌های هورمون تحریک‌کننده تیروئید و عملکرد تیروئید - آزمایش کراتین کیناز
- آزمایش ادرار و خون برای گلوکز
- آزمایش ادرار برای پروتئین
نکته‌ی پایانی
هر گونه حالت خستگی که به مدت طولانی ادامه یابد می‌تواند مزمن شناخته شود، اما مقالات و دستورالعمل پزشکی، خستگی مزمن را حالتی می‌دانند که حداقل ۶ ماه به طول بیانجامد.
تشخیص سندرم خستگی مزمن (که تحت عنوان انسفالوپاتی مایالژیک یا ME نیز شناخته می‌شود) حالتی است که خستگی برای مدت بیش از ۴ ماه ادامه داشته باشد و ناشی از مشکلات پزشکی دیگر نباشد.
فرد مبتلا به این سندرم باید حداقل یک یا چند مورد از علائم زیر را داشته باشد:
- مشکل در خوابیدن
- درد عضلات یا مفاصل در چند محل بدون وجود شواهد التهاب
- سردرد
- غدد لنفاوی دردناک
- گلو درد
- اختلال در عملکرد شناختی
- فعالیت‌های جسمی یا ذهنی علائم را بدتر کند
- ضعف عمومی یا علائمی شبیه آنفولانزا
- سرگیجه یا حالت تهوع
- تپش قلب بدون وجود هر گونه بیماری قلبی
اگر هیچ یک از موارد زیر وجود نداشته باشد، باید تشخیص سندرم خستگی مزمن مورد بررسی مجدد قرار بگیرد:
- خستگی یا کسالت بعد از ورزش
- مشکلات شناختی
- اختلال خواب
- درد مزمن
منبع: Medical News Today
نظرات